MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 60 60 növbədə ədəbi tənqidimiz mübarizə aparmalıydı, fəqət, görürükmü bunu?! Ötən yüzilliyin ortalarından etibarən dünya ədəbiyyatında ədəbi tənqid özünün ən yeni forma və məzmunu ilə filoloji elmin qabaqcıl istiqamətinə çevrilməkdə idi. Tənqid fəlsəfəylə birləşib yeni kulturoloji mahiyyət, məna kəsb etməyə başladı. Qərbdə, tarixini ötən əsrin iyirminci illərindən götürən strukturalizmin Fransadakı spespik forması – elmi-fəlsəfi istiqaməti güclü inkişaf edir, onun ictimai-mədəni-fəlsəfi mahiyyətini qabartmağa başladılar. Yaxud Azərbaycanın vaxtilə bir elmi-mədəni məkanda qonşu olduğu Rusiyada struktralistlərdən təsirlənən, semiotika tərəfdarı kimi tanınan, görkəmli alim Mixail Baxtinə ―filoloji müxalifət‖də duran Yuri Lotman məktəbinin ədəbiyyatşünaslığa gətirdikləri yeni elmi-kulturoloji düşüncə texnologiyası, nədənsə, bizim milli ədəbi tənqidimizə təsiri az oldu: səviyyəmiz yetərincə deyildi, yoxsa lazımi mühitə malik deyildik, bax bunu qoy tədqiqatçılar araşdırsınlar. Bu məsələdə ədəbiyyatşünaslarımız, ədəbiyyat tarixçilərimiz və tənqidin tənqidi ilə məşğul olan filoloq alimlərin tədqiqatlarına ehtiyac duyulur: qoy zəhmətə qatlaşıb hansısa on beşinci əsrin ortabab saray şairinin mədhiyyələrini araşdırmaqdansa, daha aktual olan bu problemlərə baş vursunlar. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 61 61 61 Klassik - ənənəvi ədəbi tənqid bir tərəfdən bədii ədəbiyyatla bağlı intellektual yaradıcılq sahəsi hesab olunursa, digər yandan söz sənətini öyrənən elmi-analitik düşüncə forması sayılır. Zaman və məkan baxımından çıxış edərək yaranan bədii nümunələrin anlamını və qiymətini verməklə, ədəbi prosesə fəal müdaxilə edən, habelə ictimai düşüncəni istiqamətləndirmək baxımından ədəbi tənqid çağımızda çox mürəkkəb və rəngarəng filoloji sahədir. Hər bir filoloji-elmi sahə kimi ədəbi tənqidin də müxtəlif janrları, formaları, çalarları mövcuddur: resenziya, hər hansı bir əsər haqqında tənqidi material, icmal, problematik məqalə, çağdaş ədəbi proses barədə monoqrafiya, esse, ön söz, qəzet məqaləsi, ədəbi portret, polemik replika, ədəbi söhbət, müsahibə, biblioqrafik qeydlər və b. Bu mənada tənqidçi özündə nəzəriyyəçi, kulturoloq, filoloq, filosof, ictimaiyyətçi, publisist, politoloq, sosioloq, psixoloq, estet kimi keyfiyyətləri birləşdirməlidir: intellektual səviyyə, istedad, elmi hazırlıq, zəhmətsevərlik kimi cəhətlər də öz yerində. Çağdaş ədəbi prosesdə, ümumən isə milli mədəniyyətimizdə baş verən müxtəlif olaylara nəzər salanda, onların lokal – yerli səciyyəli, yoxsa qlobal – dünya əhəmiyyətli kulturoloji hadisələr olduğunu təyin və təhlil etmək, yeni tariximizin tələblərinə uyğun dəyərlərin, meyarların müəyyənləşdirilməsi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 62 62 çox vacib məsələ, ədəbiyyat tədqiqatçılarının – tənqidçi və kulturoloqların bu gün qarşılarında duran ciddi, əsas vəzifələrindəndir. Son on-on beş ildə baş verən ədəbi-mədəni hadisələrə, ədəbi proseslərə qiymət vermək, əsas hadisələri müəyyənləşdirmək nə qədər çətin olsa da, onun zamanı artıq çoxdan gəlib çatıb. Qloballaşmağa doğru sürət götürmüş çağdaş dünyada baş verən böyük proseslər, xüsusən də mədəniyyətlərin inteqrasiya pərdəsi arxasında intellekt və milli dünyagörüş sistemlərinin yarışı – bəlkə də daha dəqiq desək, savaşı zamanı zəif dəyərlər dəyişilmiş, dövrün tələblərinə uyğun forma və məzmun rəngarəngliyi meydana çıxmışdır. Bu fərqli fəlsəfi-estetik dərketmə vasitəsini kifayət qədər sayda anlayan hazırlıqlı fərdlər ortaya çıxıb. Bizdə ədəbiyyatı və yaradıcı sənətin bütün növlərini, o cümlədən ictimai, siyasi, iqtisadi, fəlsəfi, elmi, intellektual, mənəvi, dini, pisixoloji sahələri əhatə edən modernizmi və postmodernizmi cəm halda bilən, hətta onlar barədə ümumi məlumatlara malik insanların sayının məhdud olması bu baxımdan tənqidi fikrimizin inkişafına mane olur, mühit formalaşmağa təkan vermir, bir inkişaf etmiş cəmiyyət kimi dünyada özümüzü tanıtmağımıza maneçilik törədir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 63 63 63 Ədəbi tənqidimizin geniş və konkret istiqamətlərini müəyyənləşdirərkən, bir sıra maraqlı nəticələr ortaya çıxdığını görürük. Bu gün milli tənqidimizin dünya ədəbi-fəlsəfi düşüncə standartlarına cavab verəcək dörd əsas yönünü müəyyənləşdirmək mümkündür: ədəbi tənqidin ənənəvi- filoloji istiqaməti; ədəbi tənqidin ideoloji-ictimai istiqaməti; ədəbi tənqidin kulturoloji-estetik istiqaməti; ədəbi tənqidin texnoloji-kreativ istiqaməti. Son illər göstərdi ki, keçmiş sovet ideologiyasından gen-bol bəhrələnən klassik ədəbi-tənqidi düşüncəmiz artıq son böhran dövrünü yaşadı və tarix arxivinin ədəbiyyat adlı rəfində özünə yer tutdu. Hazırda ədəbi tənqidimizin kulturoloji-estetik istiqaməti daha çox inkişaf edir. Ədəbi tənqidin texnoloji- kreativ istiqaməti barədə araşdırmalar aparan filoloqlar nümunə kimi anadilli mətnləri təhlilə cəlb etməkdə çətinlik çəkirlər. Halbuki ədəbi tənqidin texnoloji-kreativ istiqaməti əvvəlkiləri – həm ənənəvi, həm ideoloji, həm də kulturoloji istiqamətləri özündə birləşdirir və daha çox intellektual ruhuna görə fərqlənir. İnternet və şəbəkə ədəbiyyatının açarı sayılan bu istiqamət dünya səviyyəsində özünün inkişaf sürətinə görə daha çox seçilir. Özlərini ―postmodern‖ sayan və intellektual gəncliyi, ədəbiyyat meydanında kövrək addımlarını atan yeni ədəbi Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|