252
BİRİNCİ KİTAB
III. Mujnə mayə ə biyar ‘əyəl çənəm dürard?
1.
Yə duxdərlə bəbirən bə yə di. İn duxtərləyə hiç kəsü
nəbəbirən, yə əziz xələfə mayü bəbirən. Nəbastənüm ə qəzyəyü, ə
xudayiyü, ya ki, ə pirü, ya bəlkə ə bəxt in duxtərləyü, yə ruz inə
mayüriş bun dinya raftəni bəbirən. Gal bəzərən duxdər xiştənə maç-
quç bəsaxtən, bə"də bəmürdən. Duxtərlə ha ruz bartən bəsər qəbür
may xiştən, ya səhət, sə səhət bəgirəstən, ərs cüm xiştənə sayil
bəstən. Cəməət əni di çənqədə fikir-şükür bəstənund in duxtərə əzin
ədat dur sanund bə"məl nəbəmarən (bəsər namarən). İn küşkə
duxdərlə yə sal vasal - zumusdun bartən-bamarən bəsər qəbür may
xiştən. 2. İn xəbər bartən bəyə qucəyə mərd əni di barasirən, in quca
bətirən ki, (bətən ki) in duxdər in karə diyə ədat saxte. 3. Ürə tərk
saxtən hə çatüntə (?) bistən başü. 4. Xəbər astarund (usdarund)
mərdun əzin qucə. 5. Axir imu çü sanim ki, ha, bədül əni yetimiş
nəvaraftənim, dülüıə xürd nə sanim. Həmiş ki, əzin haruz uncə
raftən, ə bəsəhətayaz girəstən xulas sanim. 6. Qucə gufti: 7. -
Bərind bə sər ra əni əyəl yə kurə mujnə raha tinind, diyə bəsər qəbür
may xiştən bisən (bistən) nə buray. 8. Çənəm ki, in qucəyə mərd
guftire bü hə üntəriş saxtund. 9. Duxdər səbəhin ama ki, buray bətən
qəbür may xiştəni, di ki, yə kure mujnə ə dərü rayü kar bəstən. 10.
Nişt bə tamaşə, di ki, hər yeki yə çiz bəduhunu bəyə taraf,
yekəmayiş ki, hə ti bə üzgə taraf bartanund. 11. Qəykinü bəü in
ləzzət da ki, küşkə mujnəha bəduhunşun həçan dətayşun çiz barta
nund. 12. Nişt, nişt in bə tamaşə bəin mujnəkurə, yə vəxt di ki, bu
run şangum bire. 13. Vəxtişt raft bəxunə. 14. Səbəhin vəxişt raft ya-
rayiş bəqal qəbür may xiştən, di in mujnəkurəyə, nişt bə tamaşə sax
tən. 15. Yə vaxt di ki, şangum bire, vəxişt raft bəxunə. 16. Yə çən
(çan) ruz vəxişt ki, buray bətən qəbür may xiştəni, ama bənd bü bə
in müjnəkurə. 17. Bə'də diyə qəbür may hiç bəbiyarü nəafta, hə bə
tən in mujnəkurə ama. 18. Raftund mərdun bətən əni qucəyə mərd
ki, vay kələ mərd-e, in əyəl diyə bəsər qəbür may xiştəni nəbartən,
əncaq haruz bətən ənü mujnəkurə bartən. 19. Kələ mərd gufti: -
AZƏRBAYCAN TATLARININ DİLİ
253
Başkun, ü hasandü, burayind mujnəkurəyə varzunind, mujnəha bə-
üzəə cikə burand, duxtəriş diyə uncə nəmuray. 20. Hintəriş saxtund,
kureyşune varzundə bə'də mujnəha bə üzgə çikə raftund. 21. Dux
dər yə ruz, dü ruz, raft uncə nişt, di ki, hiciz nist. 22. Vəxişt ama
bəxunə, diyə bəsər qəbür may xiştən nə raft, nəgirəst.
IV. Bəhlul Danəndəyə səta nəqülü
I nəqül
1. Bəhlul Danəndəyə ə xiştənü üzgə yə kələ birarüriş bəbirən.
2. İn birarü qəy varlü bəbirən. 3. İn varlüyə birar hər vəxt bə in Bəh
lul Danəndə nşqənd mise, məşmərü ki, tü kasibi, səbəhtürə çüm nə-
bədaştəni, qazanc saxtetürə hə imruz bəxardəni, bə səbəh (be səbəh)
hiciz nəbənarəni. 4. Əncaq mən döülətbəndüm, be səbəhməniş kurə
bəsaxtənüm. 5. Yə ruz Bəhlul Danəndə bəzən xiştən bətirən ki, sə
bəhin bə xune birarmə (n) qunaq bistən burayim. 6. Səbəhin Bəhlul
bəzən düta sini aş saxtə bəstən. 7. Bəbərdən be birar xiştən. 8. Bə-
xune birar bərasirənund. 9. Bəhlul bəzən bətə (n) ki, yə sini aşə bil
bədəni həyat. 10. Zəniş aşə yekiyürə bənarən bə burun, hə bə yeki-
yaz badaraftənund dömə. 11. Yekəm bəniştənund, yəbirdən bə şünə-
rənund ki, bə burun ya cigəbuq hisL 12. İn birar bəxiştən bədürmarən
bəburun, bədirən ki, yə dəstə səgə, pişigə bəzir payü yə sini aş. 13. Xəbər
bastərən ə Bəhlul ki, in cü həqsabü? 14. Bətən: - Tünəbətirən biri ki, ba
pusova çiz naharüm. 15. Bəhlul bə güfitən ru xiştənə bəbirar xiştən ki,
vay birar mən-e, bəşiqəm nəxardə bəpusa şundə birə çiz bə səg-
pişik qismət maşü.
II nəqül
1. Ya ruz Artaşar padşah bəvəzir-vəkilaz bəgiraştənbü ə yə ra.
2. Di ki, yə mərd nişte bə löü ra, səta küre xakiş cəm saxtə nare bə-
qənşəl xiştən. 3. Xəbər bastərən ki, ay mərd, tü kisti? 4. Bətən ki,
254
BİRİNCİ KİTAB
mən Bəhlul Dənəndəyüm. 5. Artaşar padşah xəbər bastərən ə Bəhlul
ki, in səta kure xak be çüst? 6. Gufti ki, inhayə hər yekiyürə be yə
çiz naram. 7. İn süfteyinə kurə un guftirəniyü ki, bəzən sır mətin, in-
yekiş ü guftirənüyü ki, aqrebətüre raha dərə ə üzgə aqradə məgi,
vaygə zürin başund, beşun kəmər məbənd, əzşun betü aqradə nəm-
düre. 8. İn axirinciyə kurə ü gufırəniyü ki, bə padşa ihtibar saxtə kə
mər məbənd, əzü xeyr namrasü. Padşa bəin Bəhlul xəndist, əsxiş-
tənə piş saxt, raft. 10. Vəzir - vəkiliş bəruzü. 11. Aman ki, vəzir Ar
taşar padşayə fikir bərdebü ki, in mərd səta gaf saxt, padşa bəin gafa
xəndist, aman ki gafe ən Bəhlulə hər sətəyü bəmən hist: Mən bəzən
sır mütüntim, aqrabəmənə raha dəram, ə xiştənmən dur saxtam,
üzgə aqrabəyə be mən aqraba saxtam, mən həmşəyiş bə padşamən
güvənmiş bəbirənüm. 12. Mən bistən kafay əni gijə1 Bəhlulə yux-
ləmiş sanüm. 13. Bamarən bə xunə, padşayə yə xubə quçü bəbirən,
inə bədüzdirən, əzin aqrabey xiştəniş pancta numluyüriş gal bəzərən
ki, şangumi bəmən qunaqind. 14. Bamarənund bəniştənund. 15.
Zənə gal bəzərən vəzir ki, bəhiçkəs məgun, pəs quç padşayə düz-
diram bistən küşım xarim. 16. Vəzir quç padşayə bəbərdən bə tarikə
goudun pana bəstən, yə üzgə quçə bura bəstən. 17. Bə qunaqun
xiştəniş bətirən (bətən) ki, quç padşayə düzdiiram, küştam, bisən xa
rim, kef sanim. 18. Quçə bəxardənund, dəlal bəbirənund. 19. Səbə-
hin vəzir yə vanə bəstən bəzərən bəduhun zən yə sillə. 20. Zən əlüs-
ti bətən ki, pay, tü mənə bəkuftəni, hələ quc padşahiş düzdirəyi kuş-
təyi. 21. Mən muram üzüm xəbər mütünüm. 22. Zən dohədou bar-
tən xəbər bədərən bə padşa. 23. Padşa gal zərə bəstən vəzirə. 24.
Vəzir amarən kimi cəlladə gal zərə bəstən, darə qurmiş bəstən ki,
kəşind vəzirə ə dar. 25. Həmələ kurə bəmaran. 26. Vəzir bəzir dar
bədənişirən bətaraf asul əqrabe xiştən. 27. Bədirən ki, nalə bə ərş tik
bire, şalqam-şalqam ərs bəruzundənund. Bətaraf üzümnə aqrabe xiş
tən bədənişirən, bədirən ki, girəstən cü, hələ yəkəma bəxəndistə-
nund. 28. Quçə bəhüraz xardəgarunə hiç bəguşu nəbədaraftən ki,
1 Bəhlul Danəndə. Fars, tacik və başqa İran dilli xalqlar arasında ağıllı bir surət
kimi geniş yayılmışdır. Tatlann şifahi ədəbiyyatında o, dəli, səfeh, lakin dəliliyinə
baxmayaraq, ağlabatan sözlər danışan bir tipdir.
AZƏRBAYCAN TATLARININ DİLİ
255
vəzirə bəkuştənund. 29. Vəzir ə padşa icazə baxastən ki, yə kəlmə
gaf bistən günum. 30. Avardə bəstən quç padşayə, bə padşa ru bə-
guftə bətirən ki, vay padşa, mən bətü bistpanc sal qulluq saxtam. 31.
Həçan yə quçiş mənə bətəntü hürmətmə nəbükiha mənə ə dar kəşirə
bəstəni? 32. Mən gafa ən gijə Bəhlul Danəndəyə əsinaq bə-
girarundən bürüm. 33. Bəzən sır dərüm, sərürə vakard, üzgə aqra-
bayə küştə birən mən hiç sarf nəsaxt, türiş ki, intə, bətüriş ki, ihtibar
nist. 34. Bə padşa ihtibar saxtən aqasde qurdtürə bəqilinc vaspardə-
nü. 35. Mən diyə raftüm. 36. Vəzir əzəniş, ə aqrabəyiş, ə padşahiş
çürə bəbirən, bətən əvvəlinə asul əqrəbe xiştən bagaştən.
III nəqül
1.
Yə mərd qəy dövlətbənd, həmiş xəsis bəbirən. 2. Yə
də ruz bəbirən ki, hər səbəh ə xou bəxiştəni bəburun, bətəraf dərya
bədənişirən, bədirən ki, ə dərü dərya yə dəs dürmare bə in mərd
pancta ənguşt nuşun bədərən. 3. Həmələ münəcimayə, aliməyə gal
bəzərən, inə nə bastanund vakardən, in sıra danistən. 4. Əzin alima
yəki bin döülətbənd bətən ki, bəlkə gijə Bəhlul Danəndəyə gal zəni,
ü mdanü. 5. Mərd Bəhlulə gal zərə bəstən. 6. Bəhlul bə in mərd
bətən ki, in dəs xiştənə nüşun bədərəni səbəhin bə mən xəbər san. 7.
Səbəhin mərd bədirən ki, yərayiş un dəs dürma, pane ta əngüşt
xiştənə vakard. Uşun da.- 8. Bəhlulə gal za. 9. Bəhlul inə dirən kimi
dəs xiştənə vəgüft bəhava, dü ta əngüşt xiştənə uşun da bə taraf
dərya. 10. Dəs batmiş bü bə ou, diyə hiç vəxt xiştənə uşun nəda. 11.
Mərd xəbər asta: İn çü sır bü. 12. Bəhlul gufti: 13. - İn dəs pancta
ənguştə uşun bədərənbü ki, ey mərd, dünya pane ruzü. 14. Məniş
guftürüm ki, nə, qələtü, dünya dü ruzü, yə ruz ə may bəbirəni, yə
ruziş bəmürdəni.
(Gümür kəndi, Allahverən Quliyev
söyləm işdir, savadsız, 75 yaşında).
Dostları ilə paylaş: |