Ma qs ud ha c I y e V

256
BİRİNCİ KİTAB
V.  Yə mərd əzrayilə çənəm flrmund
1. 
Yə  ruzə  yə riizü  yəmərd bə  dərün  lə  əf bəxunəle  xiştən  xi- 
süre  bü.  2.  Çüm  vakard  di  ki,  yə  kələheybətə  çiz payistə  bə  qal  zə- 
vər  sərü.  3.  İn  mərd  xəbər  asta ki,  ey  ədəmi,  tü  kisti  (yə'ni  in  xisirə 
mərd  xəbər  usta).  4.  Gııfti:  -   mən  əzrayilüm.  Sənəətmən  can  asa- 
taranü.  5.  Mən  ki,  yə  ədəminə  bə  qal  zəvər  sərü  payistüm,  diyə  ürə 
karü barastən, canürə gərək astənüm.  6.  Türiş diyə məpay,  vəsiyyət- 
türə  san,  çümaytürə  bənd,  can  türə  tin.  7.  Mərd  gufti:  -  mənə bəsər 
cümmə,  ancaq  yə kar hist.  8.  İntərzini  kar mənə  timəhəli  bəsər mən 
nə  amare,  üzüm  bəin  kar  rast  bəməranüm.  9.  Nə  bəstənüm  çənəm 
sanüm.  10.  Pəs  yə  ra  tü  çümaytürə  bənd,  vünüm  çənəm  gərək  bən- 
düm  çumaymənə.  11.  Əzrayil  xəndist,  gufti:  “Başkun”.  12.  Əzrayil 
çümayxiştənə  bəst,  bakardəni  di  ki,  mərd  sərü  çunava  var  xarde, 
üzüm  lungayu  bəqal  əzrayilü.  13.  M ərf  gufti:  -   Vay  əzrayile,  əgər 
mərdi  pay  bəsər  kaftü,  tü  bin  səhət  guftiri  ki,  mən  hər  kiyə  bə  qal 
zəvər sərü payüm, canürə bastaranüm.  14.  Üzüm əxi  tü bə qal  zəvər 
sərmə  nisti,  baqal  zəvər  lüngay  məni.  15.  Əzrayil  hirsin  bü,  ancaq 
çü  mdanist  saxtə.  Əxi  xiştən  hintar güftire  bü.  16.  Əzrayil  bə  mərd 
gufti:  Başkun,  mənə fırmundi,  yə kəm ziy betü.  17.  Ştən (Şdən) raft 
Əzrayil.  18. Əzin kar yə də sal giraşt.  19.  Yə ruziş huntə mərd xisire 
bü, Əzrayil ama buri peysərürə. 20.  Gufti: -  hən,  diyə ə dəsmən  nə- 
marasi,  axirinci  gaftürə  gun,  cantüıə  basdaranüm.  21.  Mərd  boktən 
ki,  bəmən  icazə  tin,  in  şöüpapaxmənə  şünum bəsərəqitə,  bədə mənə 
küş.  22.  Əzrayil  icazə  da.  23.  Mərd  şöüpapaxə  şund,  bəsərəqitə, 
ətaraf xuda  papax  ən  mərd  domusd bəyə  mix,  mund  bəsərəqitə.  24. 
Mərd  xəndist.  25.  Əzrayil  di  ki,  papax  nə  afta,  dənişi  zöra.  26.  Sər 
xiştənə zirava bəstəni  di  ki,  mərd yərayiş  sər xiştənə  çunova  saxte, 
lüngayü  bə  qal  əzrayilü.  27.Əzrayil  di  ki,  yə  rayiş  fimundə  bire, 
hiçiz nə guftizu  ədər dürma.  28.  Əzin kariş  yə çən  sal  giraşt.  29.  Yə 
ruz  in  mərdə  qunşiyü  mürd.  30.  İn  mərdə  gal  zərund,  fürsərund bə 
qəbürkəndən.  31.  Mərd  raft  kənd  qəbürə,  fikir  saxt  ki,  yəra  vünüm 
çənəmü,  əxi  un  mərdiş  hə  bədurazinəmü.  32.  Bəlkə  gudə  kəndam. 
33.  Mərd  daraft  bədərün  qəbür,  duraz  bü,  di  ki,  yəki  şaqqaraq  zərə
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
257
bəxəndistən.  34.  Sər xiştənə  zöüra saxt,  di  ki,  Əzrayil  payiste  bəqal 
zəvər  sərü.  35.  Əzrayil  gufti:  -   Aşnə,  cantürə  bəcə  dərəyi,  diyə  ə 
dəsmə  nəmdani  varastən.  36.  Xiştəntü  bə  dəstüraz  qəbür  kəndəyi, 
xiştəntüriş  bədərünü  daraftəyi.  37.  İncə  diyə  be  varxardəniş  cikə 
nist.  38.  Zu baş  kaftürə  gun,  cantürə  bastaranüm.  39.  Mərd  gufti:  -  
Diyə bətü gafmə nist, bəxasə cikə güftəyi  mənə. 40.  Mən bəqulluqtü 
həzürüm,  canmənə  astun.  41.  Ancaq  yə  kar  hist,  mən  bə  xuda  sə 
rükət  nimaz  dərəni  mundam,  mənə  bəmən  icazə  tin  in  sə  rükət 
nimazmənə  gizarüm,  bə'də  mənə  küş.  42.  Əzrayil  gufti:  -   Başkun, 
xiştəniş  zu  baş,  mənə  vəxtmən  kəmü,  bətən  üzgə  ədəmi  bistən 
buram. 43.  Mərd gufti:  -  Əvvəl  tü bəmən  kaf tin  ki,  ta mən sə rükət 
nimazmənə  varastən  bəmən  dəs  bistən  nə  zəni,  bədə  düranı.  44. 
Əzrayil  gaf  da.  45.  Mərd  dürma,  dəstimaz  güft,  yə  rükət  nimaz 
gizard, papax xiştənə bəsər xiştən  naha,  avta bəı a. 46. Əzrayil  gufti: 
-  Ay  mərd,  becə  bartani?  47.  Mərd  gufti:  -   Bətüraz  şartmü  intə  bü 
ki,  tə mən  sə rükət nimazmənə gizardə bə mən dəs bistən nəzəni. 48. 
Yə  rükətə  üzüm  gizardüm,  yə  rükətiş  bis  salgə  bə'də.  49.  Əzü  bə'də 
miyeyi  gaf misanim.  50.  Mərd inə  gufti,  afta  bəra.  51.  Əzrayil  dənişi, 
dənişi  bəruz  əni  mərd.  Ə  hürs  nədanist çü  sanü,  aqasde  bərq  raft.  52. 
Bətənund  ki,  bədunya  əzin  mərd  başqa  Əzrayile  firmundəgar nəbire. 
53.  Xudayiş  ətəxsire  əni  mərd  giraşte,  sad  saliş  bəhü  ümür  dəre, 
cigeyüriş cənnət saxte.
(Çiçi kəndi,  Əhəd Məmmədov 
söyləmişdir, ali təhsillidir)
VI.  Düta birar
1.  Düta birar bəbirən,  kələ birar döülətbənd, küşkə birar kasib.
2.  Kasibə  birarə  numü  gijə  Bəhlul  bəbirən.  3.  Kələ  döülətbəndə 
birar həmişə bə  in nşqand mise ki, kasibı.  4.  Yə rus  Bəhlul bamarən 
bə  tən  kələ birarxiştən,  xəbər bustaran  ki,  bəbazar çü  xas  bartən.  5. 
Kələ  birar  bədül  xiştən  fikir  bəstən:  inə  bistən  bəara  bülüm,  bədəs 
əngənüm.  6.  Mugunü:  -  Əvərsinə  çubuq.  7.  Bəhlul  mə'xəzü  muray

---

258
BİRİNCİ  KİTAB
bə  öüşə,  yə  xeyli  əvərsinə  çubuq  muburü,  məngürü  bəkul  xiştən, 
miyarü bəbazar.  8.  Cəməət kurə maşund bəsər Bəhlul,  bəara melund 
üıə,  mxəııdund.  9.  Behü  mugunund  ki,  “ay  kijə  Bəhlul,  kistü  əztü 
əvərsinə çubuq  xıragar,  bətii  hər ki,  in  karə  vomuxte  dan  ki,  türə  bə 
ara  nare”.  10.  Cəməət  kurə  bərmarən,  bəxəndistənund,  bəgiraştə- 
nund bartənund.  11.  Hə in  vəxt padşa Artaşar ə bazar giraştəni bəbi- 
rən.  Bədirən  ki,  bəsər yə  cındıra alata ədəmi  yə  dəstə kurə  vərmare, 
bə  xəndistənund.  12.  Padşa  ə  vəzir  xəbər  bastarən  ki,  uncə  çübire? 
Vəzir bətən:  -  Gije  Bəhlul  əvərsinə  çubuq bəfuruxtən,  kasta  ki,  ürə 
firmunde  ki,  bəbazar,  əvərs  dürar  fürş.  13.  Padşa  bə  vəzir  bətən:  -  
Bura ürə  gal zən  biyar bətənmən, çubuqun xiştəniş biyarü.  14. Vəzir 
bartən  Bəhlulə gal  bəzərən.  15.  Padşa ə Bəhlul xəbər bustarən:  -  Be 
əni  çubuqa çii  bəxastəni,  çənqədə  pul  tünum  beşun?  16.  Bəhlul  bə­
tən:  -   Be  şangumne  əyəlunme  yə  naharluq  cüyinə  nun  gərəkü,  be 
səbəhiııiş  xuda mrasunü.  17.  Padşa bə  dəste  xiştən  bətən  ki,  hər  ki, 
mənə  xaturmənə  baxastən  bəkəle  qiymət  in  çubuqayə  əzin  kasib 
xırü.  18.  Vəzir-vəkil tamam bəcibay xiştəniha birə qızıllaye ti bəstə- 
nund  bə  domun  Bəhlul,  ə  çubuqayu  bənguftanund.  19.  Pur  bəbirən 
ətək  Bəhlul  ə  pul.  20.  Padşa  Artaşar  üzük  xiştəniş  ə  əngüşt  xiştən 
bəkəndən  bədəıən  bə  Bəhlul,  xəbər  bastərən:  -   Bətü  ki,  guftire  ki, 
bəbazar  əvərsinə  çubuq bər fürş.  21.  Bəhlul  bətən:  -   Mənə  yə  döv- 
lətbəndə birarmən histü, ü gufti,  ürə xuda bəhü ümür tünü.  22. İn qı- 
zılaye  imruz  bə  mən  ü  da,  tə  bə  axir  ümürmən  diyə  mənə  vəsü.  23. 
Padşa di  ki,  Bəhlul  yə  təmizədülə ədəminü, bəsər nə aftare ki, birarü 
ürə  bə  ara  nare,  bə  dəs  əngəste,  xəndist,  gufti:  Bəbirartü  mguni  ki, 
padşa  əzmən  çubuqayə  xıri,  üzüm  ü  bemən  əvərsinə  çubuq  biyarü.
24.  Bəhlul  şarə-şar raft bəxunə,  uşun  da qızılayə bə birar xiştən.  25. 
Çumay birarü  dürma bəkəlləyü:  “Mən ürə bəara nare bürüm, raft,  əz 
məniş  dövlətbəndtə  bü” .  26.  Bəhlul  gaf  padşayə  bə  ü  gufti.  27. 
Dövlətbəndə  birar  vəgüft  zu  sə-çəharta  nükər,  raft  bəöüşə  çarta  əs 
çubuq  buri,  səbəhin  əssüh  raft  buri  dundər  padşayə.  28.  Xəbər raft 
bə  padşa  ki,  dedinə  çubuqfürşə  birarü  çarta  əs  çubuq  avarde,  xiş­
təniş  əvərsin, bətən  ki, padşa (paçça)  xaste.  29.  Padşa bətən:  -  Çar­
ta bar əs?  Çubuqə qəy avarde  ki, puliş qəy bərü?  30.  Əmr bəstən ki,
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
259
tə  həmələ  çubuqa  xürd  birən  kufınd  ürə.  31.  İnə  unqədə  zərund  ki, 
canü dürma...
Dəhnə kəndi,  söyləyəni M.Nurəddin, 
savadsız,  74 yaşında
V II.  GƏRƏK NƏBİRƏ ÇİZİŞ GƏRƏK BƏBİRƏN
1. 
Ya mərdə yə kuku bəbirən,  in mərd bə kuk xiştən bətirən 
ki,  vay kukməne,  haruz  bədəstü hər cü afta bəxunə biyar,  gərək ma- 
şü.  2.  Kuk  əni  mərdiş  bədəsü  hər  cü  baftərən  bavardən  bə  xunə:  -  
Yə  ruz  xürdə  şüşə,  yə  ruz  yə  para dayil,  yə  ruz  yə  töülyünə  şax,  ya 
ruz  yə  hüzüm...,  hə  intə-intə  kurə  bəstən,  axir bəxunə  ti  nəbamaran.
3.  Yə  ruziş  bədəs  əni  kuk  hiçiz  nəbaftaran,  dəsbəti  bəxunə  amarani 
əbiran  (bəbirən).  4.  Bəbirən  ki,  bədərü  ra yə  kura  mar  (mal)  aftare.
5.  Bənguftən  in  mürdə  mara  bəbərdən  bəxunə  ki,  imıuz  dəsbəti 
nəburam.  6.  Bəvardən  mürdə  mara  bəşundən  bəsər  çapar.  7.  Bətən 
bəpiyər  xiştəni  ki,  yə  mürdə  mar  avardüm  şuııdum  bəsər  çapar.  8. 
Mərd  bətən  bə  kuk  xiştəni  ki,  afərin  başü,  axir  bistən  gərək  başü, 
əztü  ki,  nun  -   ou  nəbəxəstən,  bətü  ki,  ziyanii  nist.  9.  İn  ruzə 
səbəhinü  yə  qaraquş  ə  dəs  yə  qucəyə  zən  guşt  damstə  bəzərən 
bastarən  yə  qirmizi  kişəyə.  10.  Tü  məgun,  in  kisəyiş  pur  bəbirən  ə 
qızıl,  xiştəniyiş  həmmələ  də  manati.  11.  Qaraquş  par  bə  zərən  əsər 
çapar əni mərd,  bəgiraştəni cümü sataşmiş bəgirən bin kurə mar.  12. 
Qaraquşiş  kurə  marə  ataş  mizənü.  13.  Raha  bədərən  ə  pəııce  xiştən 
in kisəyə bədərün çapar,  məngürü  in  marə, par mizənü.  14.  Gədə inə 
menü,  mgunü  bəpiyər  xiştən  ki,  qaraquş  kurəmara  vəgüft  raft.  15. 
Mərd  mgunü  ki,  əxi  yə  çiz  raha  da  ə  pənce  xiştən  bədərün  çapar, 
xiştəniş  qirmizi  çiz  bü.  16.  Mgərdund  mafund  in  qirmizi  çizə.  17. 
Menund  ki,  yə  kisə qızılü.  İnha diyə  döülətbənd maşünd,  miziyund 
be xiştəniha bə kəfaz.
(Ördiic kəndi,  Sərdar Sultanov söy­
ləmişdir,  ali təhsilli,  46 yaşında)

---