Kulturologiya –mədəniyyət nəzəriyyəsindən daha geniş bir elm sahəsidir ki; hazırda bu elmin başqa sosial- numanitor ellərin heç birinə bənzəməyən fuksyiyaları və nəzəriyyəsi mövcuddur
Yüklə 2,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
. 71
Tədqiqatların xarakterik xüsusiyyətləri aşağıdakı istiqamətlərdə özünü göstərir: 1) iqtisadi; 2) sosial-psixoloji; 3) hüquqi; 4) siyasi və mənəvi; 5) təşkilati-texniki istiqamətlər və s.
Bu gün ictimaiyyətlə əlaqələrdə sosioloji tədqiqat metodlarının nəzəri (rasional) əhəmiyyəti ilə bərabər, onun praktik-təcrübi (empirik) əhəmiyyəti də olduqca bö- yükdür. Cəmiyyətdə bu metodlarla bağlı müxtəlif müqayi- səli elmi yanaşmalar mövcuddur. Bu yanaşmalar cəmiyyət həyatında mühüm əhəmiyyət kəsb etməklə bərabər, həm də eyni zamanda innovasion xüsusiyyətləri özündə birləş- dirir. Yeni informasiyaların və məlumatların toplanması və ötürülməsində çox mühüm sosial-iqtisadi funksiyaları yerinə yetirir. Bu tədqiqatların hər birinin öz məqsəd və vəzifəsi vardır.
Hazırda cəmiyyəti sosioloji tədqiqatlardan ayrı tə- səvvür etmək mümkün deyildir. Belə ki, sosioloji tədqi- qatlar, adından da məlum olduğu kimi sosial-iqtisadi və mədəni mühitin real mənzərəsini özündə əks etdirən vasi- tədir. Sosioloji tədqiqatlar qarşıya qoyulan konkret suallar ətrafında təşkil olunur və onun nəticələri nəzəri təhlilin əsas mövzusuna çevrilir. Müəyyənləşdirilən suallar öz ak- tuallığı ilə fərqlənir və xarakter etibarı ilə mövcud həyatla, müxtəlif problemlərin ictimai, siyasi, mədəni, iqtisadi mühiti ilə əlaqələndirilir. Tədqiqatın nəticələrinin mahiy- yəti də qarşıya qoyulan sualların aktuallığından, ictimai dəyərindən çox asılıdır. Çünki bu sualların arxasında çox fəal ictimai varlıq olan insan və şəxsiyyət dayanır. Şəxsiy- . 72
yət “özünün praktiki fəaliyyətini bir tərəfdən ətraf dünya- nın obyektiv qanunauyğunluqlarını dərk etmək əsasında qurur. Digər tərəfdən isə, bu qanunların tələbələrinin adekvat surətdə əks olunmasında insanın təkcə fəaliyyəti- nin deyil, həm də sosial davranışının məzmununu şərt- ləndirir” 4
Müasir dövrdə elmi idrakın metodologiyası və metodikasında “metodologiya” termini ilə elmi yanaşma- nın üç səviyyəsini ifadə edirlər. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir: 3. Metodologiya-konkret metodik priyomların məcmusu kimi.
1. Ümumi metodologiya dedikdə, tədqiqatçının isti- nad etdiyi ümumi fəlsəfi yanaşma, ümumi idrak üsulu nə- zərdə tutulur. Belə ki, fənnin öyrəndiyi istiqamət məhz bəşər cəmiyyəti və onun inkişaf qanunlarından ibarətdir. Bu qanunları kəşf etmək üçün, hər şeydən əvvəl cəmiy- yətin həyatında maddi istehsalın rolunu aşkara çıxarmaq lazım gəlir.
2. Xüsusi metodologiya dedikdə, məhz müvafiq elm sahələrində tətbiq olunan metodoloji prinsiplərin məc- musu nəzərdə tutulur. Xüsusi metodologiya ümumi meto- dologiyadan spesifik xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Bu zaman dialektik və tarixi inkişaf xüsusiyyətləri dövrün məhz özünəməxsus xüsusiyyətlərinə müvafiq olaraq həya- ta keçirilir. Xüsusi metodologiya sosial-psixoloji nəzəriy- yə kimi ifadə olunur, sosial psixologiyanın prinsiplərini,
4 Sosiologiya. Bakı, “Təbib”, 1994, səh.68. . 73
qanunlarını və kateqoriyalarını əhatə edir. İctimai həyatın sosial və psixoloji təşkili səviyyələri arasındakı qarşılıqlı əlaqələri aydınlaşdırmaq məhz onun əsas vəzifəsini təşkil edir.
3. Metodologiyanı konkret metodiki priyomların məcmusu kimi nəzərdən keçirdikdə, adətən, sosial-psixo- loji tədqiqat prosesində tətbiq olunan konkret tədqiqat metodlarından söhbət acılır. Konkret tədqiqat metodikası isə ümumi və xüsusi metodologiya əsasında aparılır. Onu heç də tədqiqat metodları, vasitə və üsullar ilə qarışdırmaq olmaz. Hər bir konkret tədqiqat üsulunun elmi, nəzəri- metodoloji şərtləri vardır ki, onlar da ümumi və xüsusi metodologiyanın müddəalarını özündə əks etdirir. Konkret tədqiqat prosesi isə, özlüyündə sosial-psixoloji hadisənin mövcud xarakteri ilə müəyyən olunur.
Sosioloji tədqiqatların adətən iki tipini fərqlən- dirirlər. Onun birinci tipi araşdırma tədqiqatları adlanır. Bu zaman geniş miqdarda müxtəlif faktlar tədqiq olunur, onların bir-birinə münasibəti, bir-birindən asılılığı müəy- yən edilir. Sosial tədqiqatların ikinci tipi eksperiment təd- qiqatlardır. Onların konkret tədqiqat metodikasını şərti də olsa dörd mərhələ üzrə qruplaşdırmaq olur:
Birinci mərhələ, hazırlıq mərhələsidir. Bu mərhə- lədə müxtəlif yollarla (müşahidə, anket, sorğu və s.) ilkin məlumatlar toplanılır. Onların əsasında tədqiqatın empirik (faktların ayırd edilməsi, tədqiqat metodlarının işlənilmə- si), məntiqi (bir müddəadan başqasının çıxarılması, onla- rın arasında əlaqənin müəyyən edilməsi) və nəzəri (səbə- bin axtarılması, prinsiplərin aşkar edilməsi, fərziyyə və ya qanunların müəyyən edilməsi) vəzifələri həll edilir. Bu zaman tədqiqatın nəzəri problemlərinin işlənilməsinə Yüklə 2,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|