Jizzax jizzax filiali

2. KEYNS IQTISODIY TA’LIMOTINING’ XUSUSIYaTLARI

Kapitalizmning’ bosh illatlari bu ishsizlik va inqirozlardir, Keyns bularning’ sabablarini sohibkorlar psixolog’iyasidan topishg’a intiladi. Inqirozlar kapitalistning’ qayfiyatig’a qarab ro’y beradi, ya’ni optimizmdan pessimizmg’a o’tg’anda bo’ladi. Asosiy e’tibor «iste’molg’a moyillik» va «jamG’’arishg’a moyillik»ka qaratiladi.

Keynsning’ umumiy bandlik nazariyasi quyidag’ilarg’a asoslanadi: Ish bilan bandlik ortishi tufayli milliy daromad va, demak, iste’mol ortadi, ammo iste’mol daromadg’a nisbatan sekinroq ortadi, chunki daromad ortishi bilan «jamG’’arishg’a intilish» kuchayadi. Uning’cha, asosiy psixolog’ik qonun shundan iboratki, odamlar odatda daromadlar ortishi bilan iste’molni ham o’stiradi, ammo bu o’sish daromadlar darajasida bo’lmaydi. Oqibatda daromadlar o’sishi bilan jamG’’arish ortadi va iste’mol nisbati kamayib boradi. Oxirida esa «samarali talab» kamayadi, talab shunday yo’l bilan ishlab chiqarish hajmlarig’a va bandlik darajasig’a ta’sir etadi.

Iste’mol talabining’ etarlicha o’smaslig’i yang’i investistiyalarg’a harajatlarning’ oshuvi yo’li bilan qoplanishi, ya’ni ishlab chiqarish iste’molining’ ishlab chiqarish vositalarig’a qarab oshuvi yo’li bilan qoplanishi mumkin. Shu sababli investistiyalarning’ umumiy hajmi bandlik hajmini belg’ilashda hal qiluvchi rolni o’ynaydi. Keynsning’ fikri bo’yicha investistiyalar hajmi investistiyalarg’a bo’lg’an intilishg’a boG’’liq.

Keyns ochg’an «asosiy psixolog’ik qonun» uning’cha istalg’an jamiyat uchun qo’llanilishi mumkin va iste’mol talabining’ kamomadi asriy tendenstiyag’a eg’a hamda barcha uchun yag’ona iste’mol qonuni mavjuddir.

«Kapitalning’ eng’ yuqori samaradorlig’i», qo’shimcha kapital birlig’i tomonidan vujudg’a keltiriladig’an bo’lajak foydaning’ shu birlikka ketg’an ishlab chiqarish chiqimlarig’a nisbatidir. Keynsning’ fikricha daromad, foyda keltiradig’an narsalar kapital hisoblanadi (boshqa omillarda ham shunday).

Keyns foizg’a alohida e’tibor beradi, uni pul qarzi uchun berilg’an haq deb hisoblaydi. Foiz uning’cha muomaladag’i pul miqdorig’a va «likvidlilik afzallig’i»g’a boG’’liq (likvidlilik - pulg’a tez aylana olish, qadrlilik demakdir). Uning’ miqdori «likvidlilik afzallig’i»g’a to’G’’ri va muomaladag’i pul miqdorig’a teskari proporstionaldir.

Keynsning’ fikricha, foiz normasi ma’lum davrg’a likvidlilikdan, ya’ni boylikning’ likvid, pul shaklidan voz kechish hisobig’a beriladig’an mukofotdir. Boylikning’ pul shakli eng’ harakatchan va qulaydir, shu sababli kapitalist doim o’z boylig’ini pul shaklida saqlashg’a va undan ajralmaslikka intiladi. Mana shu niyat, mana shu ishtiyoq Keyns tomonidan «likvidlilik afzallig’i» deb ataladi. Bu kapitalist likvid shaklda saqlamoqchi bo’lg’an resurslarning’ miqdori bilan o’lchanadi.