K arim a q osim ova

m azm unini aniqlashi, bog'lanishli, izchil qayta hikoyalashi, uning
328

---

hikoyasi m atnni qisqartish tarzida bo'lm asligi, o'zlashtirilgan m atnning
asosiy m azm unini o ‘z so ‘zlari bilan bera olishi zarur. Qisqartirib qayta
hikoyalashga o'rgatish uchun bayon m azm unini qisqartirib tuzish o son
bo'lgan hikoya tarzidagi matn tanlash tavsiya etiladi. Qisqartirib qayta
hikoyalash elem entlari 1-sinfdan kiritiladi. O'qilgan matnni tahlil qi­
lish jarayonida o'quvchilardan uning bir qism ini qisqa — bir gap bilan
aytish so'raladi. K eyin o'quvchilarga m atnning ikki qism ini, nihoyat,
butun m atnni qisqartib qayta hikoyalash tavsiya etiladi.
O 'quvchilar m atnni to'liq qayta hikoya qilishga o'rganganlaridan
so'nggina m atnni qisqartib qayta hikoyalashga o'rgatiladi. Qisqartirib
qayta hikoyalash, o 'z navbatida, matn rejasini tuzish, ya’ni matn
qismlariga sarlavha topish bilan bog'liq, asarning asosiy m azm unini
qisqa ifodalash esa m atn ustidagi analitik-sintetik ishlam ing natijasidir.
B a’zan o'quvchilar asarning asosiy m azm unini (g'oyasini) qisqa, bir
gap bilan ifodalashga o'rgatilgach, matn rejasini tuzishga, keyin m atn ­
ni qisqartib qayta hikoyalashga, undan so'ng matn m azm unini to'liq
qayta hikoya qilishga o'rgatilishi ham mumkin.
Qayta hikoyalash bog'lanishli nutqni o'stirishning zaruriy b os-
qichidir. B oshlan g'ich sinflar ona tili dasturiga ko'ra, matn m azm unini
qisqartirib bayon yozishni 3-sinfda o'rgatish ko'zda tutiladi. Qisqartirib
bayon yozishga tayyorgarlik matn qismlariga sarlavha top ish, matn
rejasini jam oa bo'lib tuzish bilan bog'liq holda 
2
-sinfdan boshlanadi.