M. M. Musayev
Qaynaq və hədəf mətnlərin linqvistik-sintaktik özəllikləri
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
318
5. Qaynaq və hədəf mətnlərin linqvistik-sintaktik özəllikləri Ümümtürk dili әsasında hәr hansı şifahi vә ya yazılı mәtn bir türk әdәbi dilindәn digәrinә dil-danışıq eyniliklәri, fәrqlәri, variantları vә şә- kilcә eyni vә mәnaca fәrqliliklәri olan sözlәrlә çevirilir. Qaynaq vә hәdәf dillәrә vә mәtnlәrә dair fonetik-, fonoloji- morfoloji-, sintaktik-, leksik-, frazeoloji-linqvistik özәlliklәr öncәliklә müqayisәli-tәsviri yöntәmlәrlә sinxronik olaraq müәyyәnlәşdirilir. Hәmin özәlliklәr tarixi-müqayisәli yönümlә vә ret-, pros-, pers- vә interospektiv aspektlәrdә kompleksiv olaraq da dәyәrlәndirilir. Bundan sonra isә türk әdәbi dillәrinin türk-islam mәdәniyyәtinә vә hәr bir dilin daşıyıcılarının da özünün söykәndiyi milli dünyagörüşünә, mәsәlәn Azәrbaycanlıların Azәrbaycançılğa bağlı olaraq öyrәnilmәsi mәsәlәsi gündәmә gәtirilir. İntellektual-sintaktik özәlliklәr Kamal Abdullanın Azәrbaycan türkcәsindәn Türkiyә türkcәsinә çevrilәn “Yarımçıq əlyazma”, “Sehrbazlar dərəsi” və “Tarixsiz gündəlik” әsәrlәri- nin qaynaq vә hәdәf mәtnlәrinә görә işıqlandırılır. Öncәki uyğun araş- dırmalardan fәrqli olaraq mәtni tәşkil edәn müxtәlif linqvistik vasitәlәr burada artıq müxtәlif ist vә alt qavramlara söykәnilәrәk konseptual dәrk olunma әsnasında öyrәnilir. Vә müxtәlif dil-danışıq eyniliklәri, fәrqlәri, variantları vә leksik-frazeoloji paralellәri sözügedәn mәtnlәrdә konkret mәtnlinqvistik örnәklәrlә göstәrilir.
linqvistik-sintaktik təhlili Ia. Vә mәn başladım söz söylәdim. At ayağı yel kimi olursa, ozan dili dәxi çevik olur. Amma hәr ozanın dili yox. Mәn isә Tanrının buyruğu ilә ozanam. Hәrdәn mәnә elә gәlir ki, mәn qayibdәn dәxi dürlü xәbәrlәr söylәyә bilәrәm. Nә olacaq, necә olacaq? – bunları kimsә bilmәz. Mәn isә bilәrәm. Başladım nә başladım. Danışmağım düz üç gün, üç gecә çәkdi. Düz üç gün, üç gecә Bayandır Xan bir kәlmә sәs çıxarmadı, bir kәrә dә olsun mәnim sözümü kәsmәdi, arada bir aş gәldi, sәssiz-sәmirsiz yedik, sonra yenә mәn davam etdim. Arada bir Bayandır Xanı küçücük ölüm tutdu, uyquya getdi, mәn dә, Qılbaş da başımızı hәrә bir tәrәfә atıb elә Xan otağındaca gözümüzün acısını çıxardıq. Bayandır Xanın ayılmasın- dan bir an öncә Qılbaş mәni dümsüklәdi, “dur” işarәti verdi, mәn mürgü- nü gözümdәn qovub yenidәn özümü danışığa hazır edәn zaman gördüm ki, Bayandır Xan gözünü açdı vә heç nә demәdәn üzünü üzümә, gözünü gözümә zillәdi, bu bir işarәt idi, yәni “davam et”. Mәn dәxi davam
319
edirdim. Belәcәnә üç gün üç gecә keçdi. Bu müddәtә bir dәfә dә olsun Xan hәyәtindә ürәyi niyarançılıq çәkәn Salur Qazan yada düşmәdi, Şir- şәmsәddin dә, Uruz da, bütün digәr Xanın xidmәtinә gәlmәyin növbәtini gözlәyәnlәrin heç biri. Heç kim yada düşmәdi. Üç gün vә üç gecә. Mәn Qorqud danışdım, Xanlar Xanı Bayandır mәnim sözümә kәsildi, ünümә diqqәt etdi. Nә danışdım?! Nә üçün danışdım? Bәlkә heç bütün bunları danışmamalı idim Bayandır Xana? Burasını bilmirәm. Bircә onu bilirәm ki, Qadir Tanrı könlümә ilham verdi, danışdıqca boşaldım, boşaldıqca yumşaldım vә düz üç, gün üç gecәdәn sonra, nәhayәt ki, yarımcan, yarım- nәfәs az qala bayılaraq sözümә yum verdim, ağzımı yumdum… (Abdulla 2004: 58). Ib. Ve ben başladım anlatmaya. At ayağı yel gibi olursa ozan dili de çevik olur. Ama her ozanın dili değil. Ben Tanrının buyruğuyla ozan olmuşum. Bazen gaipten türlü haberler verebildiğimi sanıyorum. Ne olacak, nasıl olacak? Bunları kimse bilemez. Ben bilirim. Başladım ama ne başlamak!... Anlatmam tam üç gün üç gece sürdü. Tam üç gün üç gece Bayandır Han bir kelime konuşmadı, bir kere olsun benim sözümü kesmedi, arada bir yemek geldi, sessiz sedasız yedik, sonra yine devam ettim. Arada bir Bayındır Han’ı küçük ölüm tutuyordu, uyuyordu, ben de, Kılbaş da başımızı rast gele bir yerlere koyup Han odasında kestiriyorduk. Bayındır Han’ın uyanmasından biraz önce Kılbaş beni dürtüyor, “kalk” işareti veriyor, ben tam mahmurluğu atıp yeniden anlatmaya hazırlandı- ğım zaman Bayındır Han’ın da gözlerini açtığını görüyordum. Hiçbir şey demeden yüzünü yüzüme, gözlerini gözlerime dikiyordu, bu bir işaretti, yani “devam et” diyordu. Ben de devam ediyordum. Böylece üç gün üç gece geçti. Bu müddet zarfında bir defa da olsun Han avlusunda huzursuz bekleyen Salur Kazan aklımıza gelmedi. Ne Şir Şemseddin, ne Uruz, ne de Han’ın hizmetine gelmek için sıra bekleyenlerin hiç biri… Hiç kimse aklımıza gelmedi. Üç gün üç gece ben konuştum, Hanlar Hanı Bayındır Han kulak verdi, benim sözlerimi dinledi. Ne konuştum? Neden konuş- tum? Belki de bunları hiç anlatmamalıydım Bayındır Han’a? Burasını bilemiyorum. Sadece Kadir Tanrının gönlüme ilham verdiğini, anlattıkça rahatladığımı, rahatladıkça yumuşadığımı biliyorum. Tam üç gün üç gece sonra nihayet yarı canlı halde, neredeyse bayılmak üzereyken sözlerime son verdim, ağzımı kapattım…(Abdulla 2006a: 62-63).
Yuxarıda “Yarımçıq әlyazma” romanının qaynaq vә hәdәf mәtn- lәrindәn eyni bir parça gәtirilir. Mәtn parçasında әn qәdim köçәri türk Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|