Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________________________ Ssuda faizi
- _______________________________________________ Valyuta məzənnəsi
70 gəlməsinə mühüm təsir göstərir və bunun nəticəsində inhisar qiymətlərinin meydana çıxması mümkündür. Bu halda TMK satdıqları mallara yüksək, aldıqları mallara isə aşağı inhisar qiymətləri müəyyən edir. Qiymətin faktiki yüksək həddi tələb və istehsal imkanları ilə deyil, yeni rəqabət riski əsasında müəyyən edilir. Təcrübədə TMK qiymətləri üstəlik mənfəət əldə olunmasına imkan verən, lakin bununla yanaşı, texnoloji və təşkilati xarakterli yüksək maneələr olmadığı hallarda təhlükəli yeni rəqiblərin bazara girməsini stimullaşdırmayan səviyyədə müəyyənləşdirməyə çalışır. Çox vaxt əmtəənin dünya və daxili qiymətləri üst-üstə düşmür. İnkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq, demək olar ki, bütün ölkələrdə əmtəənin daxili qiyməti onun dünya qiymətlərindən yüksəkdir. Xarici bazarlara əmtəə göndərişləri rəqabət qabiliyyəti daha yüksək olan ixracatçı ölkələr tərəfindən həyata keçirilir. Bir sıra ölkələrin öz əmtəəsinin ixracını açıq və gizli formalarda subsidiyalaşdırması da ixrac qiymətlərinin nisbətən aşağı səviyyədə olmasına imkan yaradır.
Dünyada təkrar istehsal prosesi struktur baxımından eyni tərkibli olmayaraq, sahələr və bölmələr, sahibkarlıq fəaliyyətinin növləri, kapitalların tipi, malların və xidmətlərin xarakterinə görə fərqlənir. Bu isə, kapitalın hərəkətində fasilələrin yaranmasına, diskretliyə gətirib çıxarır. Sahibkarlıq subyektlərində kapital çatışmazlığı səbəbindən yaranan məhdudiyyətlər kredit vasitəsilə aradan qaldırılır. Təkrar istehsal prosesinin gedişi bir çox hallarda ssuda kapitalları bazarında tələb və təklifdən, kredit birliklərinin sahibkarlıq siyasətindən asılıdır. Bu təsir ssuda faizi, yaxud faiz
borca verilən kapitalın məbləğinə nisbəti kimi müəyyən olunur:
burada: i - faiz dərəcəsi; s - borcun ilkin məbləği; p - borcun artırılmış məbləğidir.
Milli təsərrüfatlar çərçivəsində ssuda faizinin aşağı düşməsi kreditə ehtiyacı artırır, investisiya və istehlak mallarına tələbatı genişləndirir. Əksinə, kreditin bahalaşması ona olan ehtiyacı və deməli, istehsal vasitələrinə və istehlak mallarına olan tələbi də azaldır. Dünya təsərrüfatında isə, uçot dərəcələri əks təsir göstərir. Onların dəyişməsi məbləği milyardlarla s-p p =
71 hesablanan, "isti pullar" adlandırılan qısamüddətli əmanətləri hərəkətə gətirir. Məsələn, 1980-ci illərin əvvəlində ABŞ-da uçot dərəcələrinin kəskin şəkildə artırılması buraya başqa ölkələrdən 420 milyard dollar məbləğində ssuda kapitalının axınına səbəb olmuşdur. Bu məbləğ isə həmin dövrdə ABŞ-ın daxili investisiyalarının 22%-nə bərabər idi.
Beynəlxalq iqtisadi əməliyyatlar əksər hallarda bir milli valyutanın digərinə dəyişdirilməsi ilə bağlıdır. Valyutalar arasında mübadilə münasibətləri nəticəsində valyuta məzənnəsi (E n ), yəni milli pul vahidinin (S
) qiymətinin başqa ölkələrin milli pul vahidləri (S f ) ilə ifadəsi yaranır:
Valyuta məzənnələrinin enib-qalxması ixracın və idxalın fiziki həcmlərinin dəyişməsinə, cari əməliyyatlar üzrə tədiyyə balanslarının tədricən inkişafına, xarici investisiyaların məbləğinə və istiqamətlərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Valyutanın dəyərdən düşməsi həmin ölkənin ixracatçılarına öz məhsullarının xarici valyuta ilə ifadə olunan qiymətini ucuzlaşdırmağa və dəyişdirilməsi zamanı onun məbləğinə bərabər, yaxud daha çox milli valyuta əldə etməyə imkan yaradır. Bu isə onların əmtəəsinin satışını asanlaşdırır və ixracın artması ilə nəticələnir. Amma belə vəziyyətdə xarici ixracatçılar eyni məbləği öz milli valyutasında əldə etmək üçün öz əmtəəsinin qiymətlərini bahalaşdırmağa məcbur olduqlarına görə, idxal çətinləşir. 14 aparıcı ölkə üzrə ekonometrika hesablamaları göstərir ki, valyuta məzənnəsinin 10% dəyişməsi ixracın həcmini ABŞ, Yaponiya, Fransa, İsveçdə 7%, başqa ölkələrdə isə 3-4% azaldır, yaxud artırır. Eyni şərtlər daxilində idxalın həcmi 1%-i6% həddində dəyişir. Ticarətdə bu cür dəyişmələr iki-üç ildən az olmayan dövrdə baş verir. Bəzi ölkələr valyuta məzənnələrinin tənzimlənməsi üçün "kollektiv
əlverişsiz tərzdə dəyişən pul vahidinin alınması və ya satılması yolundan istifadə edirlər. Valyuta
məzənnələrinin dinamikası sahibkarlıq kapitalının hərəkətinə də mühüm təsir göstərir. Valyutanın məzənnəsinin yüksəlməsi xarici qiymətli kağızların əldə olunması xərclərini azaltdığına görə, investisiyaların xarici ölkələrin iqtisadiyyatına yatırılmasını stimullaşdırır. Əksinə, valyuta məzənnəsinin aşağı düşməsi milli istehsalı daha cəlbedici edir və investisiyaların xaricə axıdılması stimullarını zəiflədir. Ümumiyyətlə, faiz dərəcələrinin dəyişməsi və valyuta məzən- nələrinin hərəkəti dünya iqtisadiyyatı agentlərinin investisiya və ticarət Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|