312
muşlukları yıkmaya çalışandır. Çünkü, o insanın kurtuluşunu insana rağ-
men sağlamaya çalışır. Ama, en garip olanı birçoğu çöpün, batağın için-
den çıkardıkları tarafından öldürülür. Gandhi gibi, bir kısmı ise katili ya-
kalanmayanlar safındadır Luther King gibi... Sonra yıllar geçer, meydan-
lar dolmaya başlar yine o insanları anmak, o insanlara vefa borcunu öde-
mek isteyenlerce.
Yaşanan tüm toplumsal sorunlara rağmen her toplumun zor
durumlarda sığınacağı bir lider var yüreğinde. Bir kişinin değil, bir toplu-
mun yüreğinde yer etmek, lider olmayı gerektiriyor. Hemen hemen toplu-
mun her katmanında farklı sözcüklerle de olsa bu coşkun sevginin dile
getirildiğini duyabilirsiniz. Türk halkının Atatürk’e duyduğu sevgi ve bağ-
lılık bunun bir örneğidir. Her birimiz farklı görüşleri savunuyor olsak da
Atatürk söz konusu olduğunda duruyor ve sanki aramızdaymış, sanki her
an onunla karşı karşıya kalacakmış gibi sözlerimizi tartıyorsak; bizim için
yaptıklarını düşündüğümüzde en kuvvetli görünenimiz bile bir yutkunup
susuyorsa bu, çekindiğimizden, korktuğumuzdan değil, her birimizin fark-
lı bir güçle bu lidere bağlı oluşumuzdandır. Şüphesiz bizim gibi toplumlar
çok. Pek çok ülkeden pek çok insan kendi ülkesi ve insanları için böyle bir
liderin olduğunu dile getirecektir. İşte bu, bedeni çoktan toprak olsa da
ruhu yaşayan liderlerin niçin unutulmadığı sorusunun cevabı; bize tüm
değişen yaşam şartlarımıza, kendimizi oyalama taktiklerimize rağmen yü-
rüyecek bir yolumuz olduğunu hatırlatmalarıdır. Henüz yürümeye başla-
masak da bir liderin sesini duyduğumuzda dilini anlamıyor olsak da yüre-
ğimiz ona cevap veriyor. Gitgide daha da küçülen dünyamızda, özünde
aynı sözleri farklı dillerde söyleyen gerçek liderlerimizin bizi birbirimize
yakınlaştıracağı günlere hazırlıyoruz.
‘Liderlik
Bir liderdə olması zəruri olan özəlliklər, sizcə, nələr olma-
lıdır? Bu özəlliklərin sizdə olduğuna inanırsınızmı?
Liderlik çәtindir. Bir cәmiyyәti istiqamәtlәndirmәk, tәk bir yum-
ruq olmuş milyonlarla insanı meydanlara toplaya bilmәk, hәlә-hәlә on
minlәrlә insandan bir ideal uğrunda canlarından belә keçmәlәrini gözlә-
mәk çәtindir, çox çәtin! Mәhz buna görә dә liderlәrin sayı azdır. Lider ol-
maq o qәdәr özәlliklәr istәyir ki, bütün bu özәlliklәr adi insanlarda olmur.
Mәhz bunun üçündür ki, “Yurdda sülh, cahanda sülh” sözlәrini eşidәndә
Mustafa Kamal Atatürkü, “Bir xәyalım var” sözünü eşidәndә isә Martin
Luter Kinqi xatırlayarıq. Onların, yәni tarixin istiqamәtini dәyişdirәn,
313
bәşәri mesajlarla cәmiyyәtlәrә öndәrlik edәn “gerçәk” liderlәrin insanları
ortaq dәyәrlәr әtrafında birlәşdirdiklәrini qәbul edirik. Onların rәhbәrliyi
ilә yolumuzu müәyyәnlәşdirir, onların söylәdiklәrini öz prinsiplәrimiz
hesab edirik.
Burada köhnә kişilәrin dediyi kimi “bala, bir dayan görәk” deyәk.
Lider bir çox adamın zәnn etdiyi kimi, sadәcә bir rәhbәr, bir ölkәni vә ya
qurum vә quruluşu idarә edәn insan deyildir. Lider ilk olanı yerinə
yetirən, ilk olanı kəşf edəndir. Eynilә Kolumbun Amerikanı kәşfi,
Edisonun elektrik lampasını icad etdiyi kimi. Amma liderin işi daha
çәtindir. Çünki o bütün yaramaz vәrdişlәri, bütün pisliklәri ortadan qaldır-
mağa çalışandır. Çünki o, insanın qurtuluşunu insana baxmayaraq tәmin
etmәyә çalışır. Ancaq әn qәribә olanı da odur ki, bir çoxu zibilin, bataqlı-
ğın içәrisindәn çıxardıqları tәrәfindәn öldürülür. Qandi kimi. Bir qismi isә
qatili tutulmayanlar cәrgәsindәdir Luter Kinq kimi… Sonra illәr keçәr,
meydanlar dolmağa başlayar yenә o insanları xatırlamaq, o insanlara vәfa-
darlıq etmәk istәyәnlәr tәrәfindәn.
Yaşanılan bütün ictimai problemlәrә baxmayaraq, hәr bir
cәmiyyәtin çәtin vәziyyәtlәrdә sığınacağı bir lideri var ürәyindә. Bir
adamın deyil, bir cәmiyyәtin hәr layında fәrqli sözlәrlә dә olsa bu coşqun
sevginin dilә gәtirildiyini eşidә bilәrsiniz. Türk xalqının Atatürkә qarşı
hiss etdiyi sevgi vә bağlılıq bunun bir örnәyidir. Hәr birimiz fәrqli görüş-
lәri müdafiә etsәk dә, Atatürkdәn bәhs edilәndә dayanır vә sanki o ara-
mızdaymış, sanki hәr an onunla qarşı-qarşı gәlәcәkmişik kimi ehtiyatla
danışırıq. Onun bizim üçün elәdiklәrini fikirlәşәndә әn qüvvәtli görünәni-
miz belә udqunaraq susursa, bu, çәkindiyimizdәn, qorxduğumuzdan deyil,
hәr birimizin fәrqli bir güclә hәmin liderә bağlı olduğumuzdandır. Şübhә-
siz ki, bizim kimi cәmiyyәtlәr çoxdur. Çox ölkәdәn çox insan öz ölkәsi vә
insanları üçün belә bir liderin olduğunu dilә gәtirә bilәr. Mәhz bu, bәdәni
torpaq olsa da, ruhu yaşayan liderlәrin nә üçün unudulmadığı sualının ca-
vabı; bizә bütün dәyişәn hәyat şәrtlәrimizә, başımızı bir şeylәrlә qarış-
dırma oyunlarımıza baxmayaraq, gedәcәk bir yolumuz olduğunu daima
xatırlatmaqlarından ibarәtdir. Daha hәrәkәt etmәyә başlamasaq da, bir
liderin sәsini eşidәndә onun dilini başa düşmәsәk dә, ürәyimiz ona cavab
verir. Getdikcә daha da balacalaşan dünyamızda özündә eyni sözlәri fәrqli
dillәrdә söylәyәn hәqiqi liderlәrimizin bizi bir-birimizә yaxınlaşdıracağı
günlәrә hazırlanırıq.’
314
Sözügedәn sintaktik-mәtnlinqvistik parçanın parselyatiklәşmәmiş
şәkli bir sadә cümlә olaraq aşağıdakı quruluşda özünü göstәrir: “Lider ey-
nilә Kolumbun Amerkanı kәşfi, Edisonun elektrik lampasını icad etdiyi
kimi, ilk olanı yerinә yetirәn, ilk olanı kәşf edәndir.” Göründüyü kimi,
parselyatiklәşmә ilә sözügedәn “lider sәciyyәlәndirilmәsi” xüsusu mәtndә
daha açıq vә lakonik bir şәkildә ifadә olunur. Bir başqa sözlә, parselyatikli
sintaktik konstruksiya vә onun yer tutduğu paraqraf bütövlükdә “Liderlik”
adlı mәtnin birinci paraqrafına görә altgöndәrimli, ikinci paraqrafına görә
isә öngöndәrimli mәtnlinqvistik mövqedә işlәnilir. Bu baxımdan parsel-
yatikli sintaktik konstruksiyanın hәm yer tutduğu sintaktik bütövün, hәm
dә üstdә vә altda yerlәşәn digәr sintaktik bütövlәrin “mәtnlinqvistik mәr-
kәzin”ni tәşkil etdiyi söylәnilә bilәr.
6. Müәyyәnlik-qeyri-müәyyәnlik semantik-funksional sahәsinә
görә gerçәklәşәn parselyatiklәşmә hadisәsi vә ya parselyatikli quruluşlar
6.1. Sadә cümlә әsasında
6.1.1. Kökaldaş ve Ebul Kasım medreseleri de Taşkent’te
görülmeden geçilmemesi gereken yerler. Özellikle de Orta Asya
tarihini merak edenler için... (III, s. 171). ‘Kökaldaş və Əbül Qasım
mədrəsələri də Daşkənddə görülmədən keçilməməsi vacib olan
yerlərdəndir. Özәlliklә dә Orta Asiya tarixi ilә maraqlananlar üçün…’
Metin 6.1.1.11
Özbekistan Notları
Özbekistan’ın her köşesi tarih kokuyor. Taşkent’te dolaşırken bu
tarihî dokunun büyüleyici güzelliği insanı bir anda eski zamanlara
götürüyor. Yalnızca Taşkent mi? Ya Semerkant, Hive ve Buhara’ya ne
demeli.
Bu diyarlarda eğitime, folklore, kültüre ne kadar önem verildiği
ilk bakışta görülüyor. Taşkent Devlet Üniversitesi ve Cihan Dilleri
Üniversitesi bunun örneklerinden yalnızca ikisi. Taşkent’in merkezinde,
Türkçenin zenginliğini kanıtladığı Muhakemet’ül Lugateyn adlı eseriyle
nam salan Ali Şir Nevai’nin adını taşıyan Edebiyat ve Tarih Müzesi
bulunuyor. Nevai’nin adına bir de tiyatro kurulmuş şehirde. Kökaldaş ve
Ebul Kasım medreseleri de Taşkent’te görülmeden geçilmemesi gere-
ken yerler. Özellikle de Orta Asya tarihini merak edenler için...
Dostları ilə paylaş: |