www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
616
Multikulturalizmdə isə çoxlu sayda mədəni və fiziki elementlər
dünyanın rəngarəngləĢməsini təmin edir. Bu qarıĢıqlıq hesabına isə
milli
mədəni elementlərin bir-birini radikal
məzmunda
üstələməsinin qarĢısı alınmıĢ olur.
Mədəniyyət fərdə, xalqa, cəmiyyətə, dövlətə xas olan dəyərdir.
Dəyərdir, o baxımdan ki, mədəniyyət yaradıcılıq, quruculuq
nəticəsidir, yaradıcılıq və quruculuq formalarıdır. Mədəniyyət
nümunələr (burada dövlətin özü, cəmiyyətin özü bir mədəniyyətdir
- dövlət sistemi, o cümlədən hüquq və siyasət sistemi, subyektlərin
təĢkili bir mədəniyyət nümunəsidir, xalqın yaradıcılıq və quruculuq
göstəricisidir. Xalqın siyasi məfkurəsidir. Xalqın formalaĢaraq
millət kimi təĢkilatlanması da ali siyasi mədəniyyətin tərkibini təĢkil
edir. Dövlətçilik mədəniyyəti özündə iqtisadi, mədəni, sosial və
siyasi təĢkilatçılıq qabiliyyətini əks etdirir. Mədəniyyət normaları-
davranıĢ qaydalarından, milli xarakterdən, milli və beynəlxalq
davranıĢdan meydana gəlir) fonunda büruzə verən dəyərlərdən
ibarətdir. Mədəniyyət də maddi və mənəvi ola bilir. Mənəvi
dəyərlər, o cümlədən əxlaq qaydaları, mədəni davranıĢ nümunələri
(burada davranıĢ qaydaları), xarakter özü elə mənəvi mədəniyyətin
əsaslarını meydana gətirir. Ġctimai tərbiyə, siyasi əxlaq, milli adət-
ənənələr özlüyündə mənəvi mədəniyyətin forma və məzmununu
sübuta yetirir. Maddi mədəniyyət nümunələrindən (burada
quruculuq və yaradıcılıq nümunələri) istifadə qaydaları və maddi
mədəni abidələrə, əĢyalara olan münasibət məhz özlüyündə mənəvi
mədəniyyət normalarını yaradır. Xalqın mədəniyyət tarixi və tarixi
kimliyi maddi nümunələr əsasında sübuta yetirirlir. Bu baxımdan da
bir xalq əgər öz yaradıcılığına hörmətlə yanaĢırsa, onu qoruyursa,
dəyər olaraq irsən ötürürsə, onda o xalq öz mədəniyyətinə hörmət
edən mənəvi dəyər xalqıdır. Bu kriteriyalar da özlüyündə xalqın
möhkəm iradəliliyini sübuta yetirir. Mədəni xalq tarixini, yaratdığı
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
617
mədəniyyət nümunələrini qorumağı bacarmaq keyfiyyətlərinə
malikdir.
Mədəniyyət yaradıcılıq və quruculuq nümunəsidir, bu nümunələrə
nisbətdə davranıĢ, əxlaq normasıdır. Buna görə də quruculuq və
yaradıcılıqdan ibarət olan davranıĢlardan və nümunələrə qarĢı olan
hörmətdən ibarətdir.
Mədəniyyət hər bir xalqın milli kimliyidir. Milli kimliyinin irsən
qoruyucusudur. Mədəniyyət xalqın məkanda tarixən yaratdığı
dəyərlər məcmusundan ibarətdir. Mədəniyyət nizam və intizamdan
ibarət davranıĢ üsuludur.
Mədəniyyət sosiallaĢmanın, sosial strukturlaĢmanın tərkibini təĢkil
edir. Ġnsanların sosial əlaqələr və münasibətlər forması məhz
mədəniyyətin yaranmasının əsaslarını təĢkil edir. Multikulturalizm
isə beynəlxalq mədəniləĢmə proseslərini təmin edir. Bu da
özlüyündə beynəlxalq sosiallaĢmanı meydana gətirir.
Dövlətlərin çoxluq təĢkil etdiyi müasir zamanda xalqlararası
mədəniyyət əlaqələri də inkiĢaf etməkdədir. Bu gün mövcud olan
əlaqələr (elektron əlaqələr) xalqlara məxsus olan mədəniyyətin
qarĢılıqlı olaraq mübadiləsini sürətlə Ģərtləndirməkdədir. Digər
tərəfdən, bir dövlət daxilində çoxlu sayda mədəniyyət nümunələrini
özündə daĢıyan subyektlər (xalqların nümayəndələri) mövcuddur.
Mədəniyyət nümunələrinin obrazları həm birbaĢa subyektlərarası
(fərdlərarası) əlaqələr ilə, əyani Ģəkildə, həm də vasitəli qaydada
vizual Ģəkildə transfer etməkdədir. Bu obrazlar keçidlər zamanı əks
olunur.
Multikulturalizmin formaları meydana gəlməkdədir. Bir forma
dövlətlər daxilində yaĢayan xalqların yaratdığıdır. Əyani mübadilə
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
618
formasıdır. Burada davranıĢ qaydaları, adət-ənənələr keçidlər edir.
Digər bir forma isə qiyabi tanıĢlıqla keçid formasıdır. Adət-
ənənələr, musiqi, mədəniyyət vasitələr yolu ilə keçidlər edir.
Multikulturalizm (çoxmədəniyyətlilik) bir məkanda (burada bir
cəmiyyət, bir dövlət) yaĢayan çoxlu sayda xalqlardan ibarət olan
mədəni müstəvidir. Çünki mədəniyyətin əsas daĢıyıcıları məhz
fərdlər və xalqlardır. Multikulturalizm digər tərəfdən də bir vahid
dünya çərçivəsində yaĢayan çoxlu sayda xalqlardan ibarət olan
mədəniyyət müstəvisidir. Mədəniyyət bütövlüyü bir dünyanı əhatə
edir, eləcə də dünyanın tərkib hissələrindən ibarət olur.
Multikulturalizm bir dövlət daxilində olur, eləcə də dünya
xalqlarının birləĢmiĢ mədəniyyətini əks etdirir.
Hər iki formanın insanlar üçün əhəmiyyəti olduqca çoxdur:
birincisi, ona görə ki, çoxlu sayda xalq - çoxlu sayda quruculuq və
yaradıcılıq subyekti deməkdir. Çoxlu sayda xalqın mövcudluğu
fərqli yaradıcılıq və quruculuq nümunələrinin inkiĢafından xəbər
verir. Quruculuq və yaradıcılıq nümunələrinin çoxluğu
cəmiyyətlərdə və dövlətlərdə dəyər zənginliyini meydana gətirir.
Ġkincisi, multikulturalizm insanların zəngin davranıĢ numunələrini
formalaĢdırır. Üçüncüsü, milli eqoizmin qarĢısını alır və xalqların
assosiativ inteqrasiyalarını meydana gətirir. Dörüdüncüsü,
beynəlmiləlçiliyi və kosmopolitizmi yaradır, sosial holizmin
yaranmasını zəruri edir.
Multikulturalizm məkanda (burada bir dövlətdə, bir cəmiyyətdə)
mövcud olan dəyərləri çoxaldır. Bu dəyərlər yaradıcılıq və
quruculuq elementlərini artırır. Multikulturalizm məkana xarici
mədəni elementlərin axınını təmin edir. Bu axın sayəsində regional
mədəni inteqrasiya formalaĢır və mədəniyyət regionu meydana
gəlir. Xaricdən transfer edən nümunələr hesabına məkanda sosial
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
619
strukturlaĢma güclənir. Sosial strukturlaĢmanın güclənməsi
hesabına isə elementlərin sayı artır və dinamiklik geniĢlənir. Bu
proseslər sayəsində sistemdə mövcud olan mədəniyyət
elementlərinin sayı çoxalır və dəyərlər artır. Dəyərlər sistemi
zənginləĢir. Multikulturalizm sayəsində dünyanın mədəniyyət
potensialı bir məkana cəlb olunur. Multikulturalizm xalqın və
dövlətin dünyəviliyini təmin edir və xalqın, millətin, dövlətin
dünyada sürətlə tanıdılmasını həyata keçirir. Multikulturalizm
dünyanın əksər xalqlarından ibarət olan bütövü yaradır və
ümummədəniyyət müstəvisini meydana gətirir.
Multikulturalizm fərdin beynəlmiləlləĢməsini təmin edir, xalqların
mədəni bütövlüyünü meydana gətirir. Burada milli mədəniyyətin
inkiĢafını digər mədəni çalarlar hesabına təmin edir.
Multikulturalizm
monoton
dövlətlərin
və
cəmiyyətlərin
yaranmasının qarĢısını alır və kasıb mədəni regionların
formalaĢmasına mane olur. Bu baxımdan da regionlarda
müharibələrin qarĢısını alan faktorlar rolunda çıxıĢ edir.
Multikulturalizm mədəniyyət sisteminin regional formasını yaradır
və bu da özlüyündə regionun maddi-mənəvi resurslarından
istifadədə yumĢaq yanaĢma metodlarının formalaĢmasına gətirib
çıxarır.
Multikulturalizm milli mədəniyyətin qarıĢıq mədəniyyətlər hesabına
sürətlə tanıdılmasını təmin edən zəngin sistem rolunu oynayır.
Multikulturalizmin formalaĢması sayəsində mədəni cəhətdən bir-
birinə bağlantılar yaranır ki, bu da özlüyündə yaradıcılıq və
quruculuq bütövlüyünün yaranmasını Ģərtləndirir.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
620
Multikulturalizm millətlərin və onların nümayəndələrinin birliyini
Ģərtləndirir və mədəni dəyərlərin transferini təĢkil edir. Bu da milli
mədəniyyətin məkanlar üzrə sürətlə yayılmasını Ģərtləndirir.
Multikulturalizm xalqın və dövlətin beynəlxalq təhlükəsizliyini
təmin edir. Regional qarıĢıq mədəni elementlər bu elementlərə xas
olan dövlətlərin gücünü artırır, əlaqələrini geniĢləndirir və sərhəd
təhlükəsizliklərini təmin edir. Məsələn, bir dövlət ərazisində
yaĢayan digər xalqlar hesabına (qonĢu xalqlar nəzərdə tutulur)
həmin dövlətin beynəlxalq təhlükəsizliyi təmin olunur və iqtisadi
əlaqələri də geniĢlənir. Multikulturalizmin əhəmiyyəti həm də
ondan ibarət olur ki, kiçik saylı xalqlar mədəni inteqrasiya
Ģəraitində böyük xalqların mədəni elementlərindən faydalanmaq
imkanları əldə edirlər. Bu da özlüyündə kiçik xalqların ruhunu
zənginləĢdirir.
Multikulturalizm çoxlu sayda xalqların adət-ənənələrini, vərdiĢlərini
ümumiləĢdirir. Bunun da sayəsində yaradıcılıq və quruculuğun
geniĢlənməsi prosesləri baĢ verir. Multikulturalizm özünün
müəyyən inkiĢaf mərhələsində siyasi inteqrasiyaya keçidlər edir.
Multikulturalizmdə risklər də meydana gələ bilir. Ən böyük risq
assimilyasiyadan ibarətdir. Digər bir risq isə dövlətin unitar
əsaslarını vurula biləcək zərbələrdən ibarətdir. Deməli, mədəni və
siyasi risqlər multikulturalizmdə yaĢana bilər.
Elşən Nəsibov, Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, politoloq
http://strateq.az/ara%C5%9Fd%C4%B1rma-t%C9%99hlil/17058-
alim-bax%C4%B1%C5%9F%C4%B1-color-red-multikulturalizm-
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
621
n%C9%99dir-v%C9%99-onun-%C3%B6lk%C9%99-
%C3%BC%C3%A7%C3%BCn-n%C9%99-
%C9%99h%C9%99miyy%C9%99ti-var.html
“Böyük əksəriyyət multikulturalizmə “hə” deyir”
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
622
Xəbər
verdiyimiz
kimi,
Azərbaycanda
multikulturalizm
ənənələrinin qorunub saxlanması, daha da inkiĢaf etdirilməsi və
geniĢ təbliğ olunması məqsədilə 2016-cı il―Multikulturalizm ili‖
elan edilib.
Nazirlər Kabinetinə Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi,
Mədəniyyət və Turizm, Təhsil nazirlikləri, Dini Qurumlarla ĠĢ üzrə
Dövlət Komitəsi və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
təkliflərini
nəzərə
alaraq,
2016-cı
ilin
Azərbaycanda
―Multikulturalizm ili‖ elan edilməsinə dair tədbirlər planını bir ay
müddətində hazırlayıb Prezidentə təqdim etmək tapĢırılıb.
"Azərbaycanda multikulturalizm həyat tərzidir, cəmiyyətimizin
sosial mədəni münasibətlər sisteminin daxili təbii tələbatının aparıcı
komponentlərindən biridir".
Bunu millət vəkili Hikmət Babaoğlu Prezident Ġlham Əliyev
tərəfindən 2016-cı ilin Azərbaycanda "Multikulturalizm ili" elan
olunmasına münasibət bildirərkən deyib. Onun sözlərinə görə, bu
keyfiyyət multikulturalizmi cəmiyyətimizin birgəyaĢayıĢ ənənəsi
kimi müəyyən edir.
Millət vəkili deyib ki, multikultural dəyərlərin bu səviyyədə
mövcud olması bir qədər də bizim tarixi keçmiĢimizlə əlaqədardır:
"Siyasi mədəni və siyasi etnik coğrafiya olaraq Azərbaycan həmiĢə
çox komponentli və mozaik daxili mikrostruktura malik olub. Bu
cür zəngin mədəni keçmiĢ isə müasir cəmiyyətimizin əasa
multikultural və tolerant keyfiyyətlərini müəyyən edir. Bu isə
kütləvi sosial təfəkkürun və sosial fəlsəfənin Azərbaycan modelini
yaradir.
Multikulturalizimin
Azərbaycan
modeli
hazırda
Azərbaycanda dölət tərəfindən dəstəklənir və qlobal mədəni sistemə
milli dəyərlərimizin aparıcı komponentlərində biri kimi təqdim
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
623
edilir. Bu qüruverici bir hadisədir. Ona görədə Prezident Ġlham
Əliyev 2016-cı ili "Multikulturalizm ili" elan etdi".
Deputat vurğulayıb ki, etnik və dini dəyərlərin toqquĢma və
qarĢıdurma vasitəsinə çevrildiyi bir vaxtda bu, əslində, Prezidentin
dünyaya bir mesajı, bir çağırıĢı kimi baĢa düĢülməlidir. Hal-hazırda
etnik, dini və mədəni, hətta məzhəb fərqliliyinə görə insanlar biri-
birilərini öldürürlər. Azərbaycanda isə bu fərqliliklər ölkəmizin
milli sərvəti kimi qəbul edilir və birgəyaĢayıĢ qaydalarını müəyyən
edir.
H. Babaoğlu əlavə edib ki doğurdan da bu məsələdə ġərq və elə
Avropanın ozü də Azərbaycandan cox Ģey öyrənə bilər: "Ona görə
də Azərbaycanın multikultural modeli dünyaya yaxĢıca
tanıdılmalıdır . Hazırda bu istiqamətdə cox böyük iĢlər görülür".
―Azərbaycanda birgəyaĢayıĢ və multikulturalizm‖ kitabının
müəllifi, ―Kamillik VətəndaĢların Hüquqi Maarifləndirilməsi‖
Ġctimai Birliyinin sədri Niyaz Niftiyev bildirib ki, ―2016-ci ilin
―Multikulturalizm ili‖ elan olunması gözlənilən idi.
QHT sədri qeyd edib ki, hələ 2008-ci ilin dekabrından baĢlayaraq
"Bakı prosesi" elan olundu və Bakıda keçirilən Avropa ġurası üzv
dövlətləri mədəniyyət nazirlərinin konfransında cənab prezident bir
neçə təkliflə çıxıĢ etdi. ―Onlardan biri də "Bakı prosesi"nin əsasının
qoyulması və bu təĢəbbüsün qlobal prosesə çevrilməsi idi. Çox
sevindirici haldır ki, 2008-ci ildən baĢlayaraq Azərbaycan həm
çoğrafi, həm tairixi, həm də mədəni əsaslara malik olan
multikulturalizmi inkiĢaf etdirdi. Çünki ölkəmizdə bütün xalqların
nümayəndələri əsrlər boyu bir ailə kimi yaĢamaqdadırlar, tolerantlıq
yüksək səviyyədədir və böyük əksəriyyət multikulturalizmə ―hə‖
deyir.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
624
2008-ci ildə əsası qoyulan "Bakı prosesi" dayanmadı, inkiĢaf
etdirildi. 2009-cu ildə Bakıda Ġslam ƏməkdaĢlığı TəĢkilatı
ölkələrinin mədəniyyət nazirlərinin toplantısı keçirildi. Bu
toplantıya Avropa ġurası dövlətlərinin mədəniyyət nazirləri də
dəvət edilmiĢdi. 2011-ci ilin aprelində Bakıda Ümumdünya
Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu keçirildi. Bu forumun
ölkəmizdə keçirilməsi Ġslam, Avropa mədəniyyətlərini özündə
ehtiva edən Azərbaycan mədəniyyətinin beynəlxalq səviyyədə
təbliğ olunmasına köklənmiĢdi‖.(modern.az)
N. Niftiyevin sözlərinə görə, Azərbaycan bu kimi tədbirlərə ev
sahibliyi etməklə sübut etdi ki, multikulturalizm həqiqətən də bizim
həyat devimizdir.
―Biz bu ənənəni istər dövlət, istər vətəndaĢ cəmiyyəti çərçivəsində
davam etdiririk. DüĢünürəm ki, 2016-ci ilin ―Multikulturalizm ili‖
elan olunması çox sevindirici haldır. Sərəncamdan da göründüyü
kimi bu iĢin həyata keçirilməsinə sırf bu iĢlə məĢğul olan bir çox
dövlət təĢkilatları cəlb olunub. Onların hər bir spesifikasına diqqət
yetirsək görərik ki, məsələn, Bakı Multikulturalizm Mərkəzi
bilavasitə bu mədəniyyətin həm ölkə, həm də beynəlxalq aləmə
çatıdırılmasında böyük rol oynayır. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi
Azərbaycanda yaĢayan xalqların rəqsləri, geyimləri, adət-ənənələri
və digər mədəni tədbirlərinin inkiĢafında mühüm rol oynayır. Dini
Qurumlarla ĠĢ üzrə Dövlət Komitəsində məsələnin dini tolerantlıq
tərəfdən
öyərilməsinə
cəhd
göstərilir.
Təhsil
Nazirliyi
Azərbaycanda yaĢayan xalqların təhsil məsələlərini özündə əhatə
edir. DüĢünürəm ki, dövlət qurumlarının bu Ģəkildə iĢləməsi ilə
2016-ci ildə Azərbaycanda elan olunan multikulturalizmin
istədiyimiz nəticəni verəcəyi təbii ki, Ģübhəsizdir. Bunlar bir ay
müddətində tədbirlər planı hazırlamladır. Təklif edirəm ki, tədbirlər
planı ictimailəĢdirilsin və bu sahədə olan ekspertlər, araĢdırmaçılar
kimi öz münasibətimizi bildirək‖.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
625
http://qhtxeber.az/news/a-53773.html
Dostları ilə paylaş: |