Жаҳон санъати тарихи

ЖАҲОН САНЪАТИ ТАРИХИ
 
 
129 
 
ikkinchi  "Dor  ul-ilm"  edi.  Ulug‘bek  astranomiya  maktabi  endigina 
uygonayotgan Yevropa astranomiyaisni rivojiga katta ta’sir qildi.  
Ulug‘bekning  farmoni  bilan  1424-28  yilda  Samarkndda  uz  atrofidagi 
olimlar ishtirokida Obraxmat anxori buyida rasadxona kurdirdi. Doira shaklidan 
bu  imoratning  aylanasi  47m,  balandligi  31m  bo‘lgan.  Rasadxona  3  qavatli 
bo‘lgan.  Binoni  sirti  koshin  va  sirli  parchinlar  bilan  koplangan.  Ichki  qismi 
yulaklar orkali 4 qismga ajralgan. Xar bir qismi katta azal va mayda xonalarga 
bulingan.  Imorat  xonalari  devorlari  osmon  gumbazi,  samoviy  jismlar,  ularning 
joylashishi, sobita (qo‘zg‘almas) yulduzlar, dengiz, okeanlar, tog‘ va dashtlar va 
iqlim  mintaqalariga  bzlingan.  Shu  tarzda  rasadxona  ichki  devorlarida  koinotu 
yer  kurrasining  manzarasi  tasvirlangan,  shuning  uchun  maxalliy  aholi  uni 
"Naqshi  jahon"  deb  yuritgan.  Ali  Qushchi  zamonasini  batlimusi  deyilgan, 
rasadxonasining 
asosiy 
qismi 
balandligi 
istambuldagi 
Ay 
Sofiya 
ibodatxonasining  balandligiga  (50  m)  kiyos  qilgan.  Rasadxona  zaruriy 
astranomiya  ulchov  asboblari  bilan  jixozlangan.  Rasadxona  koshida  kutubxona 
tashqil  etgan,  unda  15000  jild  saqlangan.  Rasadxona  etagida  Bog‘i  maydon  va 
Chinnixona gorbog‘lari paydo etgan. Lekin rasadxona kup yillar karovsiz kolgan 
va  1908  yilda  V.  L.  Vyatkin  urgangan.  Rasadxonada  1018  ta  kuzgalmas 
yulduzni  o‘rni  va  xolati  saqlangan.  Rasadxona  1948  yilda  tulik  urganilgan. 
Ulug‘bekning  farmoni  bilan  1417  yilda  Buxoroda,  1417-20  yillarda 
Samarqandda,  1433  yilda  Gijdivonda  madrasaldar  barpo  etilgan.  Buxoro 
madrasasi  darvozasiga  "Bilim  olish  xar  bir  muslmon  yoal  va  erkakning 
burchidir"  degan  kalima  uyib  yozilgan.  Shular  ichida  Samarqand  madrasasi 
zamonasining  dorilfununi  edi.  Madrasada  kur’on,  xadis,  tafsir,  fikx  (din  va 
shariat  konun  koidalari),  riyoziyot  (matematika),  xandasa  (geometriya),  ilmi 
xay’at (astranomiya), tibbiyot, tarix, geografiya, ilmi aruz (poetika), arab tili va 
morfologiyasi  (nofiya)  kabi  dunyoviy  fanlar  ukitilgan.  Samarqand  madrasasi  2 
kavatli, 50 ta xujrali, xar xil xujrasi 3 ta xonali (kaznok-omborxona), yotokxona 
va darsxonadan iborat bo‘lgan. 100 dan ortik talaba ukigan. Rumiy, Giyosiddin 
Jamshid, Ulug‘beklar turli fanlardan dars berganlar. Rumiy astranomiyadan dars 
bergan.  
Ulug‘bek bobosi kabi  mamlakatda qurilish ishlariga katta xamiyat beradi. 
Ulug‘bek bobosi davrida kurib bitqazilmagan imoratlarni nixoyasiga yetkazadi, 
ya’ni  Guri  Amirning  kirish  peshtoki,  Shahrisabzdagi  Kukgumbaz  masjidi, 
Yassidagi Yassaviy kabir ustidagi qurilgan binolardir. 
Ulug‘bek  Samarqand  obodonchiligiga  katta  e’tibor  beradi.  Uning  davrida 
Samarqanddagi  Registon  maydoni  shakllanadi  va  Masjidi  Mukatta’  bino 
kilinadi.  210  gumbazli  Kukaldosh  jome  masjidi  kuriladi.  Koshinkor,  bekiyos 
jilvali  ranglar,  parchinlar  bilan  nakshlangan  Kozizoda  Rumiy  maqbarasi 

---