Ma qs ud ha c I y e V

252
BİRİNCİ KİTAB
III.  Mujnə  mayə ə  biyar ‘əyəl çənəm dürard?
1. 
Yə  duxdərlə  bəbirən  bə  yə  di.  İn  duxtərləyə  hiç  kəsü 
nəbəbirən,  yə  əziz  xələfə  mayü  bəbirən.  Nəbastənüm  ə  qəzyəyü,  ə 
xudayiyü,  ya  ki,  ə  pirü,  ya  bəlkə  ə  bəxt  in  duxtərləyü,  yə  ruz  inə 
mayüriş bun dinya raftəni bəbirən.  Gal bəzərən duxdər xiştənə maç- 
quç  bəsaxtən,  bə"də  bəmürdən.  Duxtərlə  ha  ruz  bartən  bəsər qəbür 
may  xiştən,  ya  səhət,  sə  səhət  bəgirəstən,  ərs  cüm  xiştənə  sayil 
bəstən.  Cəməət əni  di  çənqədə fikir-şükür bəstənund in  duxtərə əzin 
ədat  dur  sanund  bə"məl  nəbəmarən  (bəsər  namarən).  İn  küşkə 
duxdərlə yə  sal  vasal  -  zumusdun  bartən-bamarən  bəsər qəbür  may 
xiştən. 2. İn  xəbər bartən bəyə qucəyə mərd əni di barasirən,  in quca 
bətirən  ki,  (bətən  ki)  in  duxdər  in  karə  diyə  ədat  saxte.  3.  Ürə  tərk 
saxtən  hə  çatüntə  (?)  bistən  başü.  4.  Xəbər  astarund  (usdarund) 
mərdun  əzin  qucə.  5.  Axir  imu  çü  sanim  ki,  ha,  bədül  əni  yetimiş 
nəvaraftənim,  dülüıə  xürd  nə  sanim.  Həmiş  ki,  əzin  haruz  uncə 
raftən,  ə  bəsəhətayaz  girəstən  xulas  sanim.  6.  Qucə  gufti:  7.  -  
Bərind bə sər ra əni  əyəl yə kurə mujnə raha tinind, diyə bəsər qəbür 
may  xiştən  bisən  (bistən)  nə  buray.  8.  Çənəm  ki,  in  qucəyə  mərd 
guftire bü hə üntəriş saxtund.  9. Duxdər səbəhin ama ki, buray bətən 
qəbür may  xiştəni,  di  ki,  yə  kure  mujnə  ə  dərü  rayü  kar bəstən.  10. 
Nişt  bə  tamaşə,  di  ki,  hər  yeki  yə  çiz  bəduhunu  bəyə  taraf, 
yekəmayiş  ki,  hə  ti  bə  üzgə  taraf  bartanund.  11.  Qəykinü  bəü  in 
ləzzət  da  ki,  küşkə  mujnəha bəduhunşun  həçan  dətayşun  çiz  barta­
nund.  12.  Nişt,  nişt  in  bə tamaşə bəin mujnəkurə,  yə  vəxt di  ki,  bu­
run  şangum bire.  13.  Vəxtişt raft bəxunə.  14.  Səbəhin vəxişt raft ya- 
rayiş bəqal qəbür may xiştən, di in mujnəkurəyə, nişt bə tamaşə sax­
tən.  15.  Yə  vaxt  di  ki,  şangum bire,  vəxişt  raft  bəxunə.  16.  Yə  çən 
(çan) ruz  vəxişt ki,  buray bətən qəbür may xiştəni,  ama bənd bü bə­
in müjnəkurə.  17.  Bə'də  diyə  qəbür may hiç  bəbiyarü nəafta,  hə bə­
tən  in  mujnəkurə  ama.  18.  Raftund  mərdun  bətən  əni  qucəyə  mərd 
ki,  vay  kələ  mərd-e,  in  əyəl  diyə  bəsər qəbür may xiştəni  nəbartən, 
əncaq  haruz  bətən  ənü  mujnəkurə  bartən.  19.  Kələ  mərd  gufti:  -
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
253
Başkun,  ü  hasandü,  burayind  mujnəkurəyə  varzunind,  mujnəha bə- 
üzəə cikə burand,  duxtəriş diyə uncə nəmuray.  20.  Hintəriş  saxtund, 
kureyşune  varzundə  bə'də  mujnəha  bə  üzgə  çikə  raftund.  21.  Dux­
dər  yə  ruz,  dü  ruz,  raft  uncə  nişt,  di  ki,  hiciz  nist.  22.  Vəxişt  ama 
bəxunə, diyə bəsər qəbür may xiştən nə raft,  nəgirəst.
IV.  Bəhlul Danəndəyə səta nəqülü
I nəqül
1.  Bəhlul  Danəndəyə  ə xiştənü  üzgə  yə kələ birarüriş  bəbirən.
2.  İn birarü qəy varlü bəbirən.  3. İn varlüyə birar hər vəxt bə in Bəh­
lul Danəndə nşqənd mise,  məşmərü ki,  tü kasibi,  səbəhtürə çüm nə- 
bədaştəni, qazanc  saxtetürə hə imruz bəxardəni, bə səbəh (be səbəh) 
hiciz  nəbənarəni. 4.  Əncaq mən  döülətbəndüm,  be  səbəhməniş kurə 
bəsaxtənüm.  5.  Yə  ruz  Bəhlul  Danəndə  bəzən  xiştən bətirən ki,  sə­
bəhin bə  xune  birarmə  (n) qunaq bistən burayim.  6.  Səbəhin Bəhlul 
bəzən  düta sini  aş  saxtə bəstən.  7.  Bəbərdən be birar xiştən.  8.  Bə- 
xune  birar bərasirənund.  9.  Bəhlul  bəzən  bətə  (n)  ki,  yə sini  aşə  bil 
bədəni  həyat.  10.  Zəniş  aşə  yekiyürə bənarən  bə burun,  hə  bə  yeki- 
yaz badaraftənund dömə.  11.  Yekəm bəniştənund, yəbirdən bə şünə- 
rənund  ki,  bə  burun  ya  cigəbuq  hisL  12.  İn  birar  bəxiştən  bədürmarən 
bəburun, bədirən ki, yə dəstə səgə, pişigə bəzir payü yə sini aş.  13. Xəbər 
bastərən ə Bəhlul ki,  in cü həqsabü?  14.  Bətən:  -  Tünəbətirən biri ki, ba 
pusova çiz naharüm.  15.  Bəhlul bə güfitən ru xiştənə  bəbirar  xiştən  ki, 
vay  birar  mən-e,  bəşiqəm  nəxardə  bəpusa  şundə  birə  çiz  bə  səg- 
pişik qismət maşü.
II nəqül
1.  Ya ruz Artaşar padşah bəvəzir-vəkilaz bəgiraştənbü ə yə ra.
2.  Di  ki,  yə mərd  nişte  bə  löü ra,  səta küre xakiş cəm saxtə nare  bə- 
qənşəl  xiştən.  3.  Xəbər bastərən  ki,  ay  mərd,  tü  kisti?  4.  Bətən  ki,

---

254
BİRİNCİ KİTAB
mən Bəhlul Dənəndəyüm. 5.  Artaşar padşah xəbər bastərən ə Bəhlul 
ki,  in  səta  kure  xak be  çüst?  6.  Gufti  ki,  inhayə  hər  yekiyürə  be  yə 
çiz naram. 7. İn süfteyinə kurə un guftirəniyü ki, bəzən sır mətin, in- 
yekiş  ü  guftirənüyü  ki,  aqrebətüre  raha  dərə  ə  üzgə  aqradə  məgi, 
vaygə  zürin başund,  beşun  kəmər məbənd,  əzşun  betü  aqradə  nəm- 
düre.  8.  İn axirinciyə kurə  ü gufırəniyü ki,  bə padşa ihtibar saxtə kə­
mər  məbənd,  əzü  xeyr  namrasü.  Padşa  bəin  Bəhlul  xəndist,  əsxiş- 
tənə piş saxt, raft.  10. Vəzir -  vəkiliş bəruzü.  11. Aman ki,  vəzir Ar­
taşar padşayə fikir bərdebü ki, in mərd səta gaf saxt, padşa bəin gafa 
xəndist,  aman  ki  gafe  ən Bəhlulə hər  sətəyü bəmən hist:  Mən bəzən 
sır  mütüntim,  aqrabəmənə  raha  dəram,  ə  xiştənmən  dur  saxtam, 
üzgə  aqrabəyə  be  mən  aqraba  saxtam,  mən  həmşəyiş bə padşamən 
güvənmiş  bəbirənüm.  12.  Mən  bistən  kafay əni  gijə1  Bəhlulə  yux- 
ləmiş  sanüm.  13.  Bamarən  bə  xunə,  padşayə  yə  xubə  quçü bəbirən, 
inə bədüzdirən,  əzin aqrabey xiştəniş pancta numluyüriş gal bəzərən 
ki,  şangumi  bəmən  qunaqind.  14.  Bamarənund  bəniştənund.  15. 
Zənə  gal  bəzərən  vəzir  ki,  bəhiçkəs  məgun,  pəs  quç  padşayə  düz- 
diram bistən küşım xarim.  16.  Vəzir quç padşayə bəbərdən bə tarikə 
goudun  pana  bəstən,  yə  üzgə  quçə  bura  bəstən.  17.  Bə  qunaqun 
xiştəniş bətirən (bətən) ki, quç padşayə düzdiiram,  küştam, bisən xa­
rim,  kef sanim.  18.  Quçə bəxardənund,  dəlal  bəbirənund.  19.  Səbə- 
hin  vəzir yə  vanə bəstən bəzərən bəduhun zən yə  sillə.  20.  Zən əlüs- 
ti bətən ki, pay,  tü mənə bəkuftəni,  hələ quc padşahiş düzdirəyi  kuş- 
təyi.  21.  Mən  muram  üzüm  xəbər  mütünüm.  22.  Zən  dohədou  bar- 
tən  xəbər  bədərən  bə  padşa.  23.  Padşa  gal  zərə  bəstən  vəzirə.  24. 
Vəzir  amarən  kimi  cəlladə  gal  zərə  bəstən,  darə  qurmiş  bəstən  ki, 
kəşind  vəzirə  ə  dar.  25.  Həmələ  kurə  bəmaran.  26.  Vəzir  bəzir  dar 
bədənişirən bətaraf asul əqrabe xiştən. 27. Bədirən ki, nalə bə ərş tik 
bire,  şalqam-şalqam ərs bəruzundənund.  Bətaraf üzümnə aqrabe xiş­
tən  bədənişirən,  bədirən  ki,  girəstən  cü,  hələ  yəkəma  bəxəndistə- 
nund.  28.  Quçə  bəhüraz  xardəgarunə  hiç  bəguşu  nəbədaraftən  ki,
1 Bəhlul  Danəndə.  Fars,  tacik  və  başqa  İran  dilli  xalqlar  arasında  ağıllı  bir  surət 
kimi geniş yayılmışdır. Tatlann şifahi ədəbiyyatında o, dəli, səfeh, lakin dəliliyinə 
baxmayaraq, ağlabatan sözlər danışan bir tipdir.
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
255
vəzirə  bəkuştənund.  29.  Vəzir  ə  padşa  icazə  baxastən  ki,  yə  kəlmə 
gaf bistən  günum.  30.  Avardə  bəstən  quç  padşayə,  bə  padşa  ru  bə- 
guftə bətirən ki,  vay padşa, mən bətü bistpanc  sal qulluq saxtam.  31. 
Həçan yə quçiş mənə bətəntü hürmətmə nəbükiha mənə ə dar kəşirə 
bəstəni?  32.  Mən  gafa  ən  gijə  Bəhlul  Danəndəyə  əsinaq  bə- 
girarundən  bürüm.  33.  Bəzən  sır  dərüm,  sərürə  vakard,  üzgə  aqra- 
bayə küştə birən mən hiç  sarf nəsaxt,  türiş ki, intə, bətüriş ki,  ihtibar 
nist.  34.  Bə padşa ihtibar saxtən  aqasde  qurdtürə bəqilinc  vaspardə- 
nü.  35.  Mən  diyə  raftüm.  36.  Vəzir  əzəniş,  ə  aqrabəyiş,  ə  padşahiş 
çürə bəbirən, bətən əvvəlinə asul  əqrəbe xiştən bagaştən.
III  nəqül
1. 
Yə  mərd qəy  dövlətbənd,  həmiş  xəsis bəbirən.  2.  Yə 
də  ruz bəbirən  ki,  hər səbəh  ə  xou  bəxiştəni  bəburun,  bətəraf dərya 
bədənişirən,  bədirən  ki,  ə  dərü  dərya  yə  dəs  dürmare  bə  in  mərd 
pancta  ənguşt  nuşun  bədərən.  3.  Həmələ  münəcimayə,  aliməyə  gal 
bəzərən,  inə  nə bastanund vakardən,  in  sıra danistən.  4.  Əzin  alima 
yəki bin döülətbənd bətən ki, bəlkə gijə  Bəhlul Danəndəyə gal zəni, 
ü  mdanü.  5.  Mərd  Bəhlulə  gal  zərə  bəstən.  6.  Bəhlul  bə  in  mərd 
bətən ki,  in dəs xiştənə nüşun bədərəni səbəhin bə mən xəbər san. 7. 
Səbəhin  mərd  bədirən  ki,  yərayiş  un  dəs  dürma,  pane  ta  əngüşt 
xiştənə  vakard.  Uşun da.- 8.  Bəhlulə  gal  za.  9.  Bəhlul  inə dirən  kimi 
dəs  xiştənə  vəgüft  bəhava,  dü  ta  əngüşt  xiştənə  uşun  da  bə  taraf 
dərya.  10. Dəs batmiş bü bə ou,  diyə hiç  vəxt xiştənə uşun nəda.  11. 
Mərd  xəbər  asta:  İn  çü  sır bü.  12.  Bəhlul  gufti:  13.  -   İn  dəs  pancta 
ənguştə  uşun  bədərənbü  ki,  ey  mərd,  dünya  pane  ruzü.  14.  Məniş 
guftürüm  ki,  nə,  qələtü,  dünya  dü  ruzü,  yə  ruz  ə  may  bəbirəni,  yə 
ruziş bəmürdəni.
(Gümür kəndi, Allahverən Quliyev 
söyləm işdir,  savadsız,  75 yaşında).

---