Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego
Yüklə 9,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
56 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu Dwojaką rzecz opowiem: niegdyś wzrosły, by być tylko jednym z wielu, później znów się rozpadły, by być wieloma z jednego. Podwójna jest geneza śmiertelnych i podwójna śmierć: jedną bowiem rodzi i niszczy zejście się wszystkich rzeczy, a druga jest żywiona i odlatuje, gdy one się znów rozpadają. A te rzeczy nigdy nie przestają stale się zmieniać, raz gromadząc się w jedno dzięki Miłości, raz roznoszone w różne strony przez nienawiść Waśni. I tak, o ile nauczyły się rosnąć w jedno z wielu, a znów gdy jedno się rozpada, powstaje wiele, o tyle powstają i nie mają niezmiennego życia: a o ile nie przestają stale się zmieniać, o tyle stale są niezmienne w cyklu [...] 29 ; i rozwija następnie tę myśl, stwierdzając: Jak powiedziałem wcześniej, pokazując granice swych słów, dwojaką rzecz opowiem: niegdyś wzrosły, by być tylko jednym z wielu, później znów się rozpadły, by być wieloma z jednego, ogień i woda, i ziemia, i bezkresna wysokość powietrza, z przeklętą Waśnią oddzieloną od nich, równą w każdą stronę, a z Miłości wśród nich, równą co do długości i szerokości: ją umysłem oglądaj, nie siedź z otępiałym wzrokiem: to o niej mówią, że jest wrodzona śmiertelnym członkom, gdyż dzięki niej żywią życzliwe uczucia i dokonują przyjaznych czynów, nazywając ją Radością i Afrodytą 30 . —————————— 29 d…pl' ™ršw: tot mn g¦r n hÙx»qh mÒnon enai ™k pleÒnwn, tot d' aâ dišfu plšon' ™x ˜nÕj enai. doi¾ d qnhtîn gšnesij, doi¾ d' ¢pÒleiyij: t¾n mn g¦r p£ntwn sÚnodoj t…ktei t' Ñlškei te, ¹ d p£lin diafuomšnwn qrefqe‹sa dišpth. kaˆ taàt' ¢ll£ssonta diamperj oÙdam¦ l»gei, ¥llote mn FilÒthti sunercÒmen e„j n ¤panta, ¥llote d' aâ d…c' ›kasta foreÚmena Ne…keoj œcqei. ºd p£lin diafÚntoj ˜nÕj plšon' ™ktelšqousi, tÁi mn g…gnonta… te kaˆ oÜ sfisin œmpedoj a„èn: Âi d diall£ssonta diamperj oÙdam¦ l»gei, taÚthi d' a„n œasin ¢k…nhtoi kat¦ kÚklon. E m p e d o k l e s. In: H. D i e l s, W. K r a n z: Die Fragmente der Vorsokratiker. Griechisch und Deutsch. (18 Auflage 1989). Zürich 1992 (dalej: FVS), B 17 10—22. Tłum. J. L a n g. W: G.S. K i r k, J.E. R a v e n, M. S c h o f i e l d: Filozofia przedsokratejska..., s. 286. 30 æj g¦r kaˆ prˆn œeipa pifaÚskwn pe…rata mÚqwn, d…pl' ™ršw: tot mn g¦r n hÙx»qh mÒnon enai ™k pleÒnwn, tot d' aâ dišfu plšon' ™x ˜nÕj enai, pàr kaˆ Ûdwr kaˆ ga‹a kaˆ ºšroj ¥pleton Ûyoj, Ne‹kÒj t' oÙlÒmenon d…ca tîn, ¢t£lanton ¡p£nthi, kaˆ FilÒthj ™n to‹sin, ‡sh mÁkÒj te pl£toj te: Kosmogonie i teogonie orfickie 57 Pierwszy z bogów, stwórca całego świata, łączy w sobie zatem cechy za- równo Fanesa, jak i Erosa. Można postawić w tym miejscu tezę, że pierwszy z bogów, stwórca wszechrzeczy, uczynił wszystko przez „wyprowadzenie na światło”, „rozświetlenie” ciemności przy pomocy Erosa. Światło jako przeciwieństwo ciemności konsekwentnie symbolizuje w orfi- zmie te aspekty, które stanowią antytezy tego, co reprezentowane przez ciem- ność: symbolizuje zatem poznanie, a w rezultacie przezwyciężenie strachu przed nieznanym i ukojenie w spokoju: Gwiazdy niebiańskie [...] oświetlacie wiecznej Nocy peplos ciemny, migotaniem błyszczące, nadto w ciemności pogrążonym mądrość przynosicie [...] 31 ; Usłysz królowo, bogini światłonośna, boska Selene [...] radości w pokoju i mądrości szczęśliwych 32 . Światło jest także czynnikiem wprowadzającym ład w świecie, czyniącym ze świata kosmos: Usłysz szczęsny, wszechwiedzące, wieczne oko, złotem błyszczący Tytanie, Hyperionie, światło niebiańskie, [...] bogobojności przewodniku wspaniały, na bezbożność gniewny, złotą lirę mający, harmonię kosmosu graj teraz, czynów dobrych władco (œrgwn shm£ntwr ¢gaqîn), pór roku wychowawco, kosmosu władco 33 . —————————— t¾n sÝ nÒwi dšrkeu, mhd' Ômmasin Âso teqhpèj: ¼tij kaˆ qnhto‹si nom…zetai œmfutoj ¥rqroij, tÁi te f…la fronšousi kaˆ ¥rqmia œrga teloàsi, GhqosÚnhn kalšontej ™pènumon ºd' 'Afrod…thn: Ibidem, 24—33. Tłum. J. L a n g. W: G.S. K i r k, J.E. R a v e n, M. S c h o f i e l d: Filozofia przedsokratejska..., s. 288. 31 'Astšrej oÙr£nioi, [...] aÙg£zontej ¢eˆ nuktÕj zofoeidša pšplon, marmaruga‹j st…lbontej, ™Úfronej ™nnÚcio… te: Hymn orficki do Gwiazd, ”Astrwn, qum…ama ¢rèmata. In: Orphei hymni..., VII, 3, 10—11. 32 Klàqi, qe¦ bas…leia, faesfÒre, d‹a Sel»nh, [...] ¹suc…hi ca…rousa kaˆ eÙfrÒnhi Ñlbiomo…rwi, Hymn orficki do Księżyca, E„j Sel»nhn, qum…ama ¢rèmata. In: Orphei hymni..., IX, 1, 8. 33 Klàqi m£kar, panderkj œcwn a„ènion Ômma, Tit¦n crusaug»j, `Uper…wn, oÙr£nion fîj, [...] eÙsebšsin kaqodhg kalîn, zamen¾j ¢seboàsi, crusolÚrh, kÒsmou tÕn ™narmÒnion drÒmon ›lkwn, œrgwn shm£ntwr ¢gaqîn, ærotrÒfe koàre, kosmokr£twr, Hymn orficki do Słońca, E„j “Hlion, qum…ama libanom£nnan. In: Orphei hymni..., VIII, 1—2, 8—11. 58 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu Wskazany w przytoczonym cytacie związek między światłem i dobrem pro- wadzi do niezwykle skomplikowanego zagadnienia teogonii orfickiej, a zwłasz- cza aspektu sukcesji bogów 34 . Jak wspomniano, Fanes jest pierwszym bogiem, stwórcą wszechrzeczy — zwany jest w związku z tym również prwtogÒnoj — „pierworodny”. Zgodnie ze wzmiankowaną już w greckich mitach tendencją, świat jest nie tyle stworzony, ile zrodzony (prokreacja zamiast kreacji). Fanes musi być zatem bóstwem oboj- naczym, co potwierdza Proclos w In Platonis „Timaeum” commentaria, pisząc: „[...] w nim pierwszym żeńskie i męskie jako pierwsza istota żywa: kobieta i ojciec, potężny bóg Erikepaios, mówi teolog” 35 . Wedle teogonii zawartej w Hymnach orfickich Fanes rodzi Noc, która następnie zostaje jego małżonką, po czym rodzi Gaję i Uranosa (Ziemię i Niebo). Następuje powszechnie znana sukcesja bogów: po Uranosie Kronos, następnie Zeus. Zeus połyka Fanesa, pierwszego z bogów, wraz z całym stworzonym światem, aby cały świat stwo- rzyć na nowo. Starsza wersja tego mitu, odnaleziona na tzw. zwoju z Derveni, pomija Fanesa. Przytoczmy fragmenty dwóch wersji odtworzenia tego tekstu, dotyczących bezpośrednio sukcesji bogów. Pierwsza z nich jest autorstwa Wer- nera Burkerta i brzmi następująco: [Kronos], który [Uranosowi] uczynił wielką rzecz, Uranos, syn Euphrone [Nocy], który pierwszy sprawował rządy, A po nim Kronos, później mądry w radzie Zeus Z przybytku świątyni ... obwieściła [Noc] [która] obwieściła wszystko, co boskie prawo ... Zeus, kiedy od swego ojca usłyszał wyrocznie, —————————— 34 Wielce dyskusyjną kwestią jest pochodzenie sukcesji bogów w mitologii greckiej (zarówno w twórczości Hezjoda, jak i orfików). Jako źródła idei, które wpływały na grecką mitologię, wska- zuje się Egipt, mitologię starożytnych Indii (najgorliwszym rzecznikiem tej koncepcji jest francu- ski badacz Georges Dumézil), czy wreszcie idee mezopotamskie (w literaturze często podkreśla się podobieństwo między huryjskim mitem o Kumarbim i greckim jego odpowiednikiem Krono- sem). Zob. np. G.S. K i r k: Myth. Its Meaning and Functions in Ancient and other Cultures. Cambridge 1973, s. 207—226. 35 ™n aÙtù prètJ tÕ qÁlu kaˆ tÕ ¥rren æj zóJ prètJ: qÁluj kaˆ genštwr kraterÕj qeÕj 'Hrikepa‹oj, fhsˆn Ð qeolÒgoj . P r o c l o s: In Platonis „Timaeum” commentaria..., I, 429, 28— 430, 1. O związkach między Fanesem i Erikepaiosem pisze W.K.C. Guthrie: „[...] yet a fourth title of Phanes in the Orphica of the Neoplatonists is Erikepaios, a non-Greek name for which no certain interpretation has been found”, i dodaje w przypisie 18. rozdziału IV: „Kern (de theogoniis, 21 f.), arguing against an Egyptian or oriental origin for E., adopts Diels suggestion that the name is Greek, meaning »early swallowed« (ºr…, k£ptw). Gruppe rejects this in Suppl. 740. In C. Und M. 658, n. 53, he gives suggested etymologies from Oriental languages, and mentions also the ancient (Malalas and Suidas) interpretation as »life-giver« or »life«. According to Eisler in Welt. U. Himm. 475, the name is Aramaic and means »long face«”. W.K.C. G u t h r i e: Orpheus and Greek Religion..., s. 97 i 145. Yüklə 9,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|