M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
103
«Bir ölüm ətrafında adlı məqaləsində Volqaboyu müsəlmanlarının adlı-sanlı söz ustası Abdulla Tukayevin vəfatı adamları nə qədər sarsıtdığından bəhs edən C.Hacıbəyli göstərirdi ki, biz istedadlı şair Sabiri ləyaqətlə dəfn edə bilmədik. Onun əsərlərinin çapı üçün isə qəpik-qəpik vəsait toplamaq məcburiyyətində qaldıq. H.Vəzirovun fəaliyyətini ehtiramla yad edən C.Hacıbəyli təlaşla soruşurdu: «Haşım bəyin adı Qafqaz müsəlmanlarının ictimai-milli dirçəliş tarixinə düşəcəkmi?» Cəmiyyətdə hökm sürən etinasızlıq müəllifi kədərləndirirdi. Müəllif H.Vəzirovun əsərlərinin çapını, tərcümeyi-halının tərtib edilməsini, xidmətlərinin qələmə alınmasını günün təxirəsalınmaz vəzifəsi hesab edirdi. Ceyhun Hacıbəyli xeyriyyə cəmiyyətlərinin təkcə maarifi yaymağa, məktəblər açmağa, ziyalılara yardım etməyə yox, həm də kasıblara, müharibə nəticəsində Bakıya pənah gətirmiş on minlərlə qaçqına kömək etməyə səsləyirdi. «1914-
cü ildə müsəlman həyatı»nda Ceyhun bəy göstərirdi ki, xeyriyyəçilər əvvəlki illərə baxanda nisbətən fəallaşmış, müharibədən qaçqın düşən müsəlmanlara yardımı artırmışlar. Bununla belə, müəllif qeyd edirdi ki, yerlərdə qaçqınlarla məşğul olacaq bir təşkilatın yoxluğu ucbatından bu iş yarıtmaz həyata keçirilir. Qaçqınların sayı, onların ehtiyacının dərəcəsi məlum deyil. Harada nə qədər qaçqın yerləşdirildiyi də bilinmir. Heç kim onları qeydiyyata almır, heç kim o nlara qayğı göstərmir, heç kim onlara heç adi məsləhət belə vermir. Bütün bunları işıqlandırmamaqda Ceyhun bəy mətbuatı da qınayır. Müəllif müşahidə etdiyi bir hadisəni təsvir edir. Qars vilayətindən Bakıya pənah gətirmiş bir neçə yüz ailə şəhər rəhbərliyinə müraciət etmişlər. Onlar yardım üçün vəd versələr də, hələlik qaçqınlara heç bir yardım göstərilməmişdir. Müəllif bu qənaətə gəlir ki, qaçqınlara «geniş ictimai kömək lazımdır». C.Hacıbəyli yazır ki, Bakıda öz millətinə yardım məqsədilə ermənilərin, gürcü və polyakların «Qaçqınlara Yardım Komitəsi» yaradılmışdır. Müəllif haqlı olaraq «bəs biz müsəlmanlar nə üçün belə komitə yaratmamalıyıq?» - sualını verir və ictimaiyyəti tezliklə belə bir təşkilat yaratmağa çağırır.
104
«Bacarıqsızlıq, yoxsa cinayət» («Kaspi» qəzeti, 1915-ci il, 25 yanvar, № 20) məqaləsində qaçqınlar probleminə çox kəskin toxunur. Müəllif göstərir ki, 10 aydan çoxdur ki, Qars qaçqınları bizə pənah gətirmişdir. Ceyhun bəy öz doğma yurd- yuvasından, isti ocağından didərgin düşən müsəlmanların son dərəcə ağır vəziyyətini təsvir edib yazır: «Soruşulur: Biz öz can verən qardaş, bacı, ana və arvadlarımızın vəziyyətini yüngülləşdirmək üçün nə etmişik? Bu müddət ərzində onların heç olmazsa, acından ölməməsi üçün nə etmişik?» Müəllif sonra soruşur: «Hanı bizim xeyriyyəçilər? Hanı bizim ziyalılar? Ötən müddətdə biz ətrafda baş verən fəlakəti müşahidə etmişik, fikirləşməmişik ki, ağır xəstənin təcili yardıma ehtiyacı olduğu kimi, indiki vəziyyətdə zərərçəkənlərə də dərhal kömək göstərilməlidir. Xilas olmaq ümidi ilə öz Vətənini tərk edən neçə-neçə bədbəxt burada acından həlak olmuşdur». Ceyhun bəyin fikrincə, bütün bunlarda biz günahkarıq. Müəllif biganəliyi, laqeydliyi, etinasızlığı, şəxsi mənfəəti hər şeydən üstün tutmağı tənqid edir və sonda bu sualı verir: «Bu nədir, bacarıqsızlıq, yoxsa sadəcə olaraq, cinayət?» Ceyhun Hacıbəyli publisistikasının səciyyəvi cəhətlərindən biri də budur ki, müəllif gördüyü, müşahidə etdiyi hadisəni, problemi qələmə almaqla kifayətlənmir, cəmiyyət üçün ləkə sayılan nöqsanların aradan qaldırılması yollarını araşdırır. «Biz nə etməliyik» adlı məqalə də bu baxımdan xarakterikdir («Kaspi» qəzeti, 1915-ci il, 7 fevral, № 29). Məqalədə göstərilir ki, Bakı müsəlman xeyriyyə cəmiyyətləri Qars zərərçəkənlərinə ianə toplamaq üçün icazə almışlar. İndi iş görmək vaxtı çatmışdır. C.Hacıbəyli ianə toplayan komitənin tərkibinin genişləndirilməsini, buraya bütün sinif və təbəqələrin nümayəndələrinin cəlb olunmasının vacibliyini qeyd edirdi. Yalnız belə bir tərkiblə faydalı iş görmək, a damlarla ümumi dil tapmaq olar. Bu, həm də ona görə zəruridir ki, əhalinin 80-90 faizi qəzet oxumur, 60-70 faiz isə ətrafda baş verən hadisələrdən, onun mahiyyətindən xəbərsizdir. Odur ki, ianə toplayan komitənin əməkdaşları yerlərdə güclü təbliğat işi görməli, adamlarla işləməlidirlər. C.Hacıbəyli bu işdə ziyalıların da üzərinə böyük vəzifə düşdüyünü qeyd edir və təəssüflənir ki, ziyalıların böyük 105
əksəriyyəti hadisələrə passiv müşahidəçi mövqeyindən yanaşır, bu məsul, milli işdə iştirak etmirlər. Sinfi birlik, barışıq naminə qarşılıqlı güzəşt vacibdir. Ambisiyalı ziyalılar unutmamalıdır ki, məsul ictimai-milli məsələlərdə «şəxsi münasibətlər» arxa plana çəkilməlidir. «Biz nə etməliyik» adlı məqalənin 2-ci hissəsində müəllif göstərir ki, artıq müsəlman qaçqınlara yardım komitəsi yaradılmışdır («Kaspi» qəzeti, 1915-ci il, 13 fevral, № 34). Bundan əlavə, qadın xeyriyyə cəmiyyətləri də Qars zərərçəkənlərinə yardım etmək üçün ianə toplamağa icazə almışlar. C.Hacıbəyli bununla kifayətlənmək, arxayınlaşmaq «olmaz» - deyir. «İanə verən əvvəlcədən bu işə hazırlanmalıdır, o, bilməlidir ki, onun pulu hansı məqsədlə toplanır, hara xərclənəcək? Qoy hər kəs bu işi şüurlu görsün». C.Hacıbəyli qadın xeyriyyə cəmiyyətlərinin də bu işə – zərərçəkənlərə yardım kompaniyasına qoşulmalarını alqışlayır, lakin onun da qaçqınlara yardım komitəsi ilə birgə, əməkdaşlıq şəraitində çalışmasının vacibliyini qeyd edir. «Bu işdə məqsəd vacibdir, ona nail olmaq vasitəsi yox». Qadınların müstəqil fəaliyyəti, ictimai hərəkatda iştirakı təqdirəlayiq olsa da, ümummilli mənafe birgə fəaliyyəti tələb edir. «Bizim üçün kimin işləməsi yox, necə işləməsi vacibdir». Bunun üçünsə, qüvvələrin birləşdirilməsi, hərəkatın əlaqələndirilməsi, razılaşdırılması zəruridir. Problemlərə müxtəlif rakurslardan yanaşan C.Hacıbəyli zərərçəkənlərə yardımla bağlı daha bir vacib məsələyə toxunur. O, qeyd edir ki, qaçqınlara yardım yalnız Bakı, Nuxa, Yelizovetpolda toplanır. Qafqazın digər iri şəhərlərində hələlik hərəkət yoxdur. Müəllifin fikrincə, eyni məqsədə yönələn qüvvələri bölməmək üçün müxtəlif şəhərlərdəki komitələr birləşməlidir. Qafqazın digər şəhərlərində də belə komitələr yaradılmasına nail olmaq lazımdır. «Beləliklə, ona çalışmaq lazımdır ki, zərərçəkən qardaşlarımıza yardım bütün Qafqazı əhatə etsin. Bu yard ım planlı, intizamlı olsun, hisslərdən yox, şüurdan yaranan olsun» («Kaspi» qəzeti, 1915-ci il, 7 fevral, № 29). Bax, bu cəhətlərinə, məziyyətlərinə görə, biz bu fikirdəyik ki, C.Hacıbəylinin publisistik irsi həm də ona görə böyük maraq doğurur və əhəmiyyətlidir ki, o, toxunduğu problemlərə kompleks yanaşmağı, bütün
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|