Jizzax jizzax filiali

4. MONETARIZM VA NEOLIBERALIZM EVOLYuSIYaSI
Neoliberalizm keynschilik bilan deyarli bir vaqtda paydo bo’ldi va XX asrning’ 30- yillarida iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibg’a solishning’ mustaqil qarashlar majmuasidan iborat. Ilmiy nazariya va amaliy hayotda neoliberal iqtisodiy jarayonlarg’a davlatning’ ma’lum darajada aralashuvi tufayli cheklanmag’an erkin raqobat G’’oyasining’ ustuvorlig’ig’a asoslanadi. Ag’ar keynschilik iqtisodiyotda davlatning’ faol aralashuvini boshidanoq zarur deb qarasa, neoliberalizm davlatning’ nisbatan passiv tartibg’a solishini qo’llaydi. Keynschilik modellarida iqtisodiyotning’ turli sohalarini investistiyalash, hukumat buyutma va haridlari hajmini keng’aytirish, soliq siyosatini kuchaytirish bo’yicha davlat chora- tadbirlari majmuasig’a ustuvorlik beriladi. Bu siyosatning’ o’nta keng’ qo’llanilish oqibatlari iqtisodiy tarixdan ma’lum bo’lg’an davlat byudjeti kamomadi va inflyastiyag’a olib kelishida ko’rinadi.

Neoliberalistlar iqtisodiyotni liberallashtirishni, erkin baho shakllanish prinstiplaridan foydalanishni, iqtisodiyotda xususiy mulk va nodavlat to’zilmalarining’ etakchi bo’lishini qo’llaydilar. Davlatning’ iqtisodiyotni boshqarishdag’i rolini esa «tung’g’i qorovul» yoki «sport sudyasi» qabilida bo’lishi ko’zda tutiladi. Bu yo’nalishning’ yirik vakili L.Erhard fytg’anidek «Raqobat mumkin bo’lg’an hamma erda, tartibg’a solish - zarur bo’lg’an erda» amalg’a oshuvi kerak. Davlatning’ iqtisodiyotdag’i ishtiroki cheklang’an bo’lib, tadbirkorlarning’ erkin va mo’’tadil faoliyati iqtisodiyotdag’i muvozanatni saqlashning’ asosiy sharti sifatida qaraladi.

Iqtisodiy liberalizm oqimining’ XX asrdag’i asosiy namoyandasi asli Avstriyadan chiqqan amerikalik Lyudvig’ fon Mizes (1881-1973) va uning’ eng’ sodiq shog’irdi Fridrix Xayek (1899-1992)lardir. Ularning’ maktabi Avstriya maktabi deb ham ataladi. Mizesning’ fikricha, markazlashg’an boshqaruvg’a asoslang’an sostialistik xo’jalik va hukumat tomonidan tartibg’a solinadig’an bozor o’zoq vaqt yashashi mumkin emas, chunki narx-navo talab va taklifni aks ettirmaydi. Uning’cha, sostializmning’ «tartibg’a solinadig’an iqtisodiyot»i rejalarni o’zboshimchalik bilan to’zadig’an tashkilotchilarning’ qulig’a aylanadi, rejalang’an tartibsizlik ro’y beradi. Yag’ona oqil siyosat - bu liberalizmdir. Mehnat taqsimoti, xususiy mulk va erkin almashuv stivilizastiyaning’ mutlaq asoslari hisoblanadi. Mizesning’ asosiy asarlari quyidag’ilar: «Liberalizm», «Insoniy harakat: iqtisodiyot to’G’’risidag’i traktat», «Iqtisodiy fan asoslari: metodolog’iya ocherklari» va boshqalar.

Ing’liz iqtisodchisi Fridrix fon Xayek asli nemis bo’lib, asosiy faoliyatini Ang’liyada ko’rsatg’an. U 1974 yilda iqtisodiyot bo’yicha Nobel mukofoti laureati bo’lg’an. U o’zining’ «Qullik sari yo’l» asarida har qanday iqtisodiy erkinlikdan va bozor baholaridan voz kechish diktaturag’a, ya’ni yakkahoqimlikka, iqtisodiy qullikka olib borishini isbotlaydi, xo’jalikda bozor tizimining’ «aralash» va «buyruqbozlik» iqtisodiyotidan ustunlig’ini ko’rsatib beradi, kapitalni abadiy kateg’oriya deb e’lon qiladi, kapitalizm davrida ekspluatastiya mavjudlig’ini inkor etadi, davlat iqtisodiyotining’ sostialistik G’’oyalari to’la tushkunlikka mahkumlig’i va o’z tabiatig’a ko’ra halokatli ekanlig’ini ta’kidlaydi.