Laboratoriya işi №2. “O” tip qaçan dalğa lampasının tətqiqatı

V
0 
və 
V
f
arasındakı fərq 5 - 
10% -dən çox deyil. Buna görə də, QDL -ın güclənməsi diqqətlə seçilməli olan 
U
0
sürətləndirici gərginliyindən çox asılıdır. 
Şəkil 2.2. QDL -ın çıxış gücünün sabit tezlikdə sürətləndirici gərginlikdən asılılığı. 
2.1 
2.2 

---

QDL -ın xarakterik xüsusiyyəti onun amplituda xüsusiyyətlərinin qeyri-xətti 
olmasıdır (Şəkil 2.3). 
Şəkil 2.3. QDL -ın amplituda xarakteristikası. 
Giriş gücünün aşağı dəyərlərində P
çıxış
= kP
giriş
xətti asılılığı müşahidə 
olunur, yəni gücləndirmə əmsalı sabit qalır. Pgiriş-in daha da artması ilə çıxış gücü 
artır, lakin gücləndirmə əmsalı azalır, bu da elektronların yenidən qurulması, 
elektron dəstələrinin yavaşlaması səbəbindən elektron sürətinin azalması 
səbəbindən sinxronizm vəziyyətinin pozulmasıdır.
Gücləndirmə əmsalının ən yüksək dəyərə malik olduğu P
giriş max
– P
giriş min
giriş gücü diapazonu dinamik diapazon adlanır. QDL -də dinamik diapazonun
dəyəri 
80 ... 90 dB-ə çatır. 
Minimum giriş siqnalının P
giriş min
dəyəri QDL -ın daxili səs-küyünün 
səviyyəsi ilə müəyyən edilir. 
QDL -də səs-küyün əsas növləri bunlardır: atış səsi; katod tərəfindən 
buraxılan elektron sürətlərinin yayılmasında dalğalanmalarla əlaqəli səs-küy; 
katodun səthi səs-küyü; enerji paylanması səs-küyü. 
QDL -ın səs-küyü səs-küy rəqəmi ilə qiymətləndirilir və o QDL -ın çıxışında 
siqnal gücü və səs-küyün nisbətinin girişdəki eyni nisbətdən neçə dəfə az olduğunu 
göstərir. 
İdeal (səs-küylü olmayan) QDL üçün К
ш 
= 1 və ya К
ш
= 0 dB). Real giriş QDL -
lər üçün К
ш
= 2,5…20 (və ya 4…13 dB). 
2.3 

---

QDL –ın güclənmə əmsalı adətən desibellə ifadə olunur 
burada P
çıxış
və P
giriş
müvafiq olaraq çıxış və giriş gücləridir. 
Amplituda xarakteristikasının xətti bölməsi üçün güclənmə əmsalı belə 
yazıla bilər 
Burada N - uzunluğu l olan spiral boyunca uyğun gələn dalğa uzunluqlarının sayı; 
burada 
λ
c – ləngedici sistemində gücləndirilmiş siqnalın dalğa uzunluğu; 
C – güclənmə parametri, bərabərdir: 
Burada
İ
o
- elektron axınının birbaşa cərəyanı, A; 
U
o
- sürətləndirici gərginlik, V; 
R
cv
- ləngedici sistemin birləşmə müqavimətidir,
kimi müəyyən edilir. 
Burada R - spiralın radiusudur; 
n
1 
- vahid uzunluğa düşən spiral növbələrinin sayıdır. 
Absorberin olması səbəbindən gücləndirmənin azalmasını nəzərə alaraq, 
düstur (2.5) bu formasını alır. 
burada L=(5…10) dB – absorberin zəifləməsi. 
Real QDL-də С≈0,02…0,5, N=10…30. Bu şərtlərdə QDL -ın güclənmə 
əmsalı 15 ... 35 dB-ə çatır, aşağı güc lampalarında isə 60 dB-ə çatır. 
Şəkil 2.4. QDL-ın amplitud - tezlik xarakteristikası. 
2.4 
2.5 
2.6 
2.7 
2.8 

---

QDL-ın tezlik xüsusiyyətləri amplitud - tezlik xarakteristikası (ATX) ilə 
xarakterizə olunur (Şəkil 2.4). 
QDL-ın iş tezliyi diapazonu o tezlik diapazonu Δf adlanır ki, onun daxilində 
güclənmə əmsalı maksimum dəyərə nisbətən 3 dB-dən çox azalmır. 
Tezlik diapazonu faizlə də göstərilə bilər, yəni Δf / f
o
*100% , burada f
o
tezlik diapazonunun orta tezliyidir. 
İşləmə tezliyindən aşağı tezlikdə QDL-ın güclənmə əmsalının azalması, 
xüsusən də ləngedici sistemində λ
c
dalğa uzunluğunun artması və nəticədə N (2.5) 
parametrinin azalması ilə əlaqədardır. 
Siqnal tezliyi artdıqca, ləngedici sisteminin birləşmə müqavimətinin 
azalması səbəbindən güclənmə əmsalı azalır (2.8). 
Bundan əlavə, keçid zolağı ləngedici sisteminin QDL-ın giriş və çıxışı ilə 
genişzolaqlı uyğunluğu imkanları ilə məhdudlaşır. Bu səbəbdən keçid zolağı 
daxilində QDL-ın tezlik xarakteristikası gırıntılıdir. 
Spiral ləngedici sistemləri zəif dispersiya ilə xarakterizə olunur, buna görə 
də tezlik dəyişikliyi ilə dalğanın faza sürətinin dəyişməsi səbəbindən faza 
uyğunluğu şərtinin pozulması QDL-ın gücləndirilməsinə az təsir göstərir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, spiral ləngedici sisteminə malik QDL bütün növ 
ifrat yüksək tezlikli gücləndiricilər arasında ən geniş keçid zolağına malikdir. 
Keçid zolağı 2-3 oktava çata bilər. 
QDL -ları güc gücləndiriciləri kimi istifadə edərkən, vacib bir parametr 
maksimum çıxış gücünün dəyəridir: 
(2.9) ifadəsindən belə çıxır ki, yüksək çıxış güclərinin əldə edilməsi üçün ilk 
növbədə böyük kinetik enerji ehtiyatına malik güclü elektron şüası lazımdır. 
(2.9) istifadə edərək elektron səmərəliliyin ifadəsini əldə etmək asandır: 
Burada - P = U
o
İ
o
giriş gücüdür. 
Həqiqi QDL-larda elektron səmərəlilik adətən aşağı olur: millimetr dalğalı 
lampalar üçün bir neçə faiz və desimetr dalğa uzunluğu diapazonunda işləyən 
TWT-lər üçün 20 ... 30%. 
Çıxış gücünə görə, QDL –lar aşağı gücə (milliVt - 1 Vt), orta gücə (1-100 
Vt), yüksək gücə (100 Vt-dan çox) və ən yüksək gücə (100 kVt daha çox) bölünür. 
İş rejiminə görə, davamlı və impuls hərəkətli QDL –lar fərqlənir. 
Aşağı güclü QDL –lar radiorele rabitə xətlərinin, radiolokasiya 
stansiyalarının və s.-nin İYTqəbuledicilərinin girişində zəif siqnalları 
gücləndirmək üçün istifadə olunur. Bir qayda olaraq, belə QDL –larda aşağı səs-
küy rəqəmi, geniş buraxma zolağı, yüksək gücləndirmə əmsalı var. 
Orta güclü QDL –lar aşağı güc ötürücülərində çıxış gücü gücləndiriciləri 
kimi istifadə olunur. 
Güclü və ən güclü QDL –lar radiolokasiya stansiyalarının ötürücülərində, 
kosmik rabitə sistemlərinin yerüstü stansiyalarında və s. Istefadə olunur. Güclü 
2.9 
2.10 

---

QDL –lar üçün diqqət mümkün olan ən yüksək səmərəliliyin və çıxış gücünün əldə 
edilməsinə yönəlib.