Ma qs ud ha c I y e V

246
BİRİNCİ  KİTAB
Азербайджанского языка).  «Взаимодействия  взаимоотношения 
языков народов СССР». М.,  1969
Саадиев  Ш.М.  Говор лезгинского языка.  «Изв.  АН  Азерб. 
ССР» (Сер.обш.наук); №  1,  1959
Саадиев  Ш.М.  Склонения  существительных  в  Крызском 
языке.  «Известия» АН Азерб. ССР (Серия обш. Наук), № 4,  1961
Fars dilində
Borhane qate'
Qamııse torki-ye Şəmsəddin Sami
Cəlal  al-Əhməd.  Tatneşinhaye bəluke Zəhra. Tehran,  1337.
Əbülfəzi  Azemude.  “Ləhcə-ye  Qonaqkəndiye  zəbane  tati 
Maqsud  Hacıyev,  montəşeri-ye  akademi-ye  olume  Azəerbaycan, 
Baku,  1971.  “Rahnoma-ye ketab”, № 4,5,6,1353. Tehran (1974).
Əbdüləli  Karəng. Tati  və Hərzəni. Təbriz,  1333.
Əli Əbdoli.  “Vaqi-ye  şirin”,  Mə'rofi  -  ye  ketabe “Düta birare” 
Maqsud Hacıyev,  montəşere-yə nəşriyye -  ye Azəməşr, Baku,  1993, 
“Kileva”, № 
7
, 
13 7 3
, Tehran.
Hacıyev Maqsud.  “Tatha və  zəbanə  tati”.  “Pəyame  nevin”,  № 
3,  1346, Tehran.
Hacıyev Maqsud.  Dər bare-ye  təhqiqe  yeki  əz  zəbanhayə İran 
dər Ettehade  Şurəvi  Zəbane  tati).  Məqalə-ye  I.  “Peyame  nevin”,  № 
8,  1352, Tehran.
Hacıyev Maqsud.  Yenə orada.  Məqalə-ye 2.  “Peyame  nevin”. 
№ 9,1352,  Tehran.
Dehxoda. Loğatname.
Fərhənge Əmire Kəbir.
Firuzabadi. Əlqamus-Əl-mohit
Mahmud Qaşqari.  Divane loqat-ət-türk. II
Məlik-əş-şüəra Bəhar.  Divan. Tehran,  1342.
Naseh  Nateq.  M.İ.Hacıyev.  Guyeş-e  Qonaqkəndi  ye  Tati.  230 
c.  be  zəbane  Azərbaycani.  “Zəbane  Azerbaycan  və  vəhdət-e  milli-e 
İran”. Tehran,  1358 (1985)
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
247
Yəhya Zəka. Guyeşe Kəringane tati.  1334, Tehran.
Ehsan  Yarşater.  Zəbanha  və  ləhcehaye  Irani.  Tehran,  1336. 
“ Ettalaat-e həfteki” jurnalı. №  1570, Tehran,  1350.
Avropa dillərində
İ.Berezin. Lexerxes  sur les dialektes Persaııs. Kazan.  1853.
V.  Minorski. Tat. Ensiklopedik of İslam. l^eyden-Leypsiq.  1934

---

248
BİRİNCİ  KİTAB
İXTİSARLAR
T .d .- T a t dili
Az.  (bəzən də az.) -  Azərbaycan dili
Ə. -  D. -  Tat dilinin Ərüsküş-Daqquşçu ləhcəsi
Q. -  Tat dilinin Qonaqkənd ləhcəsi
Ab. -  Tat dilinin Abşeron ləhcəsi
Balax. -  Tat dilinin Balaxanı ləhcəsi
Məl. -  Tat dilinin Məlhəm ləhcəsi
Qub. -  Tat dilinin Quba ləhcəsi
X. -  Tat dilinin Xızı ləhcəsi
Surax. -  Tat dilinin Suraxanı ləhcəsi
Teh. -  Fars dilinin Tehran ləhcəsi
M.F. -  M üasir fars dili
Müq.et -  Müqayisə et
Ş. -  Tat dilinin  Şamaxı ləhcəsi
M. -  Tat dilinin Mədrəsə ləhcəsi
Yə. -  Tat dilinin yəhudi ləhcəsi
La. -  Tat dilinin Lahıc ləhcəsi
D. -  Tat dilinin Dəvəçi ləhcəsi
F.d. -  fars dili
Sanskr. -  Sanskrit dili
Avest. -  Avesta dili
Q.  f. -  Qədim fars dili 
Kl.F.d. -  klassik fars dili 
Ər. -  Ərəb dili
K.  -  Tat dilinin söz kökü
R. -  rus dili 
Tal. -  talış dili 
Kürd. -  Kürd dili 
Əfq. -  Əfqan dili 
Qum. -  Qumuq dili 
Türk -  Türk dilləri
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
249
Q. türk d. -  Qədim türk dilləri 
Özb. -  Özbək dili 
Qırq. -  Qırğız dili 
Xakas. -  xakas dili 
Tuvin. -  Tuvin dili 
Uyğur. -  Uyğur dili 
Qazax. -Q azax dili 
Noqay. -  Noqay dili 
Tatar. -  tatar dili
M.Q. -  Mahmud Qaşqari. “Divani-loğat ət-türk” 
ДТС -  «Древнетюркский словарь». Л.,  1969 
В ot. -  Botanika termini 
Coğr. -  coğrafi ad
*  *  *

---

250
BİRİNCİ  KİTAB
TAT  DİLİNDƏ  MƏTNLƏR
I.  Ümür d a1
Raftiim dürüm bəbun qazi,
Düta siçan bavazi.
Sənqə şündüm nə rasi,
Ama varaft bə sər vinimə.
Bü vinimə xuni.
Xunə dərüm bə xari 
Xari bə mən güyo da.
Güyoyə dərümbə bə’bə’
Bə”bə bə mən dümbə da.
Düməbəyə dərüm bə pirzə,
Pirzə bə mən qaqal  da!
Qaqalə dərüm bə mala 
Mala bə mən kitab da.
Kitabə dərüm bəxuda 
Xuda bə mən ümür da.2
II.  Bə pələngaz əs
1. 
Ya ouçi bə  zirü  əs raft bə  öüşə.  2.  Bəkinar öüşə firma  ə”əs, 
daraft  bəöüşə,  əsə raha da.  3.  Əs  yə  kəm çarist,  invəxt  yə pələng  di 
ürə,  gufti  bə  əs:  -   Mən  türə  bistən  xarüm.  4.  Əs  bəü  cavab  da:  -  
Nə”ən,  süftə  biya zürmunə  sinəmiş  sanim,  mənə  bər,  bə”də  xan.  5. 
Pələng  bətən:  -   Başkun,  zürmunə  peymunim.  Süfta pəs  ə  cü  başlə- 
miş  sanim?  6.  Tü  mdani,  əcü  keftürü  əzü,  -   gufti  bə  pələng  əs.  7. 
Pələng bətən: -  Biya əsər arakərə  lup şunim.  8.  Əs  lup bəşundə,  bə-
'  Bu  materiallar  müəllifin  “Tat  dilinin  Qonaqkənd  ləhcəsi”  (Bakı,  “Elm” 
nəşr, 
1971) monoqrafiyasından götürülmüşdür.
2 Bu şeir və  ya hekayə parçalanna  “kumulyativ”  parçalar deyilir.  Belə parçalarda 
bir hadisə o biri  hadisə üçün,  ikinci hadisə  üçüncü  hadisə  üçün  və  s.  səbəb olur. 
Belə hekayə və ya ədəbi parçalar fars, tacik dillərində də çoxdur.
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
251
minke  arakərə baftərən  bidərün ou,  üzgüm zərə-zərə bədümıarən bə 
kinar.  9.  Pələng,  bədoyistən,  əzin  dəs1 arakərə  bundəsü  lup  şund2, 
giraşt.  10.  Ama bətən  əs,  gufti:  -  Mən  türə  üzüm  bistən  xarüm.  11. 
Əs gufti: -  pay üzüm mən bətü  yə kar qədəqə tünüm.  12.  Pələng xə­
bər astə: -  Çü kar? -  Biya lüngaymunə bizənim bə sənq,  yəra vinim 
ki  bistən  əsənq  ataş  kənü.  13.  -   Başkun,  -   bətən  pələng.  Əs  payist 
bətən  yə  kələ  sənq,  tik  bü  bəsər  dəs,  yə  likət  kəşi  bə  sənq.  14.  Ə 
sənq  çini  ataş  dürma  ki  çüma  pələng  ə  hədəqə  xiştən  dürma.  15.  -  
hə,  üzüm biya tü bə sənq  likət bizən, bətən bə pələng əs.  16.  Pələng 
yə  likət  bəzərən bə  sənq,  lüng  xiştəniş  xürd bəstən,  ataşiş nə  bastən 
kəndən.  17.  Pələng ə əs  in zürə ki,  nədi,  ə tərsi  andümü  lərzi,  virixt 
raft daraft bə çike xiştən.  18.  İn vəxt yə burə kürk ama rast bü bə pə­
ləng.  19.  Di ki,  pələng,  ах-uf bəstən,  xəbər asta: -  Beçü ах-uf bəstə­
ni?  Lüng,  türə  ki  xurd  saxte?  20.  Pələng  gufti:  -   Əs.  21.  Bə”də  ə 
gürg,  xəbər asta: -  Yara gun ki,  ha, tü əs direyi,  nə? Əzü  tü nəbətər- 
sirəni?  22.  Gürg xəndist (xəndüst)  gufti:  -  Tü mənə çü hisab  saxtə- 
yi?  Mən  əzü  bətərsirənüm?  Mən  ürə  xardamiş.  23.  Pələng  gufti:  -  
Namaşü,  duri bətəni.  24.  Gürg  gufti:  -  Tü bə mən  inamiş nəbəbirə- 
ni,  ürə  bəmən  nuşun  tin,  mən  ürə  xarüm.  25.  Pələng be  əsə bə gürg 
uşun dərən vəgüft (vəküft) ürə bə aray düta pənce xiştən bəhava ki, əsə 
vinü  (vunu).  26.  Pələngə  pəncəhayü  kürkə  çini  bəqoqundən  ki,  canü 
bədürmarən,  inə  pələng  nə  (na)  bastan  ki,  gürg  mlirde.  27.  Pələng 
xəbər bastarən: -  Əsə bədirəm? 28. Ə gürg cavab nəbamərən,  yə rayiş 
xəbər bastarən: -  Çübü? Əsə bidirəni? 29. Əgürg yərayiş (yəraş) cavab 
nəbəmarən.  30.  Pələng,  hürsin bəbirən,  bəzərən  gürgə bəxari,  bədirən 
ki,  de  zu  can  gürg  dürmare.  31.  Bəxəndistən,  bətən:  -   Aşnə,  pəs  tü 
bətən  biri  ki,  mən  əs  xardam,  hə  ədur  əsə  bəyə  ra  dirənaz  ə  tərsi  ki, 
cantü  dürma.  Hələ  həlalü  bəmən  ki,  mən  bəhüraz  gafiş  saxtam, 
nəmürdam.
Rus dilindən  tərcümədir. 
Gümiir kəndi,  ali təhsilli,  35 yaşında.
1 “Dəs” sözünü “əl” sözü ilə qarışdırmamalı, burada çayın bu tayı mənasındadır.
2 “Bəşundən” olmalı idi.

---