Книга переведена и издана заказу фонда поддержки по политики тюркоязычных государств
Yüklə 1,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaşayırıq, ayaq altda ölkəmizi hiss etmirik, Danışırıq, on addımdan eşitmirik, Yarım kəlmə bəs etdiyi yerdəsə
- Tarakan bığları elə bil gülür Çəkməsinin boğazısa sanki bərq vurur. Ətrafına yığıb cılız rəhbərlər, Bu yarımadamları istədiyi kimi hərlər
231 dövrdəki rəhbərlərin böyük əksəriyyətində yüksək insani keyfi yyətlər yoxdur. Vicdan və ləyaqət əvəzinə onlarda başqa xüsusiyyətlər formalaşıb. Onlar üçün əsas məsələ - kreslosunu qorumaq, avtoritetini itirməmək, yığdığı var-dövlətdən məhrum olmamaqdır. Bunun üçün onlar hər cürə satqınlığa getməyə hazırdırlar. Onlar zəngin biliyə, güclü intellektə malik ola bilərlər. Amma, mənim “Kompüterbaş yarımadamlar” şeirimdə deyildiyi kimi, öz xalqlarının mənəvi zənginliyindən bəhrələnmədikləri üçün, milli qürur hissindən məhrum olduqları üçün xarici qüvvələrin təsirinə tez düşürlər. Əlbəttə, bu müasir dövrün faciəsidir... Qayıdaq M.S.Qorbaçovun taleyinə. 1989-cu ildə SSRİ xalq deputatları qurultayında mənə Mixail Sergeyeviçin həyat yoldaşı Raisa Maksimovna ilə tanış olmaq və hətta söhbət etmək də nəsib olmuşdu. SSRİ Ali Soveti üzvlərinin seçilməsi gecə yarısına kimi uzanmışdı. Çingiz Aytmatovla mən tez səs verə bildiyimiz üçün nəticələri bayırda gözləmək qərarına gəldik. Çıxışda öz cangüdəni ilə gələn Raisa Maksimovna ilə qarşılaşdıq. Çingiz Torekuloviç artıq mənə demişdi ki, həyat yoldaşı Məryəmlə birlikdə Qorbaçovun evində qonaq olub. Onlar salamlaşdıqdan sonra Aytmatov məni Raisa Maksimovnaya təqdim etdi. O vaxt mənim Qorbaçova çox xoşagəlməz anlar yaşadan Dekabr üsyanı ilə bağlı çıxışım hələ olmamışdı. Həmin gecə mən SSRİ Ali Sovetinin üzvü seçildim. Baxmayaraq ki, 41 səs “əleyhimə” olmuşdu. Əlbəttə, aydın məsələ idi ki, bu səslərin böyük əksəriyyəti 99 qazaxıstanlı deputatların arasından olan bəzi yoldaşların əməyinin nəticəsi idi. Biz Raisa Maksimovna ilə Qurultaylar Sarayının yaxınlığında gəzişərək söhbət edirdik. Əmin oldum ki, bu çox oxumuş, erudisiyalı bir qadındır. O, bizə bu Kremlin divarları arasında Nadejda Krupskayanın başına gələn hadisələrdən danışdı: “1939-cu ildə Nadejda Konstantinovna partiyanın XVII qurultayında (bir neçə gündən sonra başlamalı olan) Stalinin ünvanına sərt tənqidlə çıxış etməyə və onu qanlı repressiyalarda ittihamlamağa hazırlaşırmış. NKVD (Daxili Işlər 232 Xalq Komissarlığı) xəfi yyələri bunu Stalinə Çatdırırlar. Stalinin göstərişi ilə dünya proletariatının rəhbəri Leninin həyat yoldaşını ev dustağı kimi saxlayır və onu qurultayda çıxış etmək hüququndan məhrum edirlər. Bundan qısa müddət sonra Stalin Nadejda Konstantonovnanın doğum gününə böyük bir tort göndərir. Amma, təsadüfən o vaxt Krupskaya yoğun bağırsağının iltihabı üzündən özünü yaxşı hiss etmirmiş. Ad gününə toplaşan qonaqların qarşısında o, birdən özünü lap pis hiss etdikdə həkim çağırırlar. Amma, həkim əvəzinə NKVD əməkdaşı gəlir. Əgər onu o saat xəstəxanaya aparsaydılar və cərrahi əməliyyat edilsəydi, o sağ qalardı. Amma, Krupskaya vaxtında tibbi yardım almadığına görə, çox məşəqqətli ağrılarla həyatdan köçdü. Belə bir şayiə yayılmışdı ki, o, Stalinin göndərdiyi tortdan zəhərlənərək ölüb. Amma, bunu çətin ki, kimsə sübut edə biləydi...” Raisa Maksimovna söhbət əsnasında Aytmatovla mənə daha bir hadisə - gözəl rus şairi Osip Mandelştamın sədaqətli ömür-gün yoldaşı Nadejda Yakovlevnanın başına gələnləri də danışdı. Belə qadın öz qələmini silaha çevirən yaradıcı təbiətli kişi üçün onun qismətinə çıxan çox böyük bir uğurdur. Maraqlıdır ki, mən Nadejda Mandelştamla Nobel mükafatı laureatı İosif Brodskinin müəllimi, tanınmış rus şairi Yegeni Reynin evundə rastlaşmışdım. Reyn mənim “Tanakoz” poemamı rus dilinə tərcümə edirdi. Reynin anası çox erudisiyalı, ağıllı qadın idi. Vaxtilə o, böyük rus şairəsi Anna Axmatovanın əqidə yoldaşı olmuşdu. Ərinin yanında olmaq üçün onun sürgün edildiyi yerə gələn Nadejda Yakovlevna isə o dövrün bütün ağrı-acısını çəkməli olmuşdu. Əgər o dövrün məntiqi ilə desək, onun əri – Osip Mandelştam özü özünə qəbir qazmışdı. Osip elə bir şeir yazmışdı ki, nəinki XX əsrin tiranı Stalinin heysiyyətinə toxunmuşdu, həm də onu azğınlıq dərəcəsinə çatacaq qədər qəzəbləndirmişdi: Yaşayırıq, ayaq altda ölkəmizi hiss etmirik, Danışırıq, on addımdan eşitmirik, Yarım kəlmə bəs etdiyi yerdəsə 233 Üstümüzdə Kremldəki dağ adamının kölgəsi. Onun gombul barmaqları yağlı qurda oxşayır, Sözlərisə bir pudluq daş kimi ağır – Tarakan bığları elə bil gülür Çəkməsinin boğazısa sanki bərq vurur. Ətrafına yığıb cılız rəhbərlər, Bu yarımadamları istədiyi kimi hərlər – Kimi fi t çalar, kimi miyoldar, kimi zırıldar, Və yalnız o, hökm edər, yıxar, öldürər. Bu şeir onun taleyini həll etdi. Bu həqiqət şairinin çap olunmayan şeirlərini gələcək nəsillərə çatdırmaq mümkün olmadığı üçün Nadejda Yakovlevna ərinin əsərlərinin hamısını yaddaşında saxlamağa çalışırdı. Çünki, əlyazmalar NKVD əməkdaşları tərəfi ndən müsadirə edilə bilərdi. Beləliklə Mandelştam yaradıcılığının canlı arxivi yaradılmışdı. Necə güclü yaddaş, necə güclü məhəbbət! Təsadüfi deyil ki, Osip Mandelştam sürgündən Boris Pasternaka yazırmış ki, ikinci dəfə yenidən həyata qayıtmağına görə yalnız sədaqətli dostu – sevimli arvadına minnətdardır. Çay süfrəsi arxasında Reynin anasının xahişi ilə bu dahi qadına özümün Yevtuşenkonun tərcüməsində olan “Qızıl, gümüş və qalay” şeirimi oxuyarkən heç ağlıma da gəlməzdi ki, onun insanı valeh edən belə mənəvi qəhrəmanlıqları var. Raisa Maksimovnanın bu hekayətindən sonra qərara gəldim ki, Mandelştamım yaradıcılığını, onun həyat yoldaşı Nadejda Yakovlevnanın həyat yolunu daha dərindən öyrənməliyəm... Tezliklə bizə hündür bir oğlan yaxınlaşdı (heç şübhəsiz ki, o, partiya Mərkəzi Komitəsinin işçisi idi) və Raisa Qorbaçovanın qulağına pıçıldadı: - Deputatlar arasında böyük iş aparılıb. Bu gün Yeltsinin əməllərinin sonudur. O, Ali Sovetin üzvləri tərkibinə keçə bilməyəcək. Yüklə 1,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|