|
![](/i/favi32.png) Konferensiyasi“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR63ed0704130b8 19 respublika ilmiy onlayn 10-TA“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR,
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 19-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE
KONFERENSIYASI
www
.
bestpublishing.
org
177
«Va», «yoki», «emas» so‗zlari bilan tuzilgan mulohazalarning rostlik jadvali
quyidagicha tuziladi:
A
B
A
va B
A
yoki
B
A
emas
1
1
1
1
0
1
0
0
I
0
0
1
0
1
1
0
0
0
0
1
Demak,
murakkab
mulohazalarning
rostligi
mulohaza
tarkibidagi
sodda
mulohazalarning rostligiga bog‗liq.
«Barcha» va «ba‘zi» so'zlarining ma'nosiga to'xtalib o‗taylik. 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
sonlar haqida quyidagi mulohazalarni aytish mumkin:
1) barcha sonlar bir xonali sonlardir;
2) sonlardan ba‘zilari juft sonlardir.
Umuman, to‗g‗ri va noto‗g‗ri mulohazalar mavjud. Odatda, to‗g‗ri mulohazalarni rost
va noto‗g‗ri mulohazalarni yolg‗on mulohazalar deb qaraymiz.
Agar 1-jumladan «barcha» so‗zini olib tashlansa, «sonlar bir xonali sonlardir», —
degan jumla hosil bo‗ladi. «Bu jumla chinmi yoki yolg‗onmi?» savoli ma'noga ega emas.
Demak, qatnashayotgan «barcha» so‗zi uni mulohazaga aylantiradi.
2-jumla ham shunga o‗xshash tuzilgan, faqat «sonlar juft sonlaridir» «ba‘zi» so‗zi
mulohazaga aylantiradi. «Barcha» va «ba‘zi» so‗zlari kvantorlar deyiladi. «Kvantor» so‗zi
lotincha bo‗lib, «qancha» degan ma‘noni bildiradi. Bundan tashqari, «ixtiyoriy»,
«harqanday», «harbir», «barcha (hamma)» umumiylik kvantorlari va «mavjud», «ba‘zi»,
«topiladi», «aqalli bitta» kvantorlari mavjud.
Ko'pgina matematik jumlalar kvantorli fikr shakliga ega, masalan: barcha kvadratlar
to‗g‗ri to‗rtburchaklardir, ba‘zi juft sonlar 4 ga bo‗linadi, ixtiyoriy to‗g‗ri to'rtburchakda
ichki burchaklar yig‗indisi 360° ga teng.
Ko‗p hollarda fikrlardagi kvantorlar tushirib qoldiriladi. Masalan, sonlarni
qo'shishning o‗rin almashtirish qonuni a + b = b + a tenglik ko‗rinishida yoziladi. Ixtiyoriy a
va b son- lar uchun a + b =b + a tenglikning o'rinli ekanligini, ya‘ni qo‗shishning o‗rin
almashtirish qonuni umumiylik kvantorlari qatnashgan fikr ekanini bildiradi.
5- misol. Ixtiyoriy 0, 1,2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 sonlar x + 2 > x tengsizlikning yechimi
bo‗ladi. Bu fikrlar rostmi yoki yolg‗onmi?
Ye c h i s h. Ixtiyoriy 0, 1, 2, ..., 9 sonlar x + 2 > x tengsiz- likning yechimi bo‗lishiga
ishonch hosil qilish uchun quyidagi hollar ko‗rib chiqiladi:
x=0da0 + 2>0 bo‗ladi, ya‘ni sonli tengsizlik rost.
x = 1 da 1 + 2 > 1 bo‗ladi, ya'ni sonli tengsizlik rost.
x=2da2 + 2>2 bo'ladi, ya‘ni sonli tengsizlik rost.
x=9da9 + 2>9 bo‗ladi, ya‘ni sonli tengsizlik rost.
|
|
|