"Loyiha" va "loyihalarni boshqarish" so’zlari turli sohalardagi va hukumat darajasidagi menejerlar tomonidan ishlatiladigan terminologiyada aniq belgilangan

XIV- BOB. INNOVATSION LOYIHALARNI BOSHQARISH

1. 
   
   Innovatsion ishlanmalarning xususiyatlari
   

Ehtiyojga qarab, loyihalar turli xususiyatlarga qarab baholanadi - mezonlari bo’yicha. Lug’atlarda «mezon» atamasi baholash mezonini, ya’ni taqqoslash asosida (bir narsaning ta’rifi yoki tasnifi, baholanishi) atributni anglatadi. SHu sababli, soddalashtirish uchun "belgisi" yoki " xususiyatlari" tushunchalarini "mezon" o’rniga foydalanish afzalroq.

Katta yirik davlat loyihalari uchun ularning maqsadlariga muvofiq, mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat hamda loyihaning huquqiy xavfsizligi, loyihaga jamoatchilik javobgarligi, loyihaning ish bilan bandligi va boshqalar sababli maqsadli mezonlari muhim ahamiyatga ega. Atrof-muhit, ilmiy-texnikaviy, sanoat, tijorat va bozor mezonlari, loyihaning mintaqaviy xususiyatlari, loyihani ishlab chiquvchi mezonlari (tajriba, malaka, moliyaviy barqarorlik, potensial) bo’lishi mumkin. Zamonaviy har qanday loyiha o’ziga xoslik, innovatsiya xususiyatlariga ega bo’lishi kerak.
Innovatsion loyihalarni kompleks baholash uchun ularning xususiyatlari odatda ishlanmalar ob’ektining maqsadiga muvofiq belgilanadi. Ishlanmalar obekti (ishi) turi bo’yicha ilmiy-tadqiqot, ixtirochilik, loyiha-konstruktorlik, texnologik, ishlab chiqarish, tashkiliy-boshqaruv, marketing, ta’minlovchi (ma’lumotlar bazalari, dasturlar, asboblar, logistika, o’quv qo’llanmalari, standartlar va boshqalar) bo’linishi mumkin. Ular ushbu turlarning mazmunini turli xil hajmda murakkab qilish uchun birlashtirilishi mumkin. Baholashning metodologiyasi universal bo’lishi kerak va ishlanmalarning ma’lum bir turiga tasniflashiga bog’liq emas.
Ilmiy va o’quv adabiyotlarida innovatsion ishlanmalarning asosiy xususiyatlarini aniq baholashning aniq ta’rifi yo’q, bu esa ularining ekspert baholashlarida chalkashlikka olib keladi. Masalan, tadqiqot ishlari va loyihalarda, qoida tariqasida, ilmiy natijalar ilmiy yangilikning o’ziga xos xususiyati ostida o’ziga xos xususiyatlarini ta’kidlamasdan taqdim etiladi; ba’zi hollarda ilmiy ahamiyatga ega emas, yoki noto’g’ri talqin etiladi; amaliy yangiliklar va ahamiyatlilik xuddi shu tarzda oqlanmaydi; dolzarbligi barcha jihatlarda ko’rib chiqilmaydi; u eng muhim xususiyatni - ilmiy va amaliy ishlanmalarning raqobatbardoshligini ko’rsatmaydi yoki cheklangan ko’rsatkichlar bo’yicha baholanadi.
Baholash faoliyatining asoslari bo’yicha chop etilgan materiallar asosan bozorga kiritilgan mahsulotlarga taalluqlidir va innovatsion mahsulotlarga bilvosita munosabatlarga ega. Eng muhim innovatsion xususiyatlarni va ishlanmalar ko’rsatkichlarini ta’kidlaydigan ekspertlar baholash tizimini yaratish zarurati tug’ildi.
Tavsiya etilgan reyting (baholash) tizimining asosiy g’oyasi yoki Konsepsiyasi ko’rsatkichlar shaklida ishlanmalar xususiyatlarini (belgilarini) to’liq tasniflash, ularni guruhlarga va turlarga bo’linish, tadqiqot va amaliy natijalar uchun asosiy ko’rsatkichlarni aniqlash va ball bilan tuzatishlar bilan aniqlash ishlanmalarning o’ziga xos xususiyatlarini tavsiflovchi sifat ko’rsatkichlari bo’yicha koeffitsientlardan foydalanish.
Bu erda umumiy xususiyatlarning beshta guruhi ajralib turadi:
-ilmiy xususiyatga egaligi,ya’ni ilm-fan talablariga javob beradigan katta miqdordagi ishlanma;
-amaliylik,ya’ni amaliy foydalanish uchun zarur bo’lgan katta miqdordagi ishlanma;
-dolzarbligi,ya’ni muayyan vaqt ichida rivojlanish jarayonida mulkiy ehtiyojlarini ifodalovchi mezon;
-to’liqlik,ya’ni ekspertizaga taqdim etish uchun ishlanmaning tayyorgarlik darajasi;
-raqobatdoshlik,ya’ni raqiblardan ku’ra ko’proq ijtimoiy, ishlab chiqarish va korporativ ehtiyojlarni va manfaatlarni qoniqtiradigan innovatsion ishlanma xususiyatlarining to’plami.
Har bir xususiyat turi va guruhi tomonidan bloklangan o’z ko’rsatkichlariga
egadir.