M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
79
- xeyriyyəçilik, onun cəmiyyət həyatı üçün faydası, formaları, xeyriyyə təşkilatları (Aktyora kömək edin. № 246, 31 oktyabr 1912; Cəmiyyətin artistə ehtiramı. № 258, 14 noyabr 1912; «Nəşri-maarif»in nəşrləri. № 159, 17 iyul 1913; Kömək lazımdır. № 190, 24 avqust 1913; «Nicat» cəmiyyətinin yeni heyəti. № 291, 29 dekabr 1913; «Nəşri-maarif»in məktəbləri. № 114, 26 may, № 120, 2 iyun 1915; Bir bayramın fitrəsi. № 170, 31 iyul 1915; Dəri məsələsi. № 220, 4 oktyabr 1915; Yetimləri yada salın. № 222, 5 oktyabr 1915; Uşaq evləri haqqında. № 223, 8 oktyabr 1915; Xeyriyyəçiliyimizin 10 illiyi. № 256, 15 noyabr 1915); Bayram naminə. № 54, 8 mart 1916 və s.); - Qars qaçqınları, onların problemləri (Yaralılara kömək edin. № 210, 20 sentyabr 1914; İnanmaq olmur. № 213, 21 sentyabr 1914; Müharibə və qadınlar. № 221, 4 oktyabr 1914; Qadın qaçqınların məsələsi haqqında. № 85, 18 aprel 1915; Qardaş köməyi. № 99, 102, 6, 9 may 1915 və s.); - nadanlığın, laqeydliyin, çürük adət-ənənələrin tənqidi (Bizim sentimentalizmimiz. № 78, 7 aprel 1912; Bizim degeneratlarımız. № 79, 8 aprel 1912; Etinasızlığımız. № 96, 28 aprel 1912; Qan düşmənçiliyi haqqında. № 240, 24 oktyabr 1912; Oxu dairəmiz. № 264, 21 noyabr 1912; Sərlövhəsiz. № 271, 30 noyabr 1912; Paxıllıq. № 62, 17 mart 1913; Bizdə cəmiyyət varmı. № 202, 8 oktyabr 1913; İctimai biganəliyin qurbanı. № 108, 17 may 1914; Kimdir günahkar. № 187, 22 avqust 1915; …Pis üzrxahlıq. № 241, 29 oktyabr 1915 və s.); - mətbuat, nəşriyyat məsələləri (Qəzet işi haqqında. № 226, 7 oktyabr 1912; İranda mətbuat. № 103, 9 may 1913; Yeni kitablar. № 203, 10 sentyabr 1913; İmperator kütləvi kitabxanasında müsəlman əlyazmaları. № 247, 2 noyabr 1913; Kit ab sərgisində. № 52, 5 mart 1914; Mətbəə işinin təkmilləşdirilməsi. № 66, 21 mart 1914; Mətbuat haqqında Qanun layihəsi və müsəlman redaktorlar haqqında. № 77, 4 aprel 1914; Müsəlman həyatı və mətbuatından. № 7, 10 yanvar 1917; Cənab Vermişevə sual. № 213, 6 iyun 1917 və s.); - ədəbi-mədəni mühit, onun problemləri (Müsəlman teatr mövsümü. № 2, 3; 3, 4 yanvar 1913; Səhnəmiz haqqında. № 181, 183, 13, 15 avqust 1913); 80
- tarixi şəxsiyyətlər, onların xidmətlərinin dəyərləndirilməsi, xatirələrinin əbədiləşdirilməsi (Həsən bəy Məlikovun xatirəsinə. № 269, 28 noyabr 1912; Kədərli beşinci ildönümü. № 151, 11 iyul 1913; Xalq xadiminin xatirəsi. № 34, 11 fevral 1914; İsmayıl bəy Qasprinski. № 204, 14 sentyabr 1914; Səttarxan. № 252, 9 noyabr 1914; Yeddi il. № 267, 28 noyabr 1914; Akakinin qəbri üstündə. № 30, 8 fevral 1915; Xalq xadiminin xatirəsi. № 30, 7 fevral 1916; Hüseyn Əfəndi Qayıbov. № 42, 22 fevral 1917 və s.); - ilin ədəbi-mədəni, ictimai-siyasi hadisələrinə həsr olunmuş hesabatlar və qarşıda duran vəzifələr (1912-ci il müsəlman həyatı. № 2, 3; 3, 4 yanvar 1913; Yeni ildə vəzifələrimiz. № 6, 9; 8, 11 yanvar 1913; 1914-cü il müsəlman həyatı. № 1, 2, 3, 4, 7, 10; 1, 3, 4, 5, 10, 14 yanvar 1914; 1914- cü il müsəlman həyatı. №№ 1, 2, 4, 6; 1, 3, 6, 9 yanvar 1914; 1915- ci ildə müsəlman həyatı. № 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 11; 1, 3, 5, 6, 8, 9, 18, 15 yanvar 1915; Müsəlman həyatı və mətbuatından. № 7, 10 yanvar 1917; 1916- cı il müsəlman həyatı. № 18, 24, 28; 22, 29 yanvar, 24 fevral 1917 və s.). Ceyhun Hacıbəyli publisistikasının məğzi, mahiyyəti, ideyası, amalı maarifçilik missiyasına xidmət etməsidir ki, onun da qida mənbəyi müəllifin təhsilə, məktəbə tükənməz sevgisidir. Maarifçiliyin bütün nümayəndələri üçün maarifpərvərlik düşüncəsi, duyğusu hakimdir, C.Hacıbəylidə, onun publisistikasında bu keyfiyyət daha qabarıq təzahür edir. Fikrimcə, «Kaspi» qəzetinin Azərbaycanda təhsilin inkişafına xidməti barədə danışanda C.Hacıbəylinin bu problemlə bağlı qəzet səhifələrində dərc etdirdiyi çoxsaylı, ciddi, prinsipial yazılarına istinad etsək kifayətdir. Bu istiqamətdə «Kaspi»nin fəaliyyətini «İrşad», «Dirilik», «Rəhbər», «Məktəb», «İqbal» kimi nəşrlərlə də müqayisə etmək olar. Məktəbi, təhsili tərəqqinin əsası, açarı hesab edən C.Hacıbəyli bu sahədəki ciddi nöqsanları cəsarətlə tənqid edir, təhsildə islahatların aparılmasının zəruriliyinə dönə-dönə diqqət çəkirdi. O yazırdı: «Təhsil müəssisələrinin artırılmasına səy göstərilməsi ilə yanaşı müsəlman şagirdlərin öz dillərini 81
öyrənməsinə diqqəti artırmalıyıq… Ana
dilinin tədrisi sistemini təkmilləşdirməliyik» (Yeni ildə vəzifələrimiz. № 9, 11 yanvar 1913). Təhsil sahəsində irəli atılan hər bir addımı alqışlayan publisist mesenat H.Z.Tağıyev tərəfindən Aleksandrinsk Qadın Gimnaziyasının açılışını sevinclə təhsil tariximizdə «yeni dövr» kimi dəyərləndirmişdir (Yeni dövr. № 47, 28 fevral 1913). Başqa bir yazısında isə Aleksandrinsk Qadın Gimnaziyasının açılışından qısa müddət sonra daha 4 rus-tatar qadın məktəbinin açıldığını yazan müəllif (Qadın təhsilinin ehtiyacları. № 123, 5 iyun 1913) eyni zamanda mövcud problemləri, onların aradan qaldırılması yollarını da göstərir. C.Hacıbəyli publisistikasının səciyyəvi və üstün keyfiyyətlərindən biri də odur ki, qələm sahibi faktlardan, statistik məlumatlardan gen-bol, eyni zamanda yerli- yerində istifadə edir, rəqəmlər çox olsa da, oxucunu yormur, müəllifin mülahizələri, fikirləri, müddəaları içərisində «əriyib» gedir. «Qafqaz müsəlmanlarının təhsili» məqaləsində (№ 89, 22 aprel 1914) göstərilir ki, 1908- 1912- ci illər ərzində 3 milyonluq Qafqaz müsəlman əhalisindən vur-tut 17.725 nəfəri ümumi təhsil almışdır. Bu o deməkdir ki, hər 100 nəfər müsəlman uşağından yalnız 7 nəfəri ümumi təhsilə yiyələnmişdir. Halbuki, hər 100 rus uşağından 58-i təhsillidir. Digər millətlərlə də müqayisədə təhsilimiz acınacaqlı vəziyyətdədir. Təhsili «yaralı yerimiz» adlandıran C.Hacıbəyli yazırdı: «Böyüməkdə olan nəslə daha çox məktəb, daha çox maarif lazımdır» (Yaralı yerimiz haqqında. № 240, 24 oktyabr 1912). Yeni məktəblərin açılması, daha çox uşağın təhsilə cəlb edilməsinin vacibliyini göstərən C.Hacıbəyli eyni zamanda pedaqoji kadrların hazırlanmasının da zəruriliyini vurğulayırdı. O, Qori və Yerevan seminariyalarının artan tələbatı ödəmədiyini, Bakıda seminariya açmağın vaxtı çatdığını «Kaspi»nin səhifəsində cid di problem kimi ortaya qoymuşdur (Müəllim seminariyası haqqında. № 73, 4 aprel 1915). «Maariflənmək ehtirası! – indi müsəlmanların böyük əksəriyyətini əhatə edən əhval-ruhiyyəni dəqiq ifadə etmək üçün bundan uğurlu ifadə seçmək
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|