K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Gaz turlari
Hajmiy tarkibi
Zich
-
ligi  kg/ m
3
Yonish  issiqli
-
gi
kJ/m
3
Ok
-
tan  soni
metan  CH
4
etan  C
2
H
5
pro
-
pan  C
3
H
8
bu
-
tan  C
4
H
10
bosh
-
qa 
gazlar 
C
n
H
m
vodo- r
od  H
2
is 
gazi 
CO
kar
-
bonat  angid
-
rid CO
2
azot 
N
2
kislo
-
rod O
2
Tabiiy gaz
82–98
0,2–6
0,1–2
0,1–2
0,8  gacha
0,3  gacha
–
0,9  gacha
0,4–9
–
0,68– 0,78
30500– 36000
11
0
Buxoro  tabiiy gazi
93,8
3,0
0,7
0,5
0,8
–
–
0,6
0,6
–
0,71
35000
11
0
Far
g‘ona 
tabiiy gazi
85,9
6,1
1,5
1,6
1,2
–
–
0,1
3,6
–
0,78
35700
11
0
Yo‘ldosh gaz  (sanoat gazi)
42–86
4–17
2–20
0,8–7
0,6–3,1
2,8  gacha
–
0,2–2,1
1,3– 16,2
–
0,80
51600
95– 100
Sanoat gazi  (sintez gazi)
52
–
–
–
3,4
9
11
–
24,6
–
0,80
22200
95– 100
Suyultirilgan  gaz
–
–
50
50
–
–
–
–
–
–
2,12
98700
97
Koks gazi
25–35
–
–
–
1,5–3
48–55
5–10
2–4
5–10
0,1–1
2,12
16000– 18900
97
Generator  gazi (o‘tin
-
dan olingan)
2,5– 3,5
–
–
–
0,1–0,5
9–15
13–18
10–13
53–58
0,5–0,8
1,12
6200– 4800
97
4. 1- jadval
Gaz yonilg‘ilarining tarkibi va ba’zi xususiyatlari

---

88
–  past  kalloriyali,  yonish  issiqligi  10000  kJ/m
3
 gacha bo‘lgan 
gazlar (generator, domna, ruda gazlari va boshqalar);
– o‘rtacha kaloriyali, yonish issiqligi 10000–20000 kJ/m
3 
gacha 
bo‘lgan gazlar (koks, yoritish gazlari va boshqalar);
–  yuqori  kaloriyali,  yonish  issiqligi  20000  kJ/m
3
 dan ortiq 
bo‘lgan gazlar (bu gazlarga gaz konlaridan olinadigan turli tabiiy 
gazlar, neft quduqlaridan neft bilan birga olinadigan neft gazlari 
yoki yo‘lakay gazlar, shuningdek, neftni qayta ishlashda olinadigan 
turli kreking gazlari va boshqa gazlar kiradi). 
Gazsimon yonilg‘i tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Tabiiy gaz-
simon yonilg‘ilarga neft qazib chiqarishda olinadigan yengil gaz-
simon uglevodorodlar hamda sof gaz konlaridan olinadigan tabiiy 
gazlar kiradi. Turli konlardan olinadigan tabiiy gazlar tarkibi va is-
siqlik berishiga ko‘ra bir-biridan kam farq qiladi. 
Sun’iy yonuvchi gazlar qattiq va suyuq yonilg‘ilarni qayta ish-
lash (quruq haydash, kokslash, yarim kokslash va hokazo) yo‘li bi-
lan olinadi. Issiqlik berishiga ko‘ra, sun’iy gazlar past yoki yuqori 
kaloriyali bo‘ladi. Ular yonilg‘i sifatida ishlatiladi. Portlash xavfi
-
ni kamaytirish uchun ularga tabiiy gazlar qo‘shiladi. Aralashtirish 
maxsus stansiyalarda bajariladi, iste’molchilarga esa tayyor gaz 
yetkazib beriladi. Shunga qaramasdan, iste’molchiga keltiriladigan 
gazning portlash xavfi borligini, ko‘pincha zaharli ekanligini esdan 
chiqarmaslik va ulardan ehtiyot bo‘lib foydalanish zarur. 
Gazsimon yonilg‘ida ishlaydigan avtomobillarda siqilgan va su-
yultirilgan gazlardan foydalaniladi. Kritik harorati havo haroratidan 
yuqori bo‘lgan uglevodorodlar past bosimda gaz holatidan suyuq 
holatga o‘tadi. Bunday gazlar