|
![](/i/favi32.png) Жаҳон санъати тарихиjahon sanati tarixiЖАҲОН САНЪАТИ ТАРИХИ
56
o‘rtasida qurilgan hashamatli bino hammani juda hayratlantirganligi binoning
shimoliy devorida bo‘yoqlar bilan xitoy imperatorining tasviri; sharkiy
devorida turk hoqonlari va Hindiston hukmdorlari; G‘arbiy devorida esa eron
va Rim podisholari tasviri tushurilganligi haqida aytadi. O‘rta Osiyoda
quldorlik tuzumi inqirozga yuz tutib o‘z o‘rnini feodalizmga bo‘shatib berdi.
Bu tuzum qurilish ishlarida yaqqol ko‘rina boshladi.
Ustun, yarim ustun, ark hamda turli dekorativ me’morlar hajmlarida
podisho saroyining xushmanzara va muxobatli bo‘lishida foydalanilgan. Bu
binolar xom g‘isht paxsadan ishlangan bo‘lib ganch bilan bezalgan. Ganch,
yog‘och o‘ymakorligi binoga fayz kiritgan. Ilk feodaliz davrida O‘rta Osiyoda
yagona din bo‘lmagan jumladan, Fargona vodiysi Quvadan topilgan
ibodatxona xarobasi ilk feodalizm davrida ham bu yerda buddizm mavjud
bo‘lganligini ko‘rsatadi. Bu yerdadagi ibodotxona ikki xonadan iborat bo‘lib,
oldi xonasi ayvon tepada va unga kiraverishda haykallar o‘rnatilgan.
Xorazmda topilgan ko‘mish marosimi bilan bog‘liq bo‘lgan Ossuriy bo‘lgan
deb nomlangan to‘rtburchak quticha shaklidagi loydan yasalgan tobutchalar
bu yerda zorastrizm mavjud bo‘lganligidan dalolat beradi. Dumaloq va
bo‘rtma tasvir shaklida me’morchilik komplekslaridan keng ishlatilgan. Bu
haykalalarda diniy va afsonaviy obrazlar bilan bir qatorda real hayotni aks
ettiruvchi obrazlar ham uchraydi. Haykallar maxsus loydan tayyorlangan,
yog‘och, ganch va toshdan ishlangan. Bu xususida Varaxshadan topilgan
yodgorliklar diqqatiga sazovordir. Varaxshadagi saroyni bezashda g a n c h
o‘ymakorligidan keng qo‘llanilgan. Albatta ilk feodalizm madaniyatining ilk
yutuqlari monumental dekorativ rangtasvir san’atida o‘zini to‘liq namoyon
qildi. Afrosiyob (Samarqand), Panjikent (Tojikiston), Varaxsha (Buxoro
viloyati), Bolalik tepa (Surxandaryo viloyati)da topilgan,
D
evoriy sur’atlar
va haykaltaroshlik namunalari jahon monumental rangtasvir san’atining
nodir durdonasi hisoblanadi. O‘rta Osiyo jahonga qator buyuk allomalar
yetkazib berdi. Ular o‘z mehnat va aqil zakovatlari bilan jahon ilmi fan
taraqqiyotiga katta xissa qo‘shdi. Al-Xorazmi, Abu ali Ibn Sino, Al-Beruniy,
Al Farobiy, Al Buxoriy, Naqshbandiy; Ulug‘bek, Navoiy, Bobur,
Nodirabegim, Zebinosi kabi alloma va shoirlarni yetkazib berdi. Amir
Temur davrida O‘rta Oisyoda ilm fan san’at gullab yashnadi.
Me’morchilikda har o‘zgarishlar yuz berdi. Afrosiyob yonbag‘rida
joylashgan Shoxi-Zinda Bibixonim madrasasi Go‘ri Amir Maqbarasi
Registondagi Ulug‘bek madrasasi fikrimizga dalildir. Ulug‘bek falakiyot
rivojlangan bo‘lsa, Xusayin Bayqaro podisholigi davrida adabiyot va san’at
rivoj topdi.
|
|
|