Lektsiya teksti Defektologiya (Logopediya) bakalavr ta`lim bag`dari 1-kurs ushin mo`lsherlengen Du`ziwshi

Dawıstı durıs aytıwg`a u`yretiw. Mektepke tayarlaw toparı balaları menen dawıslardı aytıw, dawıslardı esitiwdi rawajlandırıw ha`m tildi dawıs jag`ınan tekseriw boyınsha isler dawamettiriledi. Balalar menen ha`r tu`rli dawıs birikpesin anıq aytıw boyınsha isler alıp barıladı ha`mde tildin` intonatsion mazmunlılıg`ına ko`birek a`hmiyet beriledi.

Mektepke tayarlaw toparında balalardı sawatqa u`yretiw tekseriw-sintez usılı tiykarında eki protsessti o`z ishine aladı. Birinshisi tekseriwden ibarat bolıp, bul ga`plerdi so`zlerge, so`zlerdi buwınlarg`a, buwındı dawıslarg`a ajıratıwdan ibarat. Ekinshisi bolsa sintez qılıw protsessinen ibarat bolıp, bunda dawıslardan buwın, buwınlardan so`z, so`zlerden ga`p du`ziledi.

Mektepke tayarlaw toparı balaların baslawısh sawatqa u`yretiw wazıypası ha`m talapları «Balajan» da`stu`rinde ko`rsetilgen. Sawatqa u`yretiwge tayarlıq da`wirinin` tiykarg`ı wazıypalarınan biri so`z haqqında tu`sinik beriwden, aldıng`ı qosımtası ha`m baylanıstırıwshısı bolmag`an so`zlerden ga`pler du`ziwden; ga`ptegi so`zlerdin` qanday ta`rtipte turg`anın aytıp, ga`pti so`zlerge ajıratıw (birinshi so`z ne ekenligin, ekinshi so`z ne ekenligin aytıw)dan; so`zlerdi buwıng`a ajıratıwdan, buwınlardan so`zler du`ziwge u`yretiwden ibarat. Mektepke tayarlaw da`wirinde balalardın` awızeki so`ylewin ha`r ta`repleme rawajlandırıp, olardı «dawıs», «so`z», «so`zdin` bo`limi», «buwın», «ga`p» degen tu`sinikler menen qurallandırıw kerek. Balalardı sawatqa u`yretiwdin` tayarlıq da`wiri materialların bayan etiwde asıg`ıslıqqa jol qoymaw lazım. Bul jastag`ı balalar tayarlıq da`wiri materialların qa`nshelli shuqır iyelep alsa, keleside jazıw ha`m oqıw ko`nlikpesin sonshelli tez iyelep aladı. Ta`rbiyashı alıp baratug`ın bul is balalarda til haqqındag`ı tu`siniklerdi rawajlandıradı, tilge bolg`an qızıg`ıwların arttıradı. Biz saylag`an materiallar tiykarınan oyın formasında berilgen:

1. Ga`plerden so`zlerdi ajıratıw ha`m ayrıqsha so`zlerden ga`pler du`ziw oyını; ga`plerdi analiz ha`m sintez qılıw. Bul oyın balalarg`a til so`zlerden ha`m ga`plerden ibarat ekenligi haqqında tu`sinik beredi, sonday-aq, «ga`p», «so`z» degen grammatikalıq tu`sinikti iyelep alıwg`a u`yretedi.

2. So`zlerdi bo`lim (buwın)larg`a ajıratıw ha`m buwınlardan so`zlerdi du`ziw qa`biletin rawajlandırıw oyını; so`zlerdi dawıs jag`ınan analiz qılıw. Baqsha jasındag`ı balalarg`a grammatikalıq tu`sinik «buwın» tu`sinigi da`rriw berilmeydi. Sebebi bul jastag`ı balalar «buwın» tu`sinigin «so`z» tu`sinigi menen almastırıp jiberiledi, bul bolsa keleside balalardı sawatqa tayarlawg`a kesent etedi.

3. So`zlerdi dawıs ta`repinen analiz qılıwdı rawajlandırıw oyını. So`zlerdi dawıs ta`repinen analiz qılıw arqalı balalar so`zler qanday dawıslardan quralg`anlıg`ın bilip aladı. Bul oyınlar balalardı dawıs so`zdin` qay jerinde: basında, ortasında, aqırında keliwin aytıp bere alıwg`a u`yretedi. Ta`rbiyashı oyın waqtında o`z so`zinde «dawıs», «ha`rip» degen eki tu`sinikti bir-birine aralastırıp jibermewi kerek. Ha`ripti biz ko`remiz ha`m jazamız, dawıstı bolsa esitemiz ha`m aytamız. Ta`rbiyashı o`z jumıs iskerliginde tiykarınan «dawıs» terminin qollanıwı kerek. Tildegi dawıslardı bir-birinen ajırata alıw qa`bileti balalardın` sawattı durıs iyelep alıwlarında tiykar bolıp esaplanadı. Balalar so`zlerden dawıslardı ajırata alıw, ga`plerdi ha`m so`zlerdi analiz – sintez qıla alıw ko`nlikpesin iyelep alg`anlarınan son` dawıslardı ajıratıwg`a u`yretiledi. Aytılıwı jag`ınan bir-birine uqsas bolg`an dawıslardı ajıratıw qa`biletin rawajlandırıw ushın oyınlar beriledi.

Paydalaniladig’an a’debiyatlar:
Tiykarg’i a’debiyatlar

1. Raxmanova V.S. “Korreksion pedagogika va logopediya”.-“Moliya-iqtisod”, -T., 2007. 4-10-betlar.

2. Raxmanova V.S. “Defektologiya asoslari”. -“VORIS-NAShRIYoT”. T., 2012. 3-8-betlar.

Qosimsha a’debiyatlar

1. Raxmanova V.S. “Maxsus pedagogika”.-T.,”G‘ofur G‘ulom”, 2004.