Kitab new indd

187

Fəsil 7.Dializ_xəstələrin_problemləri___Cədvəl_7.1__Qidalanma_vəziyyətinin_qiymətləndirilməsi'> Dializ xəstələrin problemləri

Cədvəl 7.1

Qidalanma vəziyyətinin qiymətləndirilməsi 

•  İdeal halda bütün xəstələr dietoloq tərəfi ndən müayinə 

olunur;

•  Dializə  qədər 4-cü və 5-ci mərhələ BXX, adətən, zülal 

qəbulunun azaldılması müşahidə edilir, odur ki, qidalanmanın 

qurulmasına kömək lazım olur (məsələn, mötədil miqdarda zülal 

qəbulu, yüksək enerji):

•  Pəhrizdə kalium cox olan qidaların məhdudlaşdırılmasi HD 

xəstələri üçün lazım olsa da, PD xəstələri üçün lazım olmur;

•  HD xəstələri zülal tələbatlarıni ödəyirlər, amma PD 

xəstələrinin zülal ehtiyacları əlavə olaraq ödənməlidir;

•  HD xəstələri, gecə  və  qısa gündəlik dializdə olduqda 

dializdən baş qa, fosfat birləşdiricilərini qəbul edirlər.

Hər bir xəstədən iştahanın azalması, ürəkbulanma, qusma, çə-

kinin azalmasının səbəbini aydınlaşdırmaq lazım gəlir. Qidalan ma 

pozğunluqlarına, həmçinin ürək çatışmazlığı, diabet, mədə-bağır-

saq traktının xəstəlikləri, depressiya kimi bəzi xroniki xəstəliklər də 

səbəb ola bilər. Qidanın keyfi yyətini qiymətləndirmək üçün xəstə 

qəbul etdiyi qida məhsullarının tərkibinin: zülal, yağ, karbohidrat 

hesabatını verməlidir. Dərmanlardan alüminium antasidləri, dəmir 

preparatları nəticəsində baş verən dispepsiyadan qida qəbulu azalır. 

Qlyukokortikoidlərin qəbulundan katabolizm sürətlənir.

•  Adətən, HD müalicəsi başlanandan iştah və qida qəbulu 

yaxşılaşır.

•  Qidalanma normal insanın qidalanma tövsiyələrinə uyğun 

olmalı: bütün enerjinin 50%-i karbohidratların və 30–35%-i yağların 

hesabına (əsasən poli və monodoymamış yağ turşuları hesabına) 

ödənilir. 

•  Bədən çəkisi indeksinin (BÇİ) 20–25 olması  təqdir olun-

malıdır.

---

188

Dializ

Fiziki vəziyyətin qiymətləndirilməsi, antropometriya. 

Qida-

lanmanın vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üçün bədən çəkisi ni  ideal 

bədən çəkisi ilə müqayisə etməklə, dəri örtüyünün, selikli qişaların, 

tüklərin vəziyyətinə əsasən aparılır. Biseps ya triseps üzərində dəri 

büküşünün qalınlığının ölçülməsi, piy yığımı, bazunun dairəsinin 

ölçülməsi əzələ kütləsini qiymətləndirməyə imkan verir. Qarının yan 

tərəfi ndə, göbək səviyyəsində kaliper ilə dəri büküşünün qalınlığının 

ölçülməsi də dərialtı piy qatının vəziyyəti haqda obyektiv məlumat 

verir (cədvəl 7.2). 

Cədvəl 7.2

Qidalanma çatışmazlığının səbəbləri:

– qida maddələrinin az daxil olması;

– pəhrizin həddən çox məhdudlaşdırılması;

– qidanın mədədən pis evakuasiyası, diareya;

– interkurrent xəstəliklər, hospitalizasiyalar;

– dializ günü qida qəbul etməmək;

– dərman dispepsiyası (fosfor birləşdiriciləri, dəmir preparatları);

– periton dializi məhlulundan bədənə çox qlükozanın daxil ol-

ması;

– qeyri-adekvat dializ;

– maliyyə problemləri;

– depressiya;

– dad hissiyyatının təhrif olunması.

Artıq itki:

Mədə-bağırsaq traktından qanın itirilməsi (100 ml qan=14-17 q 

zülal);

HD zamanı azot birləşmələrinin itirilməsi (HD zamanı bir 

proseduraya 6–8 q aminturşular, PD xəstələri hər gün 8–15 q zülal 

itirirlər).

Zülal katabolizminin artması:

- interkurrent xəstəliklər, hospitalizasiyalar;

- başqa yanaşı xəstəliklər;

- metabolik asidoz.

---

189

Fəsil 7. Dializ xəstələrin problemləri

Böy hormonu / insulinəbənzər boy faktoru sisteminin disfun k-

siyası.

Başqa hormonların (PТН, kortizol, qlükaqon) katabolik təsiri.

European best practice guidelines (2007) görə dializ xəstələrində 

nutritiv vəziyyət əsasən 4 parametr ilə qiymətləndirilir:

1) çəkinin itirilməsi;

2) qidalanmada dəyişikliklər (pəhrizi qiymətləndirmək);

3) piy kütləsinin itirilməsi;

4) əzələ kütləsinin itirilməsi.

İnsanın qidalanma vəziyyətinin inteqral göstəricisi bədən kütləsi 

indeksi (BKİ) olub, dializ xəstələrində ≥23,0 olması tövsiyə olunur. 

Pəhrizin fərdiləşdirilməsi. 

Böyrək çatışmazlığı zamanı pəhrizin 

saxlanması çox çətin məsələdir, çünki məhdudlaşdırmalar hətta 

onu dözülməz edir. Pəhriz fərdi seçilir, onun dad keyfi yyətləri, 

qiymətliliyi, xəstənin vərdişləri, yanaşı xəstəliklər nəzərə alınmalıdır. 

Həddən artıq ciddi məhdudlaşdırma qidalanma çatışmazlığına sə-

bəb ola bilər. Dietoloqdan başqa, pəhrizin saxlanmasına xəstənin 

müalicəsində iştirak edən bütün tibb personalı nəzarət edir. Ayda bir 

dəfə pəhrizin düzgünlüyü yoxlanılır. Yanaşı xəstəlikləri (məs. ŞD) 

olan pasientlərin pəhrizi əlavə modifi kasiyaya ehtiyacı olur. Belə ki, 

ŞD zamani tətbiq olunan pəhriz ilə XBÇ xəstələrinə verilən pəhriz 

biri-biri ilə tam əksinə olurlar: ŞD zamanı ət məhsulları tövsiyə, şirin 

yeməklər qadağan olunursa, XBÇ xəstələrinə – əksinə, ət məhsulları 

qadağan edilir, şirin qidalar tövsiyə edilir. 

Dializin adekvatlığı  təmin olunmadıqda xəstələrdə anoreksiya, 

kserostomiya (ağızda quruluq) müşahidə olunur və bu da öz 

növbəsində pasientlərin psixoloji durumlarını daha  çox pisləşdirir. 

Xəstənin quru çəkisi rəqəmlərinin real vəziyyətdən uzaqlaşdığı 

üçün ümumi vəziyyətin pisləşməsi, halsızlıq, baş  ağrıları, arterial 

təzyiqin nəzarətinin pisləşməsi, ürək çatışmazlığı əlamətləri, bəzən 

---

190

Dializ

hətta gözəçarpan periferik ödemlər meydana çıxır.  Əksər hallarda 

PH xəstələrinin vəziyyətlərinin pisləşməsi yuxarı tənəffüs yollarının 

iltihabi xəstəlikləri, yaxud başqa təhrikedici faktorların təsirindən 

baş verir. Bu zaman pasientlərin vəziyyətlərini yaxşılaşdırmaq 

üçün onların qidalanma göstəricilərinin kliniki və biokimyəvi 

qiymətləndirilməsi lazım gəlir (cədvəl 7.3).

                                                                                     Cədvəl 7.3

Qidalanma çatışmazlığının kliniki və biokimyəvi 

qiymətləndirilməsi

Faktor

Gostərici

Çəki

Ayda çəki azalması ≥5%

İzafi  quru çəkinin əldə olunması

BÇİ

<18,5

Maye

>1 kq/gün maye ləngiməsi

Biokimyəvi

Zərdabda albuminin səviyyəsi

<32 q/l, yaxud proqressiv azalma

Zərdab kaliumun səviyyəsi

>6,0 mmol/l uzun HD intervalından 

sonra

Zərdab fosfat səviyyəsi

Adətən >2 mmol/l 

Zərdab kreatininin səviyyəsi

Proqressiv azalır

Dializönü karbamid səviyyəsi

Adətən <20 mmol/l

Ümumi xolesterin səviyyəsi

>4,0 mmol/l

Xolesterin-HDL

<1,0 mmol/l

Triqliseridlərin səviyyəsi

>2,0 mmol/l

Qanda qlükozanın səviyyəsi

Davamedici yüksək

       

Dializ xəstələrinin dietik tələbatı.

 Dializ xəstələrinin pəhrizinin 

düzgün qurulması üçün onların müxtəlif qida maddələrinə görə 

gündəlik tələbatını bilmək vacibdir (cədvəl 7.4). Əksər Dializ 

Mərkəzlərində adekvat hemodiali olan xəstələrə maye qəbulundan 

başqa, praktiki olaraq azad rejimdə qidalanma tövsiyə  edilir.                                                                                                        

---