Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MDM-də ayrı-ayrı ölkələrin payı (AQP üzrə), %
- _____________________________________________ İqtisadi inkişaf səviyyələrinin dəyişməsi
- 1870-ci - 2001-ci illərdə adambaşına düşən MDM-in artım templəri
- ___________________________________________ Güc mərkəzləri
55 payı təqribən 4 dəfə - 17%-dən 4,5%-ə, Hindistanın payı təqribən 3 dəfə - 12,1%-dən 4%-dək aşağı düşmüşdü (cədvəl 2.2). İnkişaf etmiş ölkələr isə öz qüdrətini durmadan artırırdı. Bu artım əsasən ABŞ-ın sürətli iqtisadi inkişafı sayəsində baş verirdi. Qərb ölkələrinin ümumdünya məhsulundakı payı 1870-ci ildəki 33%-dən 1950-ci illərin əvvəlində 28%-ə qədər azalmışdı. Qərbi Avropanın payının aşağı düşməsi onun aparıcı ölkələrinin, xüsusilə də Böyük Britaniyanın nisbətən zəifləməsi, payının 1870-ci ildəki 9%-dən 1950-ci ildə 6,5%-ə azalması ilə izah edilir.
Cədvəl 2.2. MDM-də ayrı-ayrı ölkələrin payı (AQP üzrə), %
1913 1950 1973 2001 Britaniya 9,0 8,2
6,5 4,2
3,2 Almaniya 6,5 8,7
5,0 5,9
7,1 İtaliya
3,8 3,5
3,1 3,6
3,0 Fransa
6,5 5,3
4,1 4,3
3,4 Keçmiş SSRİ 7,5 8,5
9,6 9,4
3,6 Yaponiya 2,3 2,6
3,0 7,8
7,1 Hindistan 12,1 7,5
4,2 3,1
5,4 Çin
17,1 8,8
4,5 4,6
12,3 ABŞ
8,8 18,9
27,3 22,1
21,4
Mənbə: Maddison A. The World Economy. Historical Statistics. OECD. P., 2003. P. 261. _____________________________________________ İqtisadi inkişaf səviyyələrinin dəyişməsi
Dünya təsərrüfatının yaranması və sonrakı inkişaf mərhələlərində iqtisadi artım templərinin bütövlükdə sürətlənməsi onun inkişaf səviyyəsinin yüksəlməsi ilə müşayiət olunurdu. XX əsrdə əhalinin sayı 4 dəfə çoxaldığı halda, MDM-in adambaşına düşən həcmi 4,7 dəfə artmışdı. Amma iqtisadi artım templəri ilə müqayisədə ÜDM-in adambaşına düşən həcminin dinamikası müxtəlif mərhələlərdə qeyri-bərabər olmuşdur. Bu göstərici 1913-1950-ci illərdə və 1973-2000-ci illərdə aşağı düşmüşdür (cədvəl 2.3).
Cədvəl 2.3. 1870-ci - 2001-ci illərdə adambaşına düşən MDM-in artım templəri 1820-1870 1870-1913 1913-1950 1950-1973 1973-2001 0,54
1,30 0,88
2,92 1,41
Mənbə: Maddison A. Op. cit. 2003. P. 263.
56 Dünya təsərrüfatının əsas altsistemlərinin iqtisadi inkişaf səviy- yələrində də mühüm dəyişikliklər baş verdi. Artım templərindəki fərqlər müstəmləkələrin və asılı ölkələrin inkişafda geridə qalmasına səbəb olurdu. 1913-1950-ci illərdə Asiyada ən böyük ölkələr olan Çində və Hindistanda istehsalın adambaşına düşən həcminin azalması nəticəsində orada ÜDM-in adambaşına düşən həcminin artım tempi mənfi göstəricilərlə ifadə olunmuşdur. Sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə isə inkişaf səviyyəsi yüksəlirdi. Ölkələrin iki qrupunun inkişaf səviyyələri arasındakı fərqlər onlarda istehsalın adambaşına düşən göstəriciləri arasında aralanmanı da genişləndirirdi. ÜDM AQP üzrə hesablandıqda, adambaşına düşən göstəricilər arasındakı fərqlər 1870-ci ildəki 3 dəfədən 1950-ci ildəki 3,9 dəfəyədək və 2001-ci ildəki 6,3 dəfəyədək artmışdır. Ayrı-ayrı ölkələr arasındakı fərqlər daha çox nəzərə çarpır. 1820-ci ildə ÜDM-in adambaşına düşən həcmi göstəricisinə görə dünyada ən çox inkişaf etmiş ölkə ən geridə qalan ölkəni 5 dəfə üstələyirdi. 1913-cü ildə bu nisbət 13 dəfəyədək, 1950-ci ildə 33 dəfəyədək, 2000-ci ildə 140 dəfəyədək artmışdır. Bu göstəricilər arasında fərqlər əsasən ölkələrin sosial-iqtisadi quruluşundan, dövlət qurumlarının və xüsusi təsisatların, işçi qüvvəsinin vəziyyətindən asılıdır.
Dünya təsərrüfatının ayrı-ayrı hissələrinin qeyri-bərabər inkişaf etməsi nəticəsində burada güc mərkəzləri formalaşdı. Demək olar ki, əsr yarım ərzində ABŞ dünyada aparıcı mövqeləri tutur və indiyədək texniki tərəqqinin istiqamətlərini, dünyada istehsalın dinamikasını əhəmiyyətli dərəcədə müəyyən edir. ABŞ-ın iqtisadi lider kimi irəli çıxması ilk növbədə kapital qoyuluşlarının həcminin artması, idarəçilik sisteminin təkmilləşdirilməsi, texniki tədqiqatların aparılması, daxili bazarın genişləndirilməsi sayəsində mümkün olmuşdur. 1880-cı ildə ABŞ-da məhsuldar vəsait qoyuluşlarının səviyyəsi o zaman dünyada aparıcı iqtisadi qüvvə olan Britaniya ilə müqayisədə təqribən 2 dəfə çox olmuşdu. XX əsrin əvvəlinə yaxın bu fərq 16% olmuşdur. ABŞ-ın yüksəlişi təkcə yeni məhsulların buraxılmasına deyil, həm də istehsalın və məhsul satışının yeni üsullarının işlənilib hazırlanmasına əsaslanan yeni texnologiyaların (teylorizm, fordizm və s.) inkişafı ilə bağlıdır. Amerika iqtisadiyyatında peşəkar idarəçiliyi olan, yeniliklərə böyük diqqət verildiyinə görə tədqiqat işlərinin aparılması üçün təşkilati strukturlar yaradan iri korporasiyalar təşəkkül tapdı. Aparıcı universitetlərdə tədqiqat şöbələri yaradılır və məşhur alimlər Avropadan buraya dəvət olunurdu.
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|