Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
84 Əhməd Sami Elaydi Araşdırmaya cəlb edilən dövrdə sosial-siyasi problemlərə həsr olunan əsərlər içərisində Sabir Əhmədlinin «Kef» romanı diqqəti cəlb edən bədii örnəklərdən biri kimi səciyyələndirilə bilər. Romanda təsvir olunan hadisələrin süjet xəttinin əsasın- da bir yazıçı və onun ailəsinin taleyi ilə bağlı məqamlar dayan- sa da, müəllif bütövlükdə çağdaş Azərbaycan cəmiyyətinə xas olan problemləri ümumiləşdirmişdir. Yazıçının digər əsərləri üçün səciyyəvi olan ictimai gerçəkliyə aktiv münasibət və onu dəyərləndirmə meyilləri burada da davam etdirilmişdir. Lakin müəllif əvvəlki əsərlərində qaldırdığı bir çox sosial məsələlərə daha sərt mövqedən münasibət bildirmiş, bədii mətni bu məc- rada aşkarlamağa çalışmışdır. Romanın özünəxas cəhətlərindən biri burada cəmiyyət hə- yatı üçün son dərəcə aktual olan sosial problemin bədii-publi- sistik müstəvidə çözülməsi və bədii həllini tapmasıdır. Müəllif yazıçı obrazının timsalında hansı vasitə ilə olursa-olsun, pre- zident təqaüdü almağa çalışan, məqsədinə çatmaq üçün dəri- dən-qabıqdan çıxan, bədii yaradıcılığa ailəsini dolandırmaq vasitəsi kimi baxan çağdaş qələm sahiblərinin ümumiləşdiril- miş bədii obrazını yaratmışdır. «– Hər halda azı, on nəfər yazıçı olmalıdır, – dedi kişi. – Əslində, bu məsələni yazıçılar qaldırıblar, işin himi yazıçılarla söhbətdə qoyulub, qurultayda vəd verilmişdir. Azı, onu yazıçı olmalıdır. Yazıçıların dolanışığı hamısından ağırdır. Özü də, o birilər, rəssamlar, heykəl düzəldənlər bir yolla qazanırlar, ya- zıçı qalıb Allah umuduna. Nə kitab çıxara bilir, nə qonorar var. Gərək sponsor tapasan. Sponsorlar da öz yaxınına, tanışa, qa- zancla bağlı kömək edir. Azı, on nəfər yazıçı olmalıdır. Onun biri də mütləq mən olmalıyam. Amma bilmədim «ömürlük» nədir. Bu, yardımdır, yoxsa təqaüd? Nə qədər oldu? – Bir milyon! – Adambaşına? – Bilmədim. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 85 – Nədir bu? Təqaüddür, aylıqdır, birdəfəlik yardımdır, yoxsa? – Saat on birdə də xəbərləri verirlər. Bəlkə, onda aydın eşidərik. – Ona hövsələ çatarmı? Bəlkə, vermədilər» (39, s, 108). Sabir Əhmədli roman boyu cərəyan edən hadisələr fonunda yazıçının prezident təqaüdü alması problemini müxtəlif priz- malardan işıqlandırmağa çalışır. Bu məsələ ilə bağlı müxtəlif epizodların fərqli formalarda təsvir olunması qaldırılan sosi- al problemin ayrı-ayrı məqamlarının üzə çıxarılmasına imkan verir. Yazıçının taleyi fonunda dolayısı ilə Azərbaycan ziyalı- larının və bütövlükdə, xalqın sosial problemləri əks olunmuş- dur. Təsvir olunan hadisələr oxucuda istər-istəməz belə bir sual doğurur: Əgər bir yazıçı, yaxud ziyalı öz şəxsi qayğılarını, maddi təminatını həll edə bilmirsə, xalqın problemlərini necə həll edəcək?! Və istər-istəməz bu suala mənfi cavab verməli olursan. Eyni zamanda, müəllifi n qənaətincə, prezident təqaü- dü almağı öz idealına çevirən bir ziyalının xalqının problemlə- rini həll etməsi mümkün deyildir. Romanda qaldırılan problemlərdən biri də qaçqınlar və köç- künlərin taleyi ilə bağlıdır. Yazıçı doğma yurdundan didərgin düşən bu insanların taleyi timsalında Azərbaycanın sosial prob- lemlərinin daha genişmiqyaslı olduğuna diqqət yetirmişdir. «– Millət deyilik! – dedi kişi. Biz millət olsaq, bir mil- yon insanımız çöllərdə, yırtıq-deşik çadırlarda qalmazdı. Bakıda, Abşeron bağlarında nə qədər boş mənzil var. Ailə var ki, iki nəfər dörd yüz kvadrat mənzildə yaşayır. Nabrandan Qobustanadək bütün sanatoriyalar, bağlar boşdur. Yerləşdirə idilər qaçqınları o yerlərdə. Həmrəylik, biri-birinə yanmaq belə olardı. – Təkcə qaçqınlar deyil dərdimiz. Hərki-hərkilik bürüyüb ölkəni. Rüşvət, korrupsiya baş alıb gedir... » (39. s, 216). Yaxud başqa bir epizoda nəzər salaq: «– Ürəyim ağrıyır. Sinoptiklər havanın korlanacağını bildirir- lər. Gözümün qabağına gəlir, Bərdədə, Ağcabədidə, vaqonetka- 86 Əhməd Sami Elaydi larda, Biləsuvarda cındır çadırlarda qalmış qaçqınlar. Eşitdiniz, qaçqınlara yardım vəsaitindən əlli milyon dollaracan pul ye- yiblər. Gör bir, nə axtarır ki, ona yardım edib, savab qazansın. Bunlar ac-yalavac qoyduqları yoxsulların, evsiz-eşiksiz qalmış yazıqların tikəsini boğazdan çıxarırlar... » (39, s, 215). Qeyd edək ki, romanda qaçqınlar problemləri həm yazıçının təhkiyəsində, həm də müxtəlif obrazların dilində təsvir olunur. Sabir Əhmədlinin «Kef» romanı haqqında bir sıra məqalələr yazılsa da, bu tədqiqatlarda əsərin ideya-estetik mahiyyəti yetə- rincə üzə çıxarılmamışdır. Əksinə, bir çox hallarda müəllifi n sətiraltı formada ifadə etdiyi fi kirləri, şərti-metaforik üslubun imkanlarından bəhrələnərək irəli sürdüyü qənaətləri təhrif olun- muşdur (98; 99; 100). Lakin romanda təsvir edilən hadisələr ciddi sosial-siyasi problemlərlə müşayiət olunduğu üçün onun hərtərəfl i şəkildə dəyərləndirilməsinə ehtiyac vardır. Çağdaş Azərbaycan nəsrinin görkəmli nümayəndələrindən biri olan Seyran Səxavətin «Nekroloq» romanı da sosial-siyasi problemlərin bədii təcəssümü baxımından diqqəti çəkməkdə- dir. Romanda son dövrlərdə Azərbaycanda cərəyan edən icti- mai-siyasi hadisələr şərti-metaforik üslubun imkanları fonun- da bədii əksini tapmışdır. «Nekroloq» romanı vahid süjet əsasında yazılmış bir əsər deyildir. Əsəri ənənəvi romanlardan fərqləndirən cəhətlərdən biri də məhz bununla bağlıdır. Belə ki, romanda bir-biri ilə uzaq rabitəsi olan fərqli süjetlər verilmiş, dövrün ictimai-si- yasi və mənəvi-psixoloji ab-havası bu süjetlərin çərçivəsinə hopdurulmuşdur. Ümumiyyətlə, «Müasir romanda müxtəlif süjet xətlərinin fi kri assosiativlik əsasında əlaqələnməsi geniş yayılmışdır. «Nekroloq» romanında da ayrı-ayrı süjet xətləri ilk növbədə fi kri assosiativliklə bir-birinə bağlanır və kompozisiya yaradır. Bu əsəri süjet-kompozisiya tərtibatına görə «hekayələr roma- nı» da adlandırmaq olar» (127, s. 238). Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|