166
qrammatika kitabı nә zaman, kim tәrәfindәn vә hansı dildә yazılmışdır? Sözügedәn kitabın
ümumi mәzmunu vә konkret olaraq da içindәki qrammatik tәsniflәndirmә vә tәsriflәndirmәlәr
haqqında nә deyә bilәrsiniz?
24. XIX yüzilin axırları vә XX yüzilin әvvәllәrindә tәsviri vә tarixi-müqayisәli dilçilik
yöntәmlәri ilә yazılan әsәrlәrdә türk dillәrinә dair әn çox hansı mövzular işlәnilmişdir? Türk
dillәrinin fonetik, qrammatik quruluşunun әsas özәlliklәri ilk dәfә olaraq hәmin dövrdә yazılan
hansı qrammatika kitablarında vә monoqrafik araşdırmalarda işıqlandırılmışdır? Mirzә Kazım
bәyin “Türk-tatar dilinin ümumi qrammatikası. Azәrbaycan lәhcәsi ilә” (1846) adlı kitabı hansı
bölmәlәrdәn ibarәtdir? Sözügedәn әsәrin türkoloji dilçiliyin tarixindәki yeri barәsindә kiçik bir
referat-mәtn hazırlayın.
25. Hansı fundamental monoqrafik әsәr hәm dә yakut dilinin ilk elmi qrammatika kitabı
hesab edilir? Kitabda hansı ümumi bölmәlәr yer almaqdadır? Sözügedәn әsәri kim vә hansı dildә
yazmışdır? Bәs “Altay dilinin qrammatikası” (1869) kitabını kimlәr yazmışdır? Kitabda türk
dillәrinin fonetik vә qrammatik quruluşuna dair hansı linqvistik mövzular Altay dili materialları
ilә ilk dәfә olaraq işıqlandırılmışdır?
26. XX yüzilin axırlarınada türk dillәrinә dair әnәnәvi-tәsviri, tarixi-müqayisәli vә
müqayisәli-tarixi yöntәmlәrlә yazılan dilçilik işlәri ilә bәrabәr, daha hansı yeni linqvistik
araşdırmalar ortaya çıxır? Hәmin araşdırmalar әlinizdәki dәrslikdә hansı ümumi vә konkret
mövzularına görә qruplandırılır? Sözügedәn araşdırmalara әsasәn yazılan hansı kitabların adını
çәkә bilәrsiniz? Bәs XX yüzildә hansı türk dillәrinin qrammatika kitabları dönәmin mәşhur
türkoloqları tәrәfindәn ilk dәfә olaraq yazılmış vә müxtәlif türkoloji mәrkәzlәrdәki nәşriyyatlarda
yayımlanmışdır? Sözügedәn kitablardan bәzilәrinin adını çәkә bilәrsinizmi?
27. XX yüzildә aparılan linqvistik araşdırmalar XIX yüzildә görülәn dilçilik işlәrindәn
fәrqli olaraq hansı yeni sahәlәrin ayrı-ayrı elmi istiqamәtlәr olaraq müәyyәnlәşmәsinә yol
açmışdır? Hәmin istiqamәtlәrә әsasәn müәәynlәşәn dilçilik fәnlәrinә dair müxtәlif türk dillәrindә
yazılmış hansı kitabları örnәk olaraq göstәrә bilәrsiniz?
28. XX yüzildә türk dillәrinә dair tәsviri dilçilik yöntәmi ilә aparılan fonetik
araşdırmalarda başlıca elmi-praktik vә metodoloji yenilik nәdәn ibarәtdir? Qrammatika vә ya
norfologiya vә sintaksislә bәrabәr, söz yaradıcılığı sәviyyәsinin öyrәnilmәsindә hansı yeni elmi-
praktik istiqamәtlәr müәyyәnlәşmişdir? Bәs türkoloji dilçilikdә leksikologiya, leksikoqrafiya vә
frazeologiya sәviyyәsinin öyrәnilmәsindә sinerjik olaraq sözlә bağlı başlıca problemlәr
167
hansılardır? Türk dillәrindә söz yaradıcılığı prosesi әn çox hansı fonetik, leksik, sintaktik vә
dilxarici amillәrlә bağlıdır?
29. Sözlәr dildә quruluşuna görә sadә, düzәltmә vә mürәkkәb olur. Sözlә bağlı olaraq
gerçәklәşәn ad köçürülmәli frazeologizmlәşmә hadisәsinin konseptual-sintaktik quruluşu isә , hәr
şeydәn öncә, onun semantik dәrәcәlәrinә әsasәn müәyyәnlәşir. Hәmin semantik dәrәcәlәr
hansılardır? Onları adlandırmaları ilә göstәrә bilәrsinizmi? Türkoloji dilçilikdә semantik-
frazeoloji dәrәcәlәrә әsasәn frazeologizmlәrin konseptual-linqvistik tәsviri vә müqayisәli-
açıqlanmalı lüğәtlәrinin tәrtib olunması işlәri qәnaәtbәxş hesab edilә bilәrmi? Әgәr qәnaәtbәxş
deyildirsә, nә üçün?! Bunun sәbәbi nәdir?
30. Türkologiyada dialektoloji araşdırmalar nә zamandan etibarәn başlanılmışdır? XX
yüzildә ümumtürk dialektologiyasın әsas elmi-linqvistik vә praktik nәticәlәrindәn biri hesab
olunan dialektoloji atlasların hazırlanmasında Azәrbaycan türkoloqlarının nә kimi bir rolu
olmuşdur? Bәs türkologiya elmindә, ümumiyyәtlә, dil tarixi vә әdәbi dil tarixi anlayışları dedikdә
nәyi başa düşürsünüz? Dil tarixi vә әdәbi dil tarixinin öyrәnilmәsindә hansı dil materialları әsas
götürülür? İndiyә qәdәr ümumtürk dili tarixinin dövrlәşdirilmәsindә hansı tәsnifatlar mәşhurdur?
Әdәbiyyat
Абдуллаев К. М. 1978, Сложное синтаксическое целое как объект семантико-
грамматического анализа.–Советская Tюркология, № 5. с. 10-19.
Абдуллаев К. М. 1980, Oбocнoвaниe синтаксическогo иccлeдoвaния тeкcтa. –
Azәrb. CCR EA-nın mәruzәlәri, No 9.
Абдуллаев К. М. 1982, Лингвиcтикa тeкcтa. –Прoгрaммa cпeцкурcoв. Изд.
Aзгocунивeрcитeтa, Бaку.
Abdullayev K. M. 1999, Azәrbaycan dili sintaksisinin nәzәri problemlәri, Ali mәktәblәr
üçün dәrs vәsaiti, “Maarif” Nәşriyyatı, 281 s.
Abdullayev Ә. Z. 1974, Müasir Azәrbaycan dilindә tabeli mürәkkәb cümlәlәr, Bakı,
“Maarif” Nәşriyyatı, 416 s.
Abdullayev Ә. Z., Seyidov Y. M., Hәsәnov A. Q. 1985, Müasir Azәrbaycan dili,
Sintaksis, IV hissә, Ali mәktәblәr üçün dәrslik, “Maarif” Nәşriyyatı, Bakı, 465 s.
168
Abduraxmanov Ğ., Şukurov Ş. 1973, Uzbek tilining tarixiy grammatikası: morfologiya
va sintaksis, Toşkent.
Abduraxmanov Ğ., Rustamov A. 1982, Kadimgi Turkiy Til, Toşkent, “Ukituvçi”, 166 s.
Abû-Hayyân 1931, Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk, İstanbul, Evkaf Matbaası.
Adilov M. 1973, Qәzet dili, Bakı, ADU nәşri, 111 s.
Ahanov K. 1965, Til bilimine kirispe, Almatı.
Аxмaтoв И. Х. 1983, Структурно-семантические модели простого предложения в
современном карачаево-балкарском языке (осовные вопросы теории), Нальчик: Изд-во
“Эльбрус”, 355 s.
Аxмeтянoв Р. Г. 1978, Cрaвнитeльнoe иccлeдoвaниe тaтaрcкoгo и чувaшcкoгo
языкoв (Фoнeтикa и Лeкcикa), Изд-вo “Нaукa”, Мocквa.
Аxмeтянoв Р. Г. 1981, Обшая лексика дуxoвнoй культуры народов cредного
поволжья, Изд-вo “Нaукa”, Мocквa.
Аxмeтянoв Р. Г. 1989, Обшая лексика материальной культуры народов cредного
поволжья, Москва, 193 с.
Axundov A. A. 1988, Ümumi dilçilik: dilçiliyin tarixi, nәzәriyyәsi vә metodları, İkinci
nәşr, “Maarif” Nәşriyyatı, Bakı, 221 s.
Aksan D. 1995, Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), I cilt, II cilt, III cilt, Türk
Dil Kurumu, Ankara, 568 s.
Aкбaeв Ш. X. 1963, Фoнeтикa диaлeктoв кaрaчaeвo-бaлкaрcкoгo языкa (Oпыт
cравнительно-историческoгo изучeния), Чeркeccк.
Aгмaнoв E. 1986, Kaзaк тилиниң тaриxи cинтaкcиcи, Aлмaты: Meктeп, 112 c.
Алиeв А. А. 1985, Явлeниe пaрцeлляции в языкe coврeмeннoй aзeрбaйджaнcкoй
прoзы. –Советская Тюркология, № 3, s. 72-78.
Aлпaтoв В. М. 2004, Лингвиcтичecкaя кoнцeпция A. И. Cмирницкoгo (к 50-лeтию
co дня cмeрти). –Вопросы Языкознания, No 5 c. 93-107.
Altayça-Türkçe Sözlük. N. A. Baskakov ile T. M. Toşçakova’nın Oyrotsko-Ruskiy
Sözlüğünden Genişletilmiş. Hazırlayanlar: Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali, Muvaffak Duranlı,
Ankara, 1999.
Aмзoрoв М. П. 1992, Грaммaтикa шoрcкoгo языкa, Нoвoкузнeцcк.
Aнтoнoв Н. К. 1970, Былыргы тюрк тылa (V-VIII үйэлэр), Якутcк.
Dostları ilə paylaş: |