M. M. Musayev

 

312 

muşlukları yıkmaya çalışandır. Çünkü, o insanın kurtuluşunu insana rağ-

men sağlamaya çalışır. Ama, en garip olanı birçoğu çöpün, batağın için-

den çıkardıkları tarafından öldürülür. Gandhi gibi, bir kısmı ise katili ya-

kalanmayanlar safındadır Luther King gibi... Sonra yıllar geçer, meydan-

lar dolmaya başlar yine o insanları anmak, o insanlara vefa borcunu öde-

mek isteyenlerce. 

Yaşanan  tüm  toplumsal  sorunlara  rağmen  her  toplumun  zor 

durumlarda sığınacağı bir lider var yüreğinde. Bir kişinin değil, bir toplu-

mun yüreğinde yer etmek, lider olmayı gerektiriyor. Hemen hemen toplu-

mun  her  katmanında  farklı  sözcüklerle  de  olsa  bu  coşkun  sevginin  dile 

getirildiğini duyabilirsiniz. Türk halkının Atatürk’e duyduğu sevgi ve bağ-

lılık bunun bir örneğidir. Her birimiz farklı görüşleri savunuyor olsak da 

Atatürk söz konusu olduğunda duruyor ve sanki aramızdaymış, sanki her 

an onunla karşı karşıya kalacakmış gibi sözlerimizi tartıyorsak; bizim için 

yaptıklarını  düşündüğümüzde  en  kuvvetli  görünenimiz  bile bir  yutkunup 

susuyorsa bu, çekindiğimizden, korktuğumuzdan değil, her birimizin fark-

lı bir güçle bu lidere bağlı oluşumuzdandır. Şüphesiz bizim gibi toplumlar 

çok. Pek çok ülkeden pek çok insan kendi ülkesi ve insanları için böyle bir 

liderin  olduğunu  dile  getirecektir.  İşte  bu,  bedeni  çoktan  toprak  olsa  da 

ruhu  yaşayan  liderlerin  niçin  unutulmadığı  sorusunun  cevabı;  bize  tüm 

değişen yaşam şartlarımıza, kendimizi oyalama taktiklerimize rağmen yü-

rüyecek  bir  yolumuz  olduğunu  hatırlatmalarıdır.  Henüz  yürümeye  başla-

masak da bir liderin sesini duyduğumuzda dilini anlamıyor olsak da yüre-

ğimiz  ona  cevap  veriyor.  Gitgide  daha  da  küçülen  dünyamızda,  özünde 

aynı sözleri farklı dillerde söyleyen gerçek liderlerimizin bizi birbirimize 

yakınlaştıracağı günlere hazırlıyoruz. 

 

‘Liderlik 

Bir  liderdə  olması  zəruri  olan  özəlliklər,  sizcə,  nələr  olma-

lıdır? Bu özəlliklərin sizdə olduğuna inanırsınızmı? 

Liderlik çәtindir. Bir cәmiyyәti istiqamәtlәndirmәk, tәk bir yum-

ruq  olmuş  milyonlarla  insanı  meydanlara  toplaya  bilmәk,  hәlә-hәlә  on 

minlәrlә  insandan  bir  ideal  uğrunda  canlarından  belә  keçmәlәrini  gözlә-

mәk çәtindir, çox çәtin! Mәhz buna görә dә liderlәrin sayı azdır. Lider ol-

maq o qәdәr özәlliklәr istәyir ki, bütün bu özәlliklәr adi insanlarda olmur. 

Mәhz bunun üçündür ki, “Yurdda sülh, cahanda sülh” sözlәrini eşidәndә 

Mustafa Kamal  Atatürkü, “Bir  xәyalım  var”  sözünü eşidәndә isә  Martin 

Luter  Kinqi  xatırlayarıq.  Onların,  yәni  tarixin  istiqamәtini  dәyişdirәn, 

---

 

313 

bәşәri mesajlarla cәmiyyәtlәrә öndәrlik edәn “gerçәk” liderlәrin insanları 

ortaq dәyәrlәr әtrafında birlәşdirdiklәrini qәbul edirik. Onların rәhbәrliyi 

ilә  yolumuzu  müәyyәnlәşdirir,  onların  söylәdiklәrini  öz  prinsiplәrimiz 

hesab edirik. 

Burada köhnә kişilәrin dediyi kimi “bala, bir dayan görәk” deyәk. 

Lider bir çox adamın zәnn etdiyi kimi, sadәcә bir rәhbәr, bir ölkәni vә ya 

qurum  vә  quruluşu  idarә  edәn  insan  deyildir.  Lider  ilk  olanı  yerinə 

yetirən,  ilk  olanı  kəşf  edəndir.  Eynilә  Kolumbun  Amerikanı  kәşfi, 

Edisonun  elektrik  lampasını  icad  etdiyi  kimi.  Amma  liderin  işi  daha 

çәtindir. Çünki o bütün yaramaz vәrdişlәri, bütün pisliklәri ortadan qaldır-

mağa  çalışandır.  Çünki  o,  insanın  qurtuluşunu  insana  baxmayaraq  tәmin 

etmәyә çalışır. Ancaq әn qәribә olanı da odur ki, bir çoxu zibilin, bataqlı-

ğın içәrisindәn çıxardıqları tәrәfindәn öldürülür. Qandi kimi. Bir qismi isә 

qatili  tutulmayanlar  cәrgәsindәdir  Luter  Kinq  kimi…  Sonra  illәr  keçәr, 

meydanlar dolmağa başlayar yenә o insanları xatırlamaq, o insanlara vәfa-

darlıq etmәk istәyәnlәr tәrәfindәn. 

Yaşanılan  bütün  ictimai  problemlәrә  baxmayaraq,  hәr  bir 

cәmiyyәtin  çәtin  vәziyyәtlәrdә  sığınacağı  bir  lideri  var  ürәyindә.  Bir 

adamın deyil, bir cәmiyyәtin hәr layında fәrqli sözlәrlә dә olsa bu coşqun 

sevginin  dilә  gәtirildiyini  eşidә  bilәrsiniz.  Türk  xalqının  Atatürkә  qarşı 

hiss etdiyi sevgi vә bağlılıq bunun bir örnәyidir. Hәr birimiz fәrqli görüş-

lәri  müdafiә  etsәk  dә,  Atatürkdәn  bәhs  edilәndә  dayanır  vә  sanki  o  ara-

mızdaymış,  sanki  hәr  an  onunla  qarşı-qarşı  gәlәcәkmişik  kimi  ehtiyatla 

danışırıq. Onun bizim üçün elәdiklәrini fikirlәşәndә әn qüvvәtli görünәni-

miz belә udqunaraq susursa, bu, çәkindiyimizdәn, qorxduğumuzdan deyil, 

hәr birimizin fәrqli bir güclә hәmin liderә bağlı olduğumuzdandır. Şübhә-

siz ki, bizim kimi cәmiyyәtlәr çoxdur. Çox ölkәdәn çox insan öz ölkәsi vә 

insanları üçün belә bir liderin olduğunu dilә gәtirә bilәr. Mәhz bu, bәdәni 

torpaq olsa da, ruhu yaşayan liderlәrin nә üçün unudulmadığı sualının ca-

vabı;  bizә  bütün  dәyişәn  hәyat  şәrtlәrimizә,  başımızı  bir  şeylәrlә  qarış-

dırma  oyunlarımıza  baxmayaraq,  gedәcәk  bir  yolumuz  olduğunu  daima 

xatırlatmaqlarından  ibarәtdir.  Daha  hәrәkәt  etmәyә  başlamasaq  da,  bir 

liderin sәsini eşidәndә onun dilini başa düşmәsәk dә, ürәyimiz ona cavab 

verir. Getdikcә daha da balacalaşan dünyamızda özündә eyni sözlәri fәrqli 

dillәrdә  söylәyәn  hәqiqi  liderlәrimizin  bizi  bir-birimizә  yaxınlaşdıracağı 

günlәrә hazırlanırıq.’ 

 

---

 

314 

Sözügedәn  sintaktik-mәtnlinqvistik  parçanın  parselyatiklәşmәmiş 

şәkli bir sadә cümlә olaraq aşağıdakı quruluşda özünü göstәrir: “Lider ey-

nilә  Kolumbun  Amerkanı  kәşfi,  Edisonun  elektrik  lampasını  icad  etdiyi 

kimi,  ilk  olanı  yerinә  yetirәn,  ilk  olanı  kәşf  edәndir.”  Göründüyü  kimi, 

parselyatiklәşmә ilә sözügedәn “lider sәciyyәlәndirilmәsi” xüsusu mәtndә 

daha açıq vә lakonik bir şәkildә ifadә olunur. Bir başqa sözlә, parselyatikli 

sintaktik konstruksiya vә onun yer tutduğu paraqraf bütövlükdә “Liderlik” 

adlı mәtnin birinci paraqrafına görә altgöndәrimli, ikinci paraqrafına görә 

isә  öngöndәrimli  mәtnlinqvistik  mövqedә  işlәnilir.  Bu  baxımdan  parsel-

yatikli sintaktik konstruksiyanın hәm yer tutduğu sintaktik bütövün, hәm 

dә üstdә vә altda yerlәşәn digәr sintaktik bütövlәrin “mәtnlinqvistik mәr-

kәzin”ni tәşkil etdiyi söylәnilә bilәr.  

 

6.  Müәyyәnlik-qeyri-müәyyәnlik  semantik-funksional  sahәsinә 

görә gerçәklәşәn parselyatiklәşmә hadisәsi vә ya parselyatikli quruluşlar 

6.1. Sadә cümlә әsasında  

6.1.1.  Kökaldaş  ve  Ebul  Kasım  medreseleri  de  Taşkent’te 

görülmeden  geçilmemesi  gereken  yerler.  Özellikle  de  Orta  Asya 

tarihini  merak  edenler  için...  (III,  s.  171).  ‘Kökaldaş  və  Əbül  Qasım 

mədrəsələri  də  Daşkənddə  görülmədən  keçilməməsi  vacib  olan 

yerlərdəndir. Özәlliklә dә Orta Asiya tarixi ilә maraqlananlar üçün…’ 

 

Metin 6.1.1.11 

Özbekistan Notları 

 

Özbekistan’ın her köşesi tarih kokuyor. Taşkent’te dolaşırken bu 

tarihî  dokunun  büyüleyici  güzelliği  insanı  bir  anda  eski  zamanlara 

götürüyor.  Yalnızca  Taşkent  mi?  Ya  Semerkant,  Hive  ve  Buhara’ya  ne 

demeli.  

Bu  diyarlarda  eğitime,  folklore,  kültüre  ne  kadar  önem  verildiği 

ilk  bakışta  görülüyor.  Taşkent  Devlet  Üniversitesi  ve  Cihan  Dilleri 

Üniversitesi  bunun  örneklerinden  yalnızca  ikisi.  Taşkent’in  merkezinde, 

Türkçenin  zenginliğini  kanıtladığı  Muhakemet’ül  Lugateyn  adlı  eseriyle 

nam  salan  Ali  Şir  Nevai’nin  adını  taşıyan  Edebiyat  ve  Tarih  Müzesi 

bulunuyor. Nevai’nin adına bir de tiyatro kurulmuş şehirde. Kökaldaş ve 

Ebul Kasım medreseleri de Taşkent’te görülmeden geçilmemesi gere-

ken yerler. Özellikle de Orta Asya tarihini merak edenler için... 

---