Etilen, propen va butenga nisbatan qiyinroq protonlashadi (protoniruetsya), 2 –
metilbuten esa propen va buten – 1 ga nisbatan engil protonlashadi. Shuning uchun
ioni reakstiyalar ko’p bo’lib, alkanlar, stikloalkanlar va orenlar hosil bo’lishiga olib
keladi. Alkanlar asosan polimerizotning boshlang’ich frakstiyalari tarkibida
bo’ladi, orenlar-og’irida, ular 225
0
C dan yuqori haroratda haydalib chiqishi
polimerizatga nisbatan 36-40% ni tashkil etadi. 330
0
Sda polimerizatdagi
alkanlarning miqdori 7%ni tashkil etadi. Etilen, propen va buten saqlagan xom –
ashyoni polimerlashda etilen oddiy sharoitda juda yuqori bo’lmagane o’zgarish
darajasida polimerlanadi.
Bu quyidagicha izohlanadi:
С
С
С
С
С
С
С
С
С
С
С
С
(1)
Ikkilamchi karbonation hosil bo’luvchi (1) reakstiyaga nisbatan
С
С
С
С
С
С
С
С
С
С
(2)
(2) birlamchi ion hosil bo’luvchi reakstiyaga nisbatan endotermik hisoblanadi.
Shuning uchun xom – ashyo tarkibida C
2
uglevodorodlarini bo’lishi yaxshi emas.
Propen, n-buten va 2-metil propenlarning alohida polimerlash tezliklari nisbati
quyidagicha ≈1:2:10.
Aralash polimerlashda 2-metilpropen reakstiya vaqtida boshqa alkenlarning
polimerlanishini tezlashtiradi.
С-С-С+С=С-С
С-С-С-С-С
+
+
С
С
С-С-С+С=С-С-С
С-С-С-С-С-С
+
+
Past haroratda 2 – metilpropenni propen va butenlar bilan aralashtirib yuqori
darajada selektiv polimerlash mumkin.
С-С-С+С=С-С
С-С-С-С-С
+
+
С
С
С
С
С
Shuning uchun yuqoridagi reakstiya energetik jihatdan ikkilamchi ion hosil
bo’lishi bilan boruvchi p-buten va propenlar reakstiyasidan qulay va arzondir.
Propen, buten va propen buten aralashmasini polimerlash 82-84 (m.u.) va 96-97
(i.u) oktan soniga yaqin sifatli polimer benzinlar olinadi. Benzin tarkibida 94%
alkenlar, 5% alkanlar va stikloalkanlar, 1% orenlar va dienlar bo’ladi. Alkanlar,
stikloalkanlar va dienlar 60
0
C gacha qaynovchi frakstiyalar tarkibida, orenlar esa
benzinning oxirgi frakstiyalari tarkibida bo’ladi. Xom - ashyo tarkibida
katalizatorda smolali moddalar hosil qiluvchi 1,3-butadienni bo’lmagan ma’qul.
Xom – ashyoda erigan kislorodning bo’lishi ham smolali moddalarni hosil
bo’lishiga olib keladi. Agar xom – ashyoda serovodorod bo’lsa, polimer benzin
tarkibida oltingugurt saqlagan moddalar (markaptan R-SH) bo’ladi, xom – ashyo
tarkibida xohlagan qo’shimchani bo’lishi katalizatorni aktivligini pasaytirib, uning
kislotaliligini pasaytiradi. Xom – ashyoda fosfor kislotasi miqdorini bir xil ushlab
turish uchun xom – ashyoda
4
5
,
3
x10
-2
% suv bo’lishi kerak. Xom – ashyodagi bu
namlik suyuq alkenlarda C
3
-C
4
20-25
0
C da suvning erishi bilan barobar va bu
xom – ashyoga suvni kontaktlashtirish orqali oson erishiladi.
Alkanlardan holi bo’lmagan faqat alkenlardan iborat bo’lgan xom –
ashyodan foydalanish rektifikastiyaga ketadigan haroratlarni oshiradi, shuning
uchun jarayonda alken olgan nisbatda zavodlarda olinadigan C
3
-C
4
frakstiyasi va
propan – propenli frakstiyalardan foydalaniladi. Alkenli xom – ashyoni to’liq
ishlatish maqsadida reakstiyani olib borish ikkilamchi reakstiyalarni ortishiga va
reakstion hajmni ishlab chiqarish quvvatini pasayishiga olib keladi. Shuning uchun
hajmiy tezlik alkenlarni 90% gacha o’zgarish darajasigacha ushlab turiladi. U xom
– ashyo tarkibidagi alkanlarni miqdoriga, katalizatorni aktivligiga, jarayon harorati
va bosimiga bog’liq. Bu faktorlarga bog’liq holda 1,7-4 soat
-1
chegarasidagi
hajmiy tezlik qo’llaniladi.
Dostları ilə paylaş: