M. C.Əliyev, F. A. Həsənli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
64 kimyəvi xassələrinin dəyişilməsinə, yararsız sayılan torpaq sahələrinin təsərrüfatın dövriyyəsinə qaytarılmasına, eroziyanın qarşısının alınmasına, məhsuldarlığın artırılmasına və insanların ərzaq məhsulları ilə təmin olunmasına müsbət mənada təsir edən meliorativ tədbirlər sistemlərindən biridir. Fitomeliorasiya quraqlığa, torpaqda səth sovrulmaya və bu kimi təbii hadisələrə qarşı aparılan vacib tədbirlərdən biri sayılır. Vacibliyi nəzərə alınaraq fitomeliorasiya şərti olaraq iki qrupa bölünür. 1. Meşə meliorasiyası. 2. Ot bitkilərinin köməyi ilə aparılan meliorasiya. Göstərilən təbii proseslərə bioloji təsir ideyasına görə fitomeliorasiya istiqamətində aparılan meliorativ tədbirlər əhəmiyyətinə görə üstünlük təşkil edir. Rusiyanın Avropa hissəsinin çöl zonasında süni meşəsalma istiqamətində ilk cəhdlər I Pyotr dövrünə aid edilir. Onun göstərişinə əsasən Taqanroq yaxınlığında 1696-cı ildə ilk dəfə olaraq süni meşəsalma zolağı yaradılmışdır. Kənd təsərrüfatında çalışan, torpaq haqqında daha dərin biliyə malik insanlar tərəfindən XVIII əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Ukraynanın cənubunda da süni meşəçilik inkişaf etdirilməyə başlanılmışdır. 1891-ci ildə Rusiyanın meşə-çöl və çöl zonasında baş vermiş quraqlıq 1892-ci ildə V.V.Dokuçayevin rəhbərliyi altda Torpaq Nazirliyinin meşə departamenti tərəfindən xüsusi ekspedisiya təşkil edilməsinə səbəb olmuşdur. Təbii zona, iqlim və relyefdən asılı olaraq eroziyanın növləri və onlara qarşı aparılacaq meliorativ tədbirlər baxımından fərqlənir. Aparılmış aqronomik təcrübələrlə meşələrin məhsuldarlığının artırılmasında və tarlaların qorunmasında böyük əhəmiyyətə malik olduğu təsdiq edilmişdir. Quraqlığa, və külək eroziyasına qarşı meşə zolaqları mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tarlaqoruyucu meşələr istifadə olunmasına görə 4 yerə bölünür: 1. Tarlaqoruyucu və eroziyaya qarşı salınmış meşələr. 2. Şoran torpaqlarda, qumsal torpaqlarda və otlaqlarda salınmış meşələr. 3. Əkin materiallarının seçilmiş meşə sahələri. 4. Meşə əkininin mexanikləşdirilməsi. 65 İstər Avrasiyada istərsə Amerikada çöl zonası əsas əkinçilik sahəsindən ibarət olduğundan, intensiv olaraq külək eroziyasına məruz qalır. Eroziyanın dərəcəsi küləkli günlərin sayından və gücündən asılı olur. Ukraynada belə günlər 12 gün, Qərbi Sibirdə 40 olmaqla sürəti 27 m/san təşkil edir. Küləklərin istiqamət və sürəti nəzərə alınmaqla ağac növləri seçilir və aralarındakı cərgələrin eni müəyyən edilir. Dünya torpaqlarının böyük bir hissəsi arid zonada yerləşdiyindən suvarmadan kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmək mümkün deyil. Kür-Araz ovalığı, Orta Asiya, Qazaxıstan, Amerika preriləri və s. ərazilər suvarmaya ehtiyacı olan sahələrdir. Suvarılan sahələr o vaxt daha səmərəli olur ki, bu əkin sahələrinin ətrafında tarlaqoruyucu meşə zolaqları salınsın. Tarlaqoruyucu meşələr buxarlanmanı aşağı salır, küləyi zəiflədir, təkrar şoranlaşmanın qarşısını alır, mikroiqlimi yaxşılaşdırır, qar örtüyünün bərabər paylanmasına səbəb olur. Yol kənarlarında salınmış meşələr və alleylər yolların qarla örtülməsinin qarşısını alır, külək eroziyası nəticəsində torpaqların məhsuldar qatdan məhrum olmasının qarşısını alır. Meşə zolaqlarının salınmasının digər əhəmiyyəti bataqlıqlaşmanın qarşısını alır. Sahildə salınmış meşələr sahil zonasında torpaqları bərkidir, su hövzələrinin dolmasının qarşısını alır. XX əsrin əvvəllərində torpaqqoruyucu əhəmiyyət daşıyan süni salınmış meşələr öz bəhrəsini verməsinə baxmayaraq 1908-ci ildə çar höküməti tərəfindən ekspedisiya və onun nəticələri ləğv olunmaqla meşə meliorasiyasının kənd təsərrüfatına tətbiqi dayandırıldı. 1921-ci ilin aprelində isə quraqlığa qarşı mübarizə aparmaq məqsədilə yenidən xüsusi qərar qəbul edildi. Qərar quraqlıq əraziləri meşə sahələrinə çevirmək üçün iri miqyaslı tədqiqat işlərinin aparılması ilə nəticələndi. Meşə meliorativ tədbirlərinin aparılmasının geniş vüsət alması XX əsrin 30- cu illərində kollektivləşmə və iri sovxoz təsərrüfatının yaradılması dövrünə təsadüf 66 edir. 1948-1953-cü illərdə meşə meliorasiyası istiqamətində aparılan işlər daha da güclənməklə 2,2 milyon hektar meşə salındı. Bu illərdə yaradılan meşə sahəsi Sovetlər dövrünün əvvəlki 30-illik dövründə salınan meşə sahəsindən iki dəfə çox idi. 1977-ci ildə quraqlığa qarşı mübarizə tədbiri məqsədilə salınan meşə sahəsi 5 milyon hektara çatdırıldı. Torpaq örtüyünə ziyan vuran amillərdən biri də qasırğadır. 1957, 1960, 1969-cu illərdə Cənubi Ukrayna və Şimali Qafqazda güclü küləklər əkin sahələrini bütövlükdə məhv etsələr də tarlaqoruyucu meşə sahələri olan ərazilərdə əkin sahələri demək olar ki, ziyan çəkməmişdir. Bu hadisə meşə meliorasiyasının əhəmiyyətini bir daha təsdiq edir. Alimlərin hesablamalarına görə bir nəfər insanı qidalandırmaq üçün 0,1 hektar torpaq sahəsi əkmək lazımdır. Hesablamalar göstərir ki, hazırda torpaq sahəsi 8 milyard əhalini ərzaq məhsulları ilə təmin edə bilər. Torpaqların digər komponentlər kimi çirklənməsi və bir sıra səbəblərdən müəyyən hissəsinin sıradan çıxması bu imkanı da əlimizdən alır. Bu baxımdan torpaqları qorumaq üçün fitomeliorativ tədbirlərin aparılması vacib sayılmalıdır. Azərbaycan Respublikasında son 60 il ərzində bütün təbii komponentlərdə mənfi mənada kəskin dəyişikliklər yaranmışdır. Təbii sərvətlərdən kortəbii istifadə və sənaye müəssisələrinin tullantısı bu gün ekoloji problemlərə çevrilmişdir. Neft sənayesi Abşeron yarımadası, Cənub-Şərqi Şirvan, Muğanı; dağ-mədən sənayesi Daşkəsən, Balakən, Naxçıvan MR torpaqlarının bir hissəsinin sıradan çıxmasına səbəb olmuşdur. Respublika Dövlət Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin məlumatlarına əsaslansaq sənaye müəssisələrimizin tam gücü ilə işlədiyi dövrlərdə ölkəmizin atmosferinə 112 min ton toz hissəcikləri, 93 min ton kükürd 2-oksid, 638 min ton karbon oksidi, 82 min ton azot oksidi, 1,6 milyon ton karbohidrogenlər, 37 min müxtəlif tərkibli kimyəvi maddələr atılmışdır ki, bu da onların sonda yer səthinə çökərək çirklənməsinə səbəb olur. Nəticədə yenə də fitomeliorasiya yaxşılaşdırma istiqamətində vacib tədbirə çevrilir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|