Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
112 Əhməd Sami Elaydi mayəndələrindən fərqləndirən cəhətlərdən biri məhz bu amillə bağlıdır. Digər tərəfdən əsərlərindəki publisistik çalar yazıçıya qaldırdığı problemləri daha çox müstəqim şəkildə təqdim et- məyə imkan verməkdədir. Sabir Əhmədlinin yaradıcılığında «Axirət sevdası» romanı xüsusi yer tutur. Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsi, Azər- baycan xalqının öz vətənində olmazın müsibətlərə düçar olması və didərginlərə çevrilməsi əsərin əsas mövzusunu təşkil edir. O cümlədən Sabir Əhmədlinin 24 yaşlı igid oğlu Məhəmmədin vətən sevgisi, o yolda canını belə əsirgəməməsi ədibin bu barə- də düşüncələri əsərin mövzusuna daxildir (100, s. 58). Əvvəlcədən oxucunun diqqətini çəkək ki, Sabir Əhmədlinin böyük qardaşı Cəmil Əhmədov sovet dövründə şəhid oldu və ondan 50 il sonra daha bir itki... bu dəfə oğlu Məhəmməd idi. Tarixin bu iki məqamı Sabir Əhmədliyə dərd, ağrı və həm də ucalıq gətirdi. «Axirət sevdası» tarixin, zamanın Sabir Əhmədliyə diqtə etdiyi və kimsənin belə dərd və ağrı ilə yaza bilməyəcəyi oğul dağından yarandı (153). Romanın əsas süjet xətti və müəllifi əsər boyu düşündürən problemlərdən biri ölüm və ruhdur. Müəllif ölüm və ruhun sirlərini açmağa çalışır. Biz deyə bilərik ki, müəllif iki dəfə yaxınlarının ölümə məruz qaldıqlarına görə ölüm onun diqqət mərkəzindədir. O, ölümün mahiyyəti, səbəbləri və insanın öldükdən sonra nələrə məruz qalacağı ilə maraqlanır. «Ölüm kabusu yarandığı gündən bəşər övladını təlaşlandırır. Bütün bəşər yoxluğa yürüyür. Doğrudanmı ölüm çarəsizdir? Bu ədə- bi sualı arayırıq. Guya son anda ömrün axıra çatdığı yerdə bu sualın cavabı da tapılacaq» (39, s. 10). Yuxarıdakı sitat göstərir ki, ölüm nə qədər müəllifi düşün- dürür və onu bir nəticəyə gəlməyə vadar edir. O nəticə bun- dan ibarətdir ki, «insan ölümlə barışa bilməz». Müəllif özü bu nəticəni belə qeyd edir, «Üstündən üç i1 keçmişdir. ÖLÜM-ü ona yaraşdıra bilmirsən. Özünü şəhid atası kimi görməkdən Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 113 bilmərrə çəkinirsən. Doğrudur, bu, bütün ölümlərin ən şərəfl isi olsa da, sən: «bıçaqlanıb ölmədi, bir alçaq iş üstə getmədi, - soruşana deyə də bilməyəsən nədən oldu». Yox, qat-qat şərəfl i olsa da, onun ölümü ilə barışmaq olmaz» (39, s. 60). Bu məqamda qeyd etmək lazımdır ki, şəhid ölmür. Onlar Allah dərgahında diridirlər. Şəhidlik rütbəsi yüksək və şərəfl i bir rütbədir. Allah Qurani-Kərimdə belə buyurur: «Allah yo- lunda öldürülənlərə (şəhid olanlara) «ölü» deməyin. Əksinə onlar (Allah dərgahında) diridirlər. Lakin siz bunu dərk etmir- siniz» (91, s. 125). Amma buna baxmayaraq, demək olar ki, Sabir Əhmədli «ro- manını sadəcə müharibə mövzusu üzərində qurmamışdır, müha- ribə vasitəsi ilə ölüm motivini bədii-metafi zik təhlil müəllifi n ro- manda qarşısına qoyduğu ən əsas yaradıcılıq problemi və vəzifəsi olmuşdur. Bəli, müharibə ölümdür, insanın ölümü» (93, s. 293). Romanda diqqəti çəkən məqamlardan biri ruh məsələsi- dir. Sabir Əhmədlini ölümlə yanaşı, ruhun mahiyyəti və insan- dan çıxandan sonra ruhun hara getməsi məsələsi düşündürür. Yazıçı ruh haqqında şübhə törədir ki, «bu dünyadan köçən ruh- dur, yoxsa can-bədən? Oranın təsvirindən belə görünür, canlı bədən üçün hər şey, hər nemət hazırlanıb. Belə isə, deməli, Quranda canlı maddi bədəndən söhbət gedir. Lakin mən buna inanmıram. Mən oraya yalnız insanların ruhunun köçdüyünə inanıram və bütün axtarışlarım da bu yöndədir» (39, s. 23). Sözsüz ki, bu fi kir tamamilə düzgün deyildir. Əvvəla, Allah ruh barədə Qurani-Kərimdə belə buyurur; «(Ya rəsulum) səndən ruh (ruhun mahiyyəti və keyfi yyəti) haqqında soruşurlar. De: «Ruh Rəbbimin əmrindəndir (Allah əmri ilə yaradılmışdır). Sizə (bu barədə) yalnız cüzi (az) bir bilik verilmişdir» (91, s. 319). Bu ayəyə fi kir versək, bir nəticəyə gələ bilirik ki, ruhun mahiyyətinə ağlımız çatmadığına, bizə onun haqqında az bilik verildiyinə görə onun barəsində belə danışmamalıyıq. Onun varlığına inanmalıyıq. Bu bir, ikincisi, Allahın Quranda bu- 114 Əhməd Sami Elaydi yurduğu kimi canlı bədən üçün hər şey, hər nemət hazırlanıb. Quranda söhbət canlı maddi bədəndən getdiyi kimi inanma- lıyıq. Yeri gəlmişkən, Allah təzədən bizi dirildəcəkdir, yəni canlı bədəndən söhbət gedir. Quranda belə buyurur: «Məgər insan onu nütfədən yaratdığımızı görmədimi ki, birdən-birə (Rəbbinə) açıq bir düşmən kəsilərək, öz yaradılışını unudub: «Çürümüş sümükləri kim dirildə bilər?!» – deyə bizə bir məsəl də çəkdi. (Ya peyğəmbər!) De: «Onları ilk dəfə yoxdan yara- dan dirildəcəkdir. O, hər bir məxluqu (yaradılışdan əvvəl də, sonra da) çox gözəl tanıyandır» (91, s. 461). İstər sovet dövründə, istərsə də müstəqillik illərində çap olunmuş Azərbaycan romanlarında bu və ya buna bənzər fi kir- lərə çox təsadüf olunur. Bizcə, bu məsələnin səbəbi sovet ide- ologiyasının təsiri ilə izah oluna bilər. Sabir Əhmədli özü də bu nəticəni təsdiq edir. «O dünyaya (axirətə) inamımız yoxdur. Sovet höküməti bizim o dünyamızı əlimizdən alıb» (39, s. 55). Romanın diqqəti cəlb edən məqamlarından biri Qarabağ mü- haribəsi barədə canlı təsəvvür yarada bilməsi ilə bağlıdır. Əsər müəllifi oğluna baş çəkmək üçün cəbhəyə gedərək gördüyü bir sıra məsələləri oxuculara çatdıra bilmişdir. Sözsüz ki, «Özləri döyüşməyənlər həmişə fi kirləşirlər ki, müharibə elə də qorxulu şey deyil. Hətta, aldatmağa dəyməz – bəzən başqalarının apardı- ğı müharibə bizim xoşumuza gəlir» (28, s. 228). Yəni yazıçı özü döyüşəndə və ya qohumlarından biri döyüşəndə döyüş təsviret- məsini reallıqla səciyyələndirə bilər. Sabir Əhmədli müşahidəçi gözü ilə cəbhədə vəziyyəti belə təsvir edir: – «Döyüş mövqelərində əsgərlər hər biri altmış kilo yüklə öz- ləri ayaqla dırmanmalıymışlar. Altı saata çata bilirmişlər zirvədəki mövqelərə. – Altı saat qarda-boranda ayaqla dırman! Ermənilərsə yüksəkdəki mövqelərinə rahat maşın yolu çəkiblərmiş. Bütün hərbi sursat, silah, nəqliyyatla daşınırmış» (39, s. 46). Sabir Əhmədli əsərdə Azərbaycan əsgərlərinin cəbhə- dəki ağır vəziyyətini real, inandırıcı cizgilərlə təsvir edir: Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|