•
Aliağaoğlu, Narlı, Edebî Miras Turizmi ve Türkiye’de Edebî Mekânlar
•
4
•
bilig
KIŞ 2012 / SAYI 60
miras turizmi, sosyo-kültürel miras turizminin başlıca çeşitleri arasındadır.
Bu çeşitlerden biri de “Edebî Miras Turizmi”dir.
Edebî Miras Turizmi
Edebî mekânlar, edebî kişiler ve onların eserleriyle ilişkili alanları ifade
etmektedir. Bu açıdan ele alınırsa, edebî miras turizmi, edebî mekânların
turizm amacıyla tüketilmesi anlamına gelmektedir. Edebî miras turizmi,
çeşitli nedenlerle turist çekmektedir. Başka bir anlatımla edebî miras tu-
rizminin kendine özgü çekicilikleri vardır. Bu çekicilikler, mekânın nadir
ve genel nitelikleri olarak iki başlık altında incelenebilir. Genel nitelikler,
mekânın başka çekiciliklerini (erişebilirlik, turistik güzergâh
üzerindeki
konum, doğal ve başka kültürel çekicilikler, değişik hizmet ve imkânlar)
ifade ederken, nadir nitelikler edebî çekicilikleri ifade etmektedir. Bu çeki-
ciliklerden biri edebî kişiliklerin yaşamıyla ilişkili, örnek olarak onların
yaşadığı, çalıştığı yerlerdir. Başka bir anlatımla edebî veya artistik yerler,
ziyaretçilerin anlam yüklediği ve bu anlamın değerine bağlı
olarak ziyaret-
çileri kendine çeken yerlerdir. Bu anlam, bir roman okumadan kaynakla-
nabileceği gibi yazar veya artistin hayatının bilinmesinden de kaynaklan-
maktadır. Buna bağlı olarak yazarların romanlarında veya çeşitli eserlerin-
de geçen mekânlar başka bir çekicilik olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu alan-
lar, gerçek veya kurgusal (hayali) olanın bir araya gelmesi ile önem kazanan
mekânlardır. Üçüncü önemli neden, hikâye veya romanın geçtiği yerin,
toplum için önemli olan anlamıdır. Bu anlam, bir keder zamanı veya ana-
vatanın kaybedilmesi anlamını taşıyabilir. Son çekicilik, edebiyattan çok,
yazarın yaşamında dramatik bir olayı ifade etmektedir. Örnek olarak ede-
biyatçı olmayan fakat sanatçı Van Gogh’un evi, sanatıyla
ilgili olmayan
ancak onun ölümüyle ilgili olarak çok sayıda ziyaretçi çekmektedir (Her-
bert 1996, Herbert 2001).
Yöntem
Printice (1993) sık başvurulan “Tourism and Heritage Attractions” (Tu-
rizm ve Miras Çekicilikleri) adlı eserinde, miras çekiciliklerini 23 alt baş-
lıkta ele almaktadır. Bunlardan biri de tarihî kişilerle ilgili çekiciliklerdir.
Yazar ve ressamlarla ilgili yer ve alanlar bu çekiciliklere dâhildir. Edebî
mekânlar ve coğrafi görünümler, farklı bakış açılarıyla ele alınmıştır. Bun-
lardan biri belirli bir yazar veya metnin eleştirisel olarak ele alınmasıdır.
Coğrafi bakış açısı, olaya yer yönelimli olarak bakmaktadır. Coğrafi çalış-
malarda konu bölgesel, humanistik ve yapısalcı yaklaşımlı
olarak irdelen-
mektedir (Smith 2003). Bu çalışmada, ilgili yayınlar başlığı ile yer yöne-
•
Aliağaoğlu, Narlı, Edebî Miras Turizmi ve Türkiye’de Edebî Mekânlar
•
5
•
KIŞ 2012 / SAYI 60
bilig
limli çalışmalara yer verilmektedir. Çalışma Türkiye’yi konu aldığı için yer
yönelimli olmak gibi bir özelliğe sahiptir. Çalışmada Herbert’in (2001)
edebî miras turizmi çekicilikleri sınıflandırması kullanılmıştır. Ancak bu-
rada genel nitelikler dikkate alınmamış, nadir nitelikler, yani edebî çekici-
likler üzerinde durulmuştur. Türkiye’de edebî kişilerin yaşama alanları
tespit edilirken, Kültür Bakanlığı tarafından yayımlanmış olan “Türkiye
Müzeleri” adlı eserde, müze durumuna getirilmiş
yazar evleri dikkate
alınmıştır. Yazarların roman ve eserlerinde geçen gerçek veya hayali
mekânların tespiti için yeni Türk edebiyatında kaynak taraması yapılmış-
tır. Edebî açıdan Türk toplumu için hayati öneme sahip olan olay konu-
sunda Çanakkale Savaşları örnek olarak seçilmiştir.
İlgili Yayınlar
Squire’e göre (1994: 103-120), turizm ile kültür ve toplum arasında geniş
ölçülü ilişkiler mevcuttur. Edebiyat turizmi, sadece edebî etkilerin bir fonksi-
yonu değildir. Turizm, bir dizi kültürel anlam ve değerlerin anlatıldığı bir
araçtır. Yazar, çalışmasında, Johnson’un kültürel dolaşım diyagramını kullan-
mıştır. Diyagramın birçok uygulama alanı mevcuttur.
Bunlardan bir tanesi de
turizm ve turist deneyiminin kültürel anlamlarının anlaşılmasının gelişimini
sağlamasıdır. Daha açık bir anlatımla diyagram, turizm, kültür ve toplum
arasında karşılıklı ilişkilerin mevcut olduğu fikrini ortaya koymaktadır.
Makalede Beatrik Potter’in göl alanında (Lake District) edebiyat turistleri-
nin miras deneyimini ele almaktadır. Çalışmada, turistik deneyim kullanı-
larak edebî miras elemanları ile ilişki kurmak, daha da önemlisi, diğer
sosyal ve kültürel değerlerle edebî miras turizmi arasındaki bağlantı vurgu-
lanmaktadır. Potter çocuklar için yazmış olduğu hikâyelerde, göl alanında
bulunan bir köy olan Sawrey’de, Tepe Başı Çiftliği’nde ve onun yakınında
yer alan yazlık evler ve bahçeleri sıkça kullanmıştır. Özellikle Tepe Başı
Çiftliği (Hill Top Farm), Potter’in bıraktığı şekilde korunmakta ve yazarın
anısına kullanılan, kamuya açık bir müze durumunda bulunmaktadır. Bu
müze, çocuklardan çok yetişkinler tarafından ziyaret edilmekte ve onları
çocukluklarına geri götürdüğü gibi onlarda özgün İngiliz kırsal alanı izle-
nimini bırakmaktadır.
Herbert (1996: 77-84), artistik ve edebî miras turizminin sosyal yapılaş-
ması ile ilgili
teorik bilgi verdikten sonra, Fransa’da bulunan üç artistik ve
edebi mekânı ele almaktadır. Bunlar, Normandiya kıyısında bir turistik
merkez olan Cabourg, Brittany’de bulunan Pont-Aven, Paris’in
kuzeyinde
Oise vadisindeki Auvers-sur-Oise’dir. Cabourg, yazar Marcel Proust ile