M. M. Musayev
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hep birlikte yenen yemekten sonra Mahmut Bey, Alican ve Bahadır’a çevreyi gezdirdi. Gesi’ye elli yıl önce yerleşmiş olan Hamdi
- Buraları ən yaxşı tanıyan çünkü oydu.
- İnsanların arasındaki iletişimde yalnız sözcükler değil, yüz, el, kol ve beden hareketleri de oldukça önemlidir. Çünkü yüz ifadeleri, el
- Çünki üz ifadәlәri, әl vә qol hәrәkәtlәri, bәdәnin duruş tәrzi, sәsin tonu kimi
- Çünki 10 Kasım 1953-cü ildə təşkil olunan bir mərasimlə Atatürkün məzarı Anıtqəbrə köçürülmüşdür.
- 1953’te ancak bitirilebildiğini biliyorum. Çünkü 10 Kasım 1953’te düzenlenen bir törenle Atatürk’ün naaşı Anıtkabir’e nakledilmiş.
303
Mәtn 2.1.2.6. “Gesi Bağlarında Dolanıyorum” metninden parça: Hep birlikte yenen yemekten sonra Mahmut Bey, Alican ve Bahadır’a çevreyi gezdirdi. Gesi’ye elli yıl önce yerleşmiş olan Hamdi Dede’ye de haber gönderdi; buraları en iyi bilen oydu çünkü. Hamdi Dede: Buralar eskiden üzüm bağıydı; şimdi de bağlar var, ama benim gençliğimdeki gibi değil. Şu yamaçta gördüğünüz taş yapılara “güvercinlik” denir. Gesi’nin her yerinde bunlardan bulunur. Güvercinlik- lerin üstü açıktır; içeriye ancak yerin altına oyulmuş tünellerden geçilerek girilir.
‘Gesi bağlarında dolaşıram’ mәtnindәn bir parça Hamımız birlikdә yemәk yedikdәn sonra Mahmut bәy Əlican vә Bahadıra әtrafı gәzdirdi. Gesiyә әlli il öncә köçmüş olan Hәmdi Dәdәyә dә xәbәr göndәrdi. Buraları ən yaxşı tanıyan çünkü oydu. Hәmdi Dәdә: Buralar keçmişdә üzüm bağıydı; indi dә bağlar var, amma mәnim gәncliyimdәki kimi deyil. O yamacda gördüyünüz daş mağaralara “göyәrçinlik” deyilir. Gesinin hәr yerindә bunlardan vardır. Göyәrçinliklәrin üstü açıqdır, içәriyә ancaq yerin altında oyulmuş tunellәrdәn keçilәrәk girmәk mümkün olur.’ Mәtn 2.1.3.7 Kelimelerin Ötesinde Sözsüz İletişim Bir atasözümüz “Hayvanlar koklaşa koklaşa, insanlar konuşa konuşa anlaşır.” der. İnsanların arasındaki iletişimde yalnız sözcükler değil, yüz, el, kol ve beden hareketleri de oldukça önemlidir. Çünkü yüz ifadeleri, el ve kol hareketleri, bedenin duruş tarzı, sesin tonu gibi sözsüz mesajlar kullanarak da iletişim kurabiliriz. İnsanlar arasındaki iletişimde, hem sözlü hem de sözsüz mesajları aynı anda kullanırız. İki kişinin konuşmadan birbirleriyle iletişim kurması, birbirini anlamaya çalışması zordur, ama olanaksız değildir. Aslında ko- nuşmalarımızda sözlü mesajlar, mesaj alış verişinin ancak küçük bir bö- lümünü oluşturur. Yüz ifadeleri, el kol hareketleri, bedenin konumu ve se- sin yükselip alçalması gibi sözsüz mesajlar, iletişimdeki mesajların büyük bir bölümünü meydana getirir. Kimi zaman insanların duygularını anlamak gerçekten zordur. Bazen de insanlar düşüncelerini ve duygularını başkalarıyla paylaşmak istemezler. Bu kişilerin kafalarının içine girerek düşüncelerini öğreneme-
304
yeceğimize göre yüz ifadelerine, beden hareketlerine bakarak duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışırız. Sözsüz iletişim açısından insan vücudundaki en önemli bölge yüz, yüzde de en önemli organ gözlerdir. Ancak yüz ifadelerini anlamak o kadar kolay değildir. Çünkü yüz, karmaşık bir iletişim sistemi oluşturur. İnsanların konuşarak ya da konuşmayarak yüzleriyle birbirlerinden farklı, kaç ayrı ifade belirtebileceği konusu, henüz açıklığa kavuşmuş değildir. (Doğan Cüceloğlu’nun Yeniden İnsan İnsana adlı eserinden uyarlama) ‘Sözsüz ünsiyyәt Bir atalar sözündә ‘Şirin dil ilanı yuvasından çıxardar’ deyilir. İnsanların arasında ünsiyyәtin saxnanılmasında yalnız sözlәr deyil; üz, әl, qol vә bәdәn hәrәkәtlәri dә önәmli rol oynayır. Çünki üz
İnsanlar arasındakı ünsiyyәtdә hәm sözlü, hәm dә sözsüz mesaj- lardan eyni zamanda istifadә edirik. İki nәfәrin danışmadan bir-birilәriylә ünsiyyәt saxlaması, bir-birini başa düşmәyә çalışması çәtindir, ancaq mümkün olmayan bir şey dә deyildir. Əslindә söhbәtlәrimizdә sözlü mesajlar mesaj alış-verişinin vә ya fikir mübadilәsinin ancaq kiçik bir hissәsini tәşkil edir. Üz ifadәlәri, әl-qol hәrәkәtlәri, bәdәnin vәziyyәti vә sәsin yüksәlib-alçalması kimi sözsüz mesajlar ünsiyyәtdәki mesajların böyük bir hissәsini meydana gәtirir. Bәzәn insanların fikirlәrini başa düşmәk hәqiqәtәn çәtin olur. Bәzәn dә insanlar fikirlәrini vә hisslәrini başqalarıyla bölüşdürmәk istә- mirlәr. Bu adamaların başlarının içinә girәrәk nә fikirdә olduqlarını öyrәn- mәk mümkün olmadığına görә, üz ifadәlәrinә, bәdәn hәrәkәtlәrinә baxa- raq duyğu vә düşüncәlәrini başa düşmәyә çalışırıq. Sözsüz ünsiyyәt baxımından insan bәdәnindәki әn önәmli hissә üz, üzdә dә әn önәmli organ gözlәrdir. Ancaq üz ifadәlәrini başa düşmәk o qәdәr dә asan deyildir. Çünki üz çox qarışıq bir ünsiyyәt sistemini әmәlә gәtirir. İnsanların danışaraq ya da danışmayaraq üzlәriylә bir-birlәrindәn fәrqli neçә ifadә edә bilәcәyi mövzusu daha müәyyәnlәşdirilmәmişdir.’
Mәlum olduğu kimi, mürәkkәb cümlәnin konseptual-struktur növlәrindәn biri koordinativ-sәbәb mәnalı sintaktik konstruksiyalardır. Mәsәlәn, 2.1.1.5.B.5-ci mәtndәki “Hәr kәs Özlәmә salam verdi, çünki orada onun bir neçә yoldaşı vardı” mürәkkәb cümlәsindә birinci birlәşәn
305
baş cümlә, ikinci birlәşәn isә budaq cümlәdir. Budaq cümlә baş cümlәyә bütövlükdә aiddir vә onu sәbәbiyyәt әlaqәli semantik-funksional sahәyә görә tamamlayır. Sәbәbiyyәt semantik-funksional sahәsinә görә müәyyәn- lәşәn 2.1.1.A; 2.1.2.6; 2.1.3.7; 2.1.4-cü mәtnlәrdәki kursivlә göstәrilәn parselyatikli sintaktik konstruksiyalar isә mürәkkәb cümlәlәr deyildir. Çünki hәmin mәtnlinqvistik tәşәkküllәrdәki ardıcıl komponentlәrin hәr biri ayrıca bir sintaktik intonasiya ilә deyilir. Sözügedәn mәtnlinqvistik komponentlәr bir-birinә ‘çünki’ tabelilik bağlayıcısı ilә bağlansa da, bura- da ikinci birlәşәnlәr birincilәri sәbәbiyyәt әlaqәli semantik-funksional sa- hәsinә görә bir parselyatik olaraq tamamlayır. Sözügedәn mәtnlinqvistik tәşәkküllәrdә ‘Çünki’ bağlayıcısı böyük hәrflә yazılır vә ondan sonra ya- zıda çox vaxt sövqi-tәbii olaraq vergül işarәsi qoyulur. Koordinativ-sәbәb mәnalı mürәkkәb cümlәlәrdә isә vergül işarәsi әnәvi olaraq ‘çünki’ bağla- yıcısından әvvәl qoyulur. Belәliklә, ‘çünki’ bağlayıcılı parselyatikli sintaktik konstruksiya- lar vә ya cümlә-komponentlәr türk әdәbi dillәrindә koordinativ-sintaktik omomedel olaraq gerçәklәşәn mürәkkәb cümlәlәrin qırılaraq mәtnlәşmәsi nәticәsindә formalaşır. Onlar digәr parselyatiklәrdәn fәrqli olaraq müstәqil bir cümlә quruluşunda işlәnilir.
3. Zaman vә sәbәb әlaqәli semantik-funksional sahәlәrә görә gerçәklәşәn parselyatiklәşmә hadisәsi vә ya parselyatikli quruluşlar 3.1. Mürәkkәb cümlә әsasında 3.1.1. Yapımına ne zaman başlandığını bilmiyorum, ama 1953’te ancak bitirilebildiğini biliyorum. Çünkü 10 Kasım 1953’te düzenlenen bir törenle Atatürk’ün naaşı Anıtkabir’e nakledilmiş (II, s, 146). ‘İnşaatına nә vaxt başlanıldığını bilmirәm, amma 1953-cü ildә ancaq bitirilә bildiyini bilirәm. Çünki 10 Kasım 1953-cü ildə təşkil olunan bir
Metin 3.1.1.8. Anıtkabir Paskazi: Hocam, Anıtkabir’in mimarisi bana çok değişik geliyor. Ne zaman yapılmış acaba? Tülay: Yapımına ne zaman başlandığını bilmiyorum, ama 1953’te ancak bitirilebildiğini biliyorum. Çünkü 10 Kasım 1953’te düzenlenen bir törenle Atatürk’ün naaşı Anıtkabir’e nakledilmiş. Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|