M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
109
həsr olunmuş «Bu bayramın fitrəsi» məqaləsi istisna deyil («Kaspi» qəzeti, 1915-ci il, 31 iyul, № 170). Məlum olur ki, Zaqafqaziya müftisi və şeyxülislamı bu ilki bayram fitrəsini qarslı qaçqınlara verməyi məsləhət bilmişlər. Müəllif bu təşəbbüsü alqışlayır və arzu edir ki, təkcə Qafqaz yox, bütün Rusiya müsəlmanları gərək bu nəcib işə qoşulaydı. Məqalə belə qurtarır: «Qoy oruc bayramı günü hər bir müsəlman yalnız bir sözü yada salsın: «Qars!» Sonra vicdanı necə məsləhət bilərsə, o cür hərəkət etsin». Dəmir məntiqə, dərin müşahidə qabilyyətinə malik C.Hacıbəylinin publisistikasında ilk baxışda çox adi görünən, diqqətdən kənarda qalan mövzu elə təqdim edilir ki, heyrətamiz mənzərə yaranır. «Dəri məsələsi» belə məqalələrdəndir («Kaspi» qəzeti, 1915-ci il, 5 oktyabr, № 220). Qurban bayramında qoyun kəsilir, dərisi soyulur. Dərinin qiyməti 50-60 qəpikdir. Bu dəri insan taleyini həll edə bilərmi, onu ölümdən qurtara bilərmi? C.Hacıbəyliyə görə, bu suala məsələnin mahiyyətinə varmadan - «yox» demək olar. Lakin… Əgər qurban kəsən hər kəs desə ki, 50 qəpik dəyəri olan dəri ehtiyacı olan bədbəxtə, qaçqına nə verəcək? Yaxud, hər kəs düşünsə də, qaçqınlara yardım məqsədilə minlərlə dəri toplanacaqsa, mənim verəcəyim bir dəriyə ehtiyac qalırmı? Lakin fikirləşmək lazımdır ki, həmin minlər sizin verəcəyiniz birlərdən əmələ gəlir. Əgər hamı yuxarıdakı kimi fikirləşsə, onda nəinki min, yüz, heç on da düzəlməz. Humanizmə yüksək dəyər verən C.Hacıbəyli qurbanlıq qoyunların dərisi ilə Qars zərərçəkənlərinə böyük miqdarda yardım etməyin mümkün olduğunu statistika vasitəsi ilə sübuta yetirir: «Rusiyada 20-25 milyon nəfər müsəlman yaşayır. Hər ailədə orta hesabla 5 nəfər olduğunu nəzərə alsaq, bu 4-5 milyon ailə edir. Tutaq ki, 1 milyon ailənin qurban kəsmək imkanı yoxdur. Hər ailədə kəsilən qoyunları hesablasaq, bu ən azı 3-4 milyon dəri edər. Elə imkanlı bəy, xan var ki, bir yox, bir neçə qoyun kəsir. Kəsilmiş qoyunların dərisini pula çevirəndə bu 1,5 milyon – 2 milyon rubl edər. Müharibədən zərərçəkənlərə həmin vəsaitin bir hissəsi uzun müddət kifayət edər». C.Hacıbəyli bütün bunlardan sonra oxucusuna müraciət edir ki, Qurban bayramı günü qoyun kəsəndə bunu unutmasın.
110
«Yetimləri unutmayın» məqaləsini də böyük publisistin harayı adlandırmaq olar («Kaspi» qəzeti, 1915-ci il, 5 oktyabr, № 22). «Siz bu gün (Qurban bayramı nəzərdə tutulur – T.A.) şəriətin buyurduğu kimi, 10-20 rubl xərcləyir, qurbanlıq qoyun alırsınız. O zaman yetimləri yedirməyə 50-60 qəpik xərcləməyə də təəssüflənməyin. Axı, belələrinə əl tutmağı da şəriətimiz bizə buyurur. C.Hacıbəyli publisistikasında inandırmaq məharəti, güclü məntiq çox böyük gücə malikdir. «Müvəqqəti Müsəlman Komitəsində» («Kaspi» qəzeti, 1915-ci il, 19 sentyabr, № 208), «Cəmiyyətimizin borcu» («Kaspi» qəzeti, 1915-ci il, 20 noyabr, № 260), «Kəndə kömək» («Kaspi» qəzeti, 1917-ci il, 5 mart, № 51) və başqa məqalələrində də C.Hacıbəyli ehtiyacı olanlara, xüsusilə müsəlman qaçqınlara yardım göstərilməsi sahəsindəki nöqsanlardan bəhs edir, xeyriyyəçiləri fəallığa çağırır. İstedadlı publisist C.Hacıbəylinin yaradıcılığında əhəmiyyətli yer tutan xeyriyyəçilik mövzusu bu gün də çox aktualdır. Onun bu mövzudakı əsərləri: - ənənələrimizi, xeyriyyəçilik tarixini öyrənmək, tədqiq etmək baxımından zəngin, maraqlı mənbədir; - tariximizin müəyyən bir dövrünün mənzərəsini əks etdirən faktlar toplusudur; - xeyriyyəçilik mövzusunda yazan jurnalist-publisistlər üçün məktəbdir; - indiki dövrdə xeyriyyəçilik hərəkatının güclənməsinə, ona təkan verilməsinə təsir edən amil kimi dəyərlidir; - iş adamlarını, biznesmenləri müəyyən bir məsələ ətrafında səfərbər edə biləcək qüvvədir; - böyüməkdə olan nəslin mənəvi tərbiyəsində güclü vasitədir; - nəhayət, həyatın ibrət dərsidir. Mahir publisist Ceyhun Hacıbəylinin «Kaspi» qəzetindəki fəaliyyəti ilə bağlı fikirlərimizi yekunlaşdırsaq, aşağıdakı qənaətə gəlmək olar: «Kaspi» qəzeti XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan cəmiyyəti üçün xarakterik olan dirçəliş prosesinin, milli şüurun oyanışı hərəkatının liderlərinin, tərəqqipərvər, maarifçi ziyalıların ciddi və 111
yüksək tribunası idi. Başqa sözlə və mübaliğəsiz desək, «Kaspi» Azərbaycan xalqının iradəsinin, istəyinin ifadəçisi, eyni zamanda istedadının parlaq nümunəsi, nümayişi və təzahürü idi. Üç əsrin qəzeti. Bakı, “Qanun” nəşriyyatı, 2011, 528 səh. «Dövl ət və din» toplusu, № 1, yanvar-fevral 2012.
Əbdul Kərimin ilk cəhdi, yaxud «Baş tutmayan ziyarət» İlk qələm sınaqlarına kiçik həcmli novella, hekayə və felyetonlarla başlayan Ceyhun Hacıbəyli qısa zamanda çox qüdrətli qələm sahibi kimi tanınmağa başlamışdı. Onun bədii əsərləri yerli və xarici mətbu orqanlarda dərc edilirdi. Doğrudur, Ceyhun bəyin bədii irsi kəmiyyət baxımından o qədər də çox deyil, lakin onun əsərlərinin mövzu, məzmun, ideya, sənətkarlıq nöqteyi-nəzərindən çox sanballı, diqqətə və təqdirəlayiq, olduğu, ən əsası isə bu gün də aktuallığını və əhəmiyyətini itirmədiyi şübhəsizdir. Nasirin bədii obraz kimi baş və sevimli qəhrəmanı Hacı Kərimdir. Onun Hacı Kərimlə bağlı 8 hekayəsi – «Hacı Kərimin səhəri», «Zəruri şər», «Hacı Kərim iş başında», «Hacı Kərim qonaqlıqda», «Hacı Kərimin məhəbbəti», «Hacı Kərimin səfərə hazırlığı», «Hacı Kərim toyda», «Hacı Kərim hamamda» adlı əsərləri mühacirətə qədərki dövr yaradıcılığının məhsuludur. Biz həmin hekayələrdə Hacı Kərimi hiyləgər, yalançı, ikiüzlü tacir, son dərəcə xəsis, qəddar ailə başçısı, savadsız, cahil, simasız, saxta, əməldə yox, sözdə mömin, şorgöz, ailəsinə xəyanət edən, yeri gələndə artistlərin də həsəd apara biləcəyi dərəcədə özünü abırlı, həyalı, sakit, dinməz-söyləməz, dürüst, düzgün göstərə bilən obraz kimi tanıyırıq. Hacı Kərim real tipdirmi? Bəli, XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Hacı Kərimlərə təkcə Ceyhun Hacıbəylinin qəhrəmanının yaşadığı «Ş» şəhərində yox, Azərbaycanın bütün bölgələrində bu qəbildən olan insanlara rast gəlmək olardı. Təsadüfi deyil ki, M.F.Axundovdan üzü bu yana yazıçıların əsərlərində Hacı Kərimin bu və ya digər keyfiyyətlərini özündə birləşdirən çox sayda qəhrəmanlar var.
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|