Jismoniy tarbiya nazariyasi va

Jism oniy tarbiya tizimi mavjudligining shart-sharoitlari
Eng takomillashgan jismoniy tarbiya tizimi ham, moddiy 
ta ’minotsiz va mutaxassislikka o'qitmasdan, o ‘z oldiga q o ‘ygan 
vazifani hech qachon hal etolmaydi.
31

---

Mamlakatimizning 25 o ‘quv va 3 ilmiy-tekshirish insti- 
tutlari, pcdagogika institutlari va universitetlari qoshida 10 
jismoniy tarbiya fakultetlari, 100 dan ortiq akademik litsey va 
kollejlari qoshida jism oniy tarbiyani amalga oshirish va 
boshqarish kadrlari, trenerlar va mutaxassislar tayyorlanadi.
0 ‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportga ommaviy infor- 
matsiya manbalari: radio, matbuot, televideniyada katta e ’tibor 
beriladi. Shu tashviqot ishlari tufayli, jismoniy tarbiya sohasida 
maxsus bili.mlar va axborotlar tarqatish imkoni tu g ‘ildi. 
0 ‘zbekistonda ,,Sport“ , ,,Futbol“ gazetalari, ,,Kurash“, „Fan — 
sportga“ jurnallari mavjud.
Jismoniy tarbiya tizimining moddiy-texnik bazasi mun- 
tazam ravishda o ‘sib, m ustahkam lanib borm oqda. Davlat 
budjeti salomatlikni saqlash va jismoniy tarbiya va sport uchun 
belgilangan mablag‘ ajratadi. Bu manbalarga kasaba uyush- 
malari, sanoat korxonalari ajratgan mablag1 laming m a ’lum 
summasi ham qo'shiladi.
Shaxsni har tomonlama rivojlantirish asosi
Shaxsni har tom onlama rivojlantirish asosi, tarbiyaning 
asosiy maqsadlaridan kelib chiqib — butun jamiyat a ’zolarini 
har tomonlama rivojlantiradi. Unda insoniyatning har tom on­
lama o ‘z idealiga intilishi mujassamlashgan.
Jismoniy tarbiya amaliyotida shaxsni har tomonlama rivoj­
lantirish ikki asosiy yo‘nalishda olib boriladi. Jismoniy tarbiya 
umumiy tarbiyaning boshqa tomonlari bilan uzilmas aloqasi 
(aqliy, axloqiy, estetik, mehnat) va jismoniy mashqlarning 
har tomonlamaligi bilan (umumiy va maxsus jismoniy tayyor- 
garlikning birligi, organizmning shakl va funksiyasi rivojla­
nishi, jismoniy sifatlar, harakat qila bilish va malaka hosil 
qilish).
Jismoniy mashqlar mashg‘ulotida, ayniqsa, bolalar bilan 
majburiy dastur asosidagi darsmi yoki yosh sportchilarning 
trenirovkasimi, albatta axloqiy tarbiyadan ajratilmaydi. Faqat 
shu yerda jamoatchilik (kollektivizm), vatanparvarlik, qat’iylrk, 
botirlik va sofdillik, shaxsning m a’naviy va jismoniy sifatlari 
namoyon boiadi.
Jismoniy mashqlar mashg‘ulotlarga estetik tarbiyaning ham 
manbayi sifatida xizmat qilishi kerak. Asta-sekin shakl go‘zal- 
ligi, harakat g o ‘zalligi tu sh u n ch asid an axloqiy, m a ’naviy
32

---

go‘zallik tushunchasiga, o ‘zaro muomala tushunchasiga o ‘tmoq 
zarur. Bularning ham masi pedagog to m o n id an tarbiyaviy 
ishlarning qanday qo ‘yilishiga bog‘liq. Tarbiyaning qaysi bir 
tomonini hisobga olmaslik, bir tom onlam a y o ‘nalishga in- 
tilish — harakat texnikasini 
0
‘zlashtirib olish yoki jismoniy 
sifatlar bo ‘yicha yuqori natijalarga crishish uchun qilingan 
hamma ishlarni yo ‘qqa chiqaradi.
Insonni har tomonlama jismoniy rivojlantirish, jismoniy 
tarbiya jarayonida amalga oshirilishi mumkin. O dam ning 
jismoniy sifatlarini tarbiyalash, unda harakat qila bilishning 
bilim va malakalari hamda hayotiy zaruriy amaliyotlarga katta 
ehtiyoj, sharoit yaratilgandagina, barkamol rivojlanish vujudga 
keladi.
Har tomonlama tayyorgarlik, hayotiy zaruriy, katta amaliy 
mashqlar tanlangandagina t a ’minlanadi (yugurish, sakrash, 
suzish, harakatli va sport o ‘yinlari, og'irlik ko'tarish va bosh- 
qalar).