Rus pedagog-olimlarining pedagogik g’oyalari.
K.D.Ushinskiy pedagogic nazariyasi va
didaktik ta’limoti.
Reja:
1.
Rus pedagog-olimlarining pedagogik
g’oyalari
2.
K.D.Ushinskiy pedagogika fani va
tarbiyaning ahamiyati to’grisida
3.
Jahon pedagogoka fanining rivojlanish
tarixi va bayoni
4.
“Pedagogika tarixi” kursiga kirish
988-yilda xristian dinini qabul qilingan Krill
va Mefodiylar grek alfabiti asosida kirill
alifbosini ishlab chiqdilar. Sharqiy slavyan tili
rus yozuvi uchun asos qilib olindi. Kiev Rusiga
xristan dini bilan birga vizantiya
madaniyatining ayrim elementlari ham kira
boshlagan. U vaqtlarda maktablar cherkov
va monastor qoshida ochilar edi. Rus
knyazlarning maslahati bilan 988-yilda
knyaz Vladimir cherkov binosini qurib poplar
tayinladilar va nomdor kishilarning, o'z
mulozimlarining bolalarini yig'ib o'qitdi.
1028 yilda knyaz Yaroslov Novgorod shahrida
“oqsoqollar va poplarning” bolalaridan 300
ga yaqinnini to’plab kitob o'qitgan.
Yuqoridagi ikki faktdan ma`lum buo’ishicha
Rossiyada maktablar X asr oxiri XI asr
boshlarida ochilgan. Rossiyadagi dastlabki
maktab cherkovlar va monastorlar
huzurida ochilgan va kutubxonalar tashkil
etilgan. XI-XII asrlarda Kiev davlatining
madaniyati g'arbiy Yevropadagi yirik
davlatlarning madaniyatidan ancha kuchli
edi. Rus knyazlari va boyarlari orasida
o’qimishli, madaniyatli kishilar bo'lgan.
Knyaz Yaroslov birinchi marta kutubxona
ochgan, uning tashubbusi bilan grek timlidagi
kitoblar rus tilida tarjima qilingan.
Knyaz Svyatoslov ma`lumotli kishilarni o'z
atrofiga to’plagan. Svyatoslav o'z
zamonasining eng ma`rifatli kishisi edi. XI asr
oxirida “Svyatoslav to’plami” nashr qilingan.
Kiev rusning madaniyati – rus, ukrain va
belarus xalqlari madaniyatining o'sishiga
asosiy manba bo'lgan. Bu kabi faktlar shuni
kursatadiki, XI-XII asrlar qadimgi rusda
madaniyat va maorif rivojlangan. Ana
shunday davrda rus pedagogik to’plamlari
vujudga keldi: “Izmagarad” (zumrad)
“Izbornik
Svetoslava”,”Zlatuystroy”,
“Zlatoust” kabilar. Bu to'plamlarda bola
tarbiyasi haqidagi fikrlar tavsiya qilingan
“Vladimir Monamaxning bolalarga nasihati”
asari juda katta ahamiyatga ega. U bu
asarida bolalarni Vatanni sevishga, Vatanni
dushmanlardan
himoya
qilishga,
harakatchan mehnatsevar, va botir kishilar
bo'lishiga chaqiradi. U bolalarni insonparvar,
kattalarni hurmat qiladigan, kichiklarni
izzat qiladigan bo'lib tarbiyalashlarini talab
qiladi.
XVI asrning ikkinchi yarimida cherkovlar
qoshida maktablar ochila boshlaydi. Lekin bu
maktablar rus ma`rifatining talabini qondira
olmas edi. Natijada “Savod ustalari” tashkil
qilingan. Iogann Genrix Pestalotsining didaktika
va boshlang’ich ta’lim metodikasiga qo’shgan
hissasi Iogann Fridrix Gerbart Germaniyada
tug`ildi. Gerbart dastlab lotincha klassik
maktabda, so`ngra esa Iyen universitetida
o`qidi.
Gerbart
universitetni
tamomlagach,
shveytsariyalik bir aristokrat oilasida
tarbiyachi bo`lib ishladi. 1800 yilda u
Pestalotssining Burgdorf institutiga bordi. Lekin u
ulug` pedagogning demokratik qarashlarini
o`zlashtira olmadi.
1802 yildan boshlab Gerbart Gyottingen va
Kenigsberg universitetlarida professor bo`lib
ishladi. Gerbart bu universitetlarda o`zining
pedagoglik faoliyatini kengaytirib yubordi:
psixologiya va pedagogikadan leksiyalar
o`qidi,
o`qituvchilar
tayyorlash
seminariyalariga rahbarlik qildi. U
seminariya huzurida tajriba maktabi ochib,
o`zi bu maktabda matematikadan dars
berdi.
Gerbart o`zining «Tarbiya maqsadlaridan
kelib chiqqan umumiy pedagogika» (1806),
«Psixologiya darsligi» (1816), «Psixologiyani
pedagogikaga tatbiq qilish to`g`risidagi
xatlar» (1831), «Pedagogikaga doir leksiyalar
ocherki» (1835) degan kitoblarida
pedagogikaga doir g`oyalarini keng bayon qilib
berdi.
Tarbiyaning mohiyati, maqsadi va vazifalari.
Gerbart tarbiya maqsadini belgilab olishga
katta ahamiyat berdi. U tarbiyaning maqsadi
yaxshi fazilatli kishini tarkib toptirishdan
iborat, deb hisoblaydi. Gerbart shu maqsadni
abadiy va o`zgarmas deb hisoblab,
odamlarni mavjud munosabatlarga
moslasha oladigan, o`rnatilgan huquq
tartibini hurmatlaydigan, shu tartibga itoat
qiladigan kishilar qilib tarbiyalashni ko`zda
tutdi. Pedagog o`zi tarbiyalayotgan bolaning
oldiga shunday maqsad qo`yishi lozimki, bola
ham o`sib katta bo`lganidan keyin o`z
oldiga shunday maqsadlar qo`ya bilsin.
Mana shu bo`lajak maqsadlar: 1)
ro`yobga chiqishi mumkin bo`lgan maqsadlar
va 2) zarur maqsadlar deb ikkiga bo`linishi
mumkin. Odam bir vaqti kelib muayyan
ixtisos sohasida o`z oldiga qo`yishi mumkin
bo`lgan maqsadlar ro`yobga chiqishi mumkin
bo`lgan maqsadlardir. Zarur maqsadlar
deb shunday maqsadlarga aytiladiki, bu
maqsadlar odamga o`z faoliyatining har
qanday sohasida kerak bo`ladi. Tarbiya
ro`yobga chiqishi mumkin bo`lgan
maqsadlarni o`z oldiga qo`ygach, u
odamda xilma-xil, har tomonlama idrok
qilish qobiliyatini o`stirishi, qiziqish doirasini
kengaytirishi va to`laroq qilishi lozim, mana
shuning o`zi ichki erkinlik g`oyasiga, takomillik
g`oyasiga muvofiq bo`lib tushadi. Zarur
maqsadlarga kelganda tarbiya bo`lajak
arbobning axloqini xayrixohlik g`oyasi, huquq
va adolat g`oyasi asosida tarkib toptirishga
yoki Gerbartning so`zi bilan aytganda, bu
arbobda barqaror axloqiy xarakter
vujudga keltirishga majburdir. K.D.Ushinskiy
pedagogika fani va tarbiyaning ahamiyati
to’grisida. K.D.Ushinskiy 1824 yil 19 fevralda
Tula shahrida tug'ildi. Ushinskiy bolalik va
o'smirlik davrlarini Chernigov gubernasiga
qarashli Novgorod-Seversk shahri yaqinida
bo'lgan ota-onasining katta bo'lmagan erida
o'tqazadi. 22 yoshdan boshlab Ushinskiy
Yaroslovldagi adliya liseyida ensiklopediya,
qonun-shunoslik, davlat huquqi va moliya
fanlari kafedrasida professorlik vazifasida
ishlay boshladi. K.D.Ushinskiy o’qituvchilik va
professorlik faoliyati davrida hamma bilimini
tаlаbаlarga berishga, ularda ilm-fanlarni
qunt bilan, jiddiy suratda o’qish havasini
to’g’dirishga, ularda xalqqa muhabbat, unga
xizmat qilish uchun tayyor turishi hissasini
tarbiyalashga
intiladi.
Ushinskiyning
taraqqiyparvarlik faoliyatini ko’rolmagan
reaksion kayfiyatdagi professorlar, lisey
rahbarlari, ichki ishlar vazirligining xodimlari
uning ustidan hukumatga chaqiq xati
yozdilar, K.D.Ushinskiyning fikri mavjud
tuzumga noto’g'ri, buzuq, xavfli kishi deb
tuhmat toshi otilgan.1884 yilda Yevropada
bo'lib o'tgan inqiloblar podsho hukumatini
chuchitadi. Podsho hukumati shubhali kishilarni
ta`qib ostiga ola boshlaydi. Shu jumladan
Ushinskiy ham 1849 yilda liseydan “yomon
otliq” qilib ishdan bo'shatiladi. Shundan so'ng
u moddiy jihatdan qiynaladi. Shu yillari o'z
zamonasi uchun mashhur bo'lgan
“Zamondosh (“Sovremennik”)” va “O’qish
uchun kutubxona” (“Biblioteka dlya
chiteniya”)” jurnallarida adabiy xodim
bo'lib ishlaydi, chet tillarini (ingliz tili)
o'rganadi. Chet tillardagi asarlarni rus tiliga
tarjima qiladi. 1859 yilda Ushinskiy Smolniy
aslzoda qizlar institutida o'qituvchi va
inspektorlik vazifasida ishga o'tadi. Bu o’rta
ma`lumot beradigan maktab yopiq o'quv
yurti bo'lgan, bunda qizlar ta`lim va
tarbiya olganlar. Ushinskiy institutga ishga
borgach tubdan islohotlar o'tkazadi. 1860-61
yillarda «Xalq maorifi ministrligi» jurnaliga
rahbarlik qildi, quruq, kishilarni
qiziqtirmaydigan umumiy jurnalni ilmiy
pedagogika
jurnaliga
aylantirdi.
K.D.Ushinskiyning tarbiya nazariyasi
falsafa, filologiya, pedagogika, psixologiya,
anatomiya, fiziologiya, tarix fanlari
qonuniyatlariga asoslanadi. Uning fikricha,
tarbiyaning vazifasi yoshlarni har tomonlama
rivojlantirishdan iborat: tarbiyachi va
o'qituvchilar tarbiyaning prinsipini, qoidalarini
o'rganishlari kerak va shu bilan birga ana
shu qoida va qonunlarni amaliyotga qo'llay
bilishlari kerak. Ushinskiy “Inson tarbiya
predmeti sifatida” nomli asarida tarbiyaning
psixologik asoslarini ishlab chiqdi. Bu asar
pedagogik-psixologik asardir. Chunonchi,
sezgilarning fiziologik asoslari: xotira, idrok,
nutq, tafakkur kabi psixik jarayonlar va
ularning rivojlanishi yoritilgan. Bu asarda
psixik hodisalarning ro'y berishi haqida
xulosalar chiqariladi. K.D.Ushinskiy
pedagogik tizimga xalqchillik prinsipini asos qilib
olgan. Ushinskiy tarbiyaning xalqchilligi degan
iborani xalqning barcha bolalarini maktabda
o'qitish, ona tilini ta`limning asosi qilib olish,
bolalarga o'z vatanlari tarixidan,
geografiyasidan, tabiatidan keng bilim berish deb
bildi. Xalq ruhi bilan sug'orilgan tarbiya
bolalarga vatanga muhabbat, vatan oldidagi
burchlarini sezish hissini o'stirish va butun
kuchlarini vatan, xalq xizmatiga qaratilgan
bo'lishi lozim.
Dostları ilə paylaş: |