Kredit bo’yicha foiz stavkalar va unga ta’sir qiluvchi omillar reja

3. Kapital bozorida o’rta va o’zoq muddatli kreditlar bahosining shakllanishi.
Kredit bozorining funktsiyalari uning mohiyati va kapitalistik xo’jalikda bajaradigan
roli, shuningdek, kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlarini takror ishlab chiqarish
bo’yicha vaziflalar bilan belgilanadi.
Kredit bozorining beshta asosiy funktsiyasini ajratib ko’rsatish lozim:
- kredit orqali tovar muomalasiga xizmat ko’rsatish;
- korxonalar, aholi, davlat, shuningdek, xorijiy mijozlarning pul jamg’armalarini
jamg’arish va to’plash;
- pul fondlarini bevosita ssuda kapitaliga aylantirish va undan ishlab chiqarish
jarayoniga xizmat ko’rsatish uchun kapital qo’yilmalar ko’rinishida foydalanish;
- davlat va iste’mol xarajatlarini qoplash uchun kapital manbalari sifatida davlat va
aholiga xizmat ko’rsatish;
- kapital markazlashuvini jadallashtirshi, kuchli moliya-sanoat guruhlari
shakllanishiga ko’maklashish.
Kredit bozorining aytib o’tilgan funktsiyalari ishlab chiqarishning kapitalistik usulini
qo’llab-quvvatlash, davlat-monopolistik kapitalizmi iqtisodiy tizimining faoliyatini
ta’minlashga yo’naltiriladi.
Pul kapitali jamg’arilishi va harakatini aks ettirar ekan, kredit bozori uning pul
shaklidagi qiymati harakati, kredit resurslari va qimmatli qog’ozlar ko’rinishida turli pul
fondlari hosil bo’lishi va foydalanilishi bilan uyg’unlikda bog’langan bo’ladi. Bozor
vositasida kapitalistik ijtimoiy ishlab chiqarishning rivojlanishiga, uning ijtimoiy-iqtisodiy
munosabatlarga ta’siriga sarflanadigan pul fondlari harakati, hajmi va yo’nalishini aniqlash
va o’lchash mumkin.
Kimoshdi savdolari turli usullar bilan: amerikacha va gollandcha tizim, shuningdek,
qat’iy belgilangan foiz stavkasi bilan o’tkazilishi mumkin. Kimoshdi savdosi o’tkazishning
amerikacha usulida talabnoma banklar tomonidan taklif etiladigan foiz stavkalari bo’yicha
qondirliadi. Rossiya Federatsiyasida bank talabnomalarida taklif etilayotgan foiz stavkasi
Markaziy bank tomonidan taklif etilgan minimal stavkadan past bo’lishi mumkin emas.
Bunda foiz stavkasi minimal stavkaga teng bo’lgan talabnoma sotilmagan kreditlar qoldig’iga
proportsional ravishda qondiriladi. Gollandcha usulda barcha talabnomalar qondirilgan
talabnomalar ro’yxatiga (otsechenie??? stavkasi bo’yicha) kiritiladigan oxirgi foiz stavkasi
bo’yicha qondiriladi. Qat’iy belgilangan foiz stavkali kimoshdi savdosida barcha
talabnomalar qondiriladi. Biroq, bunday stavkada talabnomalar umumiy miqdori kimoshdi
savdosiga taklif etilgan kredit hajmidan oshib ketganida talabnomalar qisman qondiriladi.
Qondirilgan talabnomalar darajasi kimoshdi savdosi krediti umumiy hajmining talabnomalar
miqdoriga nisbatiga mos keladi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tasdiqlangan 1996 yil 20
apreldagi 41-sonli Kredit resurslari kimoshdi savdosini o’tkazish Tartibiga muvofiq
O’zbekiston Respublikasi valyuta birjasida (O’zRVB) moliyaviy vositalarni so’mda va
xorijiy valyutada joylashtirish bo’yicha kimoshdi savdolari o’tkazish tartibi belgilangan.
Kimoshdi savdolarida quyidagi turda operatsiyalar amalga oshiriladi:
- O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining (bundan keyin - Markaziy bank)
kreditlarini kimoshdi savdosida joylashtirish;
- depozit omonatlarini kimoshdi savdosida joylashtirish;
- banklararo kreditlarni kimoshdi savdosida joylashtirish.
Kredit resurslari kimoshdi savdosini amalga oshirishdan asosiy maqsad ichki moliya
bozorini sog’lomlashtirish va mustahkamlash hisoblanadi.