Jismoniy tarbiya nazariyasi va

Jism oniy madaniyatning ijtimoiy asoslari
,,Kirish“da jismoniy madaniyatning ijtimoiy taraqqiyotga 
muvofiqligi, pedagogik jarayonligi haqida so‘z yuritilgan edi. 
Bu jarayonning ijtimoiy asoslari haqida gapirilganda ijtimoiy 
maqsadlarga erishish tushuniladi, ya’ni shaxsni rivojlantirish 
jamiyat taraqqiyotiga xizmat qiladi. Bunday ijtimoiy tashkil 
etishlik tizim nomini oladi. Jismoniy tarbiya tizimi jismoniy 
madaniyat tarkibiy qismlarining maqsadga yo‘naltirilganligi deb 
tushuniladi.
Jismoniy tarbiyadagi ijtimoiy tizimni quyidagicha ajratish 
mumkin:
1) 
m a’lum tizim va uning tarkibiy qismlarining vujudga 
kelishi; 2) vazifa; 3) jamiyatning boshqa tizimlari bilan o ‘zaro 
bogiiqligi tarzi.
Jismoniy tarbiya tizim ining tarkibiga jismoniy m a d a ­
niyatning turli qismlari kirishi mumkin, ya’ni jismoniy tako- 
millashgan, ishlab chiqarish bilan bog'liq bo‘lgan, har qan­
day moddiy va m a ’naviy madaniyat omillari va boshqalar. 
Ammo bu yerda faqat jismoniy tarbiyaga taalluqli qisnilar 
k o ‘zda tutiladi. Bularsiz tizim yagona ijtimoiy tana sifatida 
yashay olmaydi.
Har qanday tizimning yashash omili, uning amaliyotda 
qo ‘llanilishidan iborat. Vazifaning mazmuni, jismoniy tarbiya­
ning vazifasini t o ‘g‘ri belgilash bilan aniqlanadi. Jismoniy 
tarbiyaning ichki va tashqi vazifalari farqlanadi.
Jismoniy tarbiya tizimining tashqi vazifasi odamlarga qara- 
tilgandir. Ularning obyekti — odamlar; nazariy asosi — salo- 
matlik, jismoniy kuch va odamlarning qobiliyati. Ichki vazifa 
tizimning tarkibiy qismlarining o'zaro ta ’sirini o‘rganadi.
23

---

Jismoniy tarbiya tizimi jamiyatning boshqa asosiy tizimlari 
bilan bog‘liqdir (iqtisodiy, madaniy, ilmiy tarbiyalar bilan 
aloqadorlik).
Bizning jism oniy tarbiya tizimi tarixiy-ijtimoiy tashkil 
topgan b o ‘lib, maqsadi barcha aholining jism oniy kamol 
topishiga xizmat qilishdir.
Bu ilmiy-uslubiy rejali-normativ asosdir. Jismoniy tarbiya 
tizimi, ijtimoiy taraqqiyot davomida tarixiy yangi tizimdir. 
0 ‘quvchilar jismoniy tarbiyasining tizimi jismoniy madaniyat 
tizim in in g ajralmas qism idir. Bu yerda jism o n iy tarbiya 
tizimining asosiy bo‘g ‘inlarini chizmali ravishda ko‘rib chiqish 
maqsadga muvofiqdir (2- chizma).