MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elşən Nəsibov, Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, politoloq
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
616
Multikulturalizmdə isə çoxlu sayda mədəni və fiziki elementlər dünyanın rəngarəngləĢməsini təmin edir. Bu qarıĢıqlıq hesabına isə milli mədəni elementlərin bir-birini radikal məzmunda üstələməsinin qarĢısı alınmıĢ olur.
Mədəniyyət fərdə, xalqa, cəmiyyətə, dövlətə xas olan dəyərdir. Dəyərdir, o baxımdan ki, mədəniyyət yaradıcılıq, quruculuq nəticəsidir, yaradıcılıq və quruculuq formalarıdır. Mədəniyyət nümunələr (burada dövlətin özü, cəmiyyətin özü bir mədəniyyətdir - dövlət sistemi, o cümlədən hüquq və siyasət sistemi, subyektlərin təĢkili bir mədəniyyət nümunəsidir, xalqın yaradıcılıq və quruculuq göstəricisidir. Xalqın siyasi məfkurəsidir. Xalqın formalaĢaraq millət kimi təĢkilatlanması da ali siyasi mədəniyyətin tərkibini təĢkil edir. Dövlətçilik mədəniyyəti özündə iqtisadi, mədəni, sosial və siyasi təĢkilatçılıq qabiliyyətini əks etdirir. Mədəniyyət normaları- davranıĢ qaydalarından, milli xarakterdən, milli və beynəlxalq davranıĢdan meydana gəlir) fonunda büruzə verən dəyərlərdən ibarətdir. Mədəniyyət də maddi və mənəvi ola bilir. Mənəvi dəyərlər, o cümlədən əxlaq qaydaları, mədəni davranıĢ nümunələri (burada davranıĢ qaydaları), xarakter özü elə mənəvi mədəniyyətin əsaslarını meydana gətirir. Ġctimai tərbiyə, siyasi əxlaq, milli adət- ənənələr özlüyündə mənəvi mədəniyyətin forma və məzmununu sübuta yetirir. Maddi mədəniyyət nümunələrindən (burada quruculuq və yaradıcılıq nümunələri) istifadə qaydaları və maddi mədəni abidələrə, əĢyalara olan münasibət məhz özlüyündə mənəvi mədəniyyət normalarını yaradır. Xalqın mədəniyyət tarixi və tarixi kimliyi maddi nümunələr əsasında sübuta yetirirlir. Bu baxımdan da bir xalq əgər öz yaradıcılığına hörmətlə yanaĢırsa, onu qoruyursa, dəyər olaraq irsən ötürürsə, onda o xalq öz mədəniyyətinə hörmət edən mənəvi dəyər xalqıdır. Bu kriteriyalar da özlüyündə xalqın möhkəm iradəliliyini sübuta yetirir. Mədəni xalq tarixini, yaratdığı
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 617 mədəniyyət nümunələrini qorumağı bacarmaq keyfiyyətlərinə malikdir.
Mədəniyyət yaradıcılıq və quruculuq nümunəsidir, bu nümunələrə nisbətdə davranıĢ, əxlaq normasıdır. Buna görə də quruculuq və yaradıcılıqdan ibarət olan davranıĢlardan və nümunələrə qarĢı olan hörmətdən ibarətdir.
Mədəniyyət hər bir xalqın milli kimliyidir. Milli kimliyinin irsən qoruyucusudur. Mədəniyyət xalqın məkanda tarixən yaratdığı dəyərlər məcmusundan ibarətdir. Mədəniyyət nizam və intizamdan ibarət davranıĢ üsuludur.
Mədəniyyət sosiallaĢmanın, sosial strukturlaĢmanın tərkibini təĢkil edir. Ġnsanların sosial əlaqələr və münasibətlər forması məhz mədəniyyətin yaranmasının əsaslarını təĢkil edir. Multikulturalizm isə beynəlxalq mədəniləĢmə proseslərini təmin edir. Bu da özlüyündə beynəlxalq sosiallaĢmanı meydana gətirir.
Dövlətlərin çoxluq təĢkil etdiyi müasir zamanda xalqlararası mədəniyyət əlaqələri də inkiĢaf etməkdədir. Bu gün mövcud olan əlaqələr (elektron əlaqələr) xalqlara məxsus olan mədəniyyətin qarĢılıqlı olaraq mübadiləsini sürətlə Ģərtləndirməkdədir. Digər tərəfdən, bir dövlət daxilində çoxlu sayda mədəniyyət nümunələrini özündə daĢıyan subyektlər (xalqların nümayəndələri) mövcuddur. Mədəniyyət nümunələrinin obrazları həm birbaĢa subyektlərarası (fərdlərarası) əlaqələr ilə, əyani Ģəkildə, həm də vasitəli qaydada vizual Ģəkildə transfer etməkdədir. Bu obrazlar keçidlər zamanı əks olunur.
Multikulturalizmin formaları meydana gəlməkdədir. Bir forma dövlətlər daxilində yaĢayan xalqların yaratdığıdır. Əyani mübadilə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
618
formasıdır. Burada davranıĢ qaydaları, adət-ənənələr keçidlər edir. Digər bir forma isə qiyabi tanıĢlıqla keçid formasıdır. Adət- ənənələr, musiqi, mədəniyyət vasitələr yolu ilə keçidlər edir.
Multikulturalizm (çoxmədəniyyətlilik) bir məkanda (burada bir cəmiyyət, bir dövlət) yaĢayan çoxlu sayda xalqlardan ibarət olan mədəni müstəvidir. Çünki mədəniyyətin əsas daĢıyıcıları məhz fərdlər və xalqlardır. Multikulturalizm digər tərəfdən də bir vahid dünya çərçivəsində yaĢayan çoxlu sayda xalqlardan ibarət olan mədəniyyət müstəvisidir. Mədəniyyət bütövlüyü bir dünyanı əhatə edir, eləcə də dünyanın tərkib hissələrindən ibarət olur. Multikulturalizm bir dövlət daxilində olur, eləcə də dünya xalqlarının birləĢmiĢ mədəniyyətini əks etdirir.
Hər iki formanın insanlar üçün əhəmiyyəti olduqca çoxdur: birincisi, ona görə ki, çoxlu sayda xalq - çoxlu sayda quruculuq və yaradıcılıq subyekti deməkdir. Çoxlu sayda xalqın mövcudluğu fərqli yaradıcılıq və quruculuq nümunələrinin inkiĢafından xəbər verir. Quruculuq və yaradıcılıq nümunələrinin çoxluğu cəmiyyətlərdə və dövlətlərdə dəyər zənginliyini meydana gətirir. Ġkincisi, multikulturalizm insanların zəngin davranıĢ numunələrini formalaĢdırır. Üçüncüsü, milli eqoizmin qarĢısını alır və xalqların assosiativ inteqrasiyalarını meydana gətirir. Dörüdüncüsü, beynəlmiləlçiliyi və kosmopolitizmi yaradır, sosial holizmin yaranmasını zəruri edir.
Multikulturalizm məkanda (burada bir dövlətdə, bir cəmiyyətdə) mövcud olan dəyərləri çoxaldır. Bu dəyərlər yaradıcılıq və quruculuq elementlərini artırır. Multikulturalizm məkana xarici mədəni elementlərin axınını təmin edir. Bu axın sayəsində regional mədəni inteqrasiya formalaĢır və mədəniyyət regionu meydana gəlir. Xaricdən transfer edən nümunələr hesabına məkanda sosial
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 619 strukturlaĢma güclənir. Sosial strukturlaĢmanın güclənməsi hesabına isə elementlərin sayı artır və dinamiklik geniĢlənir. Bu proseslər sayəsində sistemdə mövcud olan mədəniyyət elementlərinin sayı çoxalır və dəyərlər artır. Dəyərlər sistemi zənginləĢir. Multikulturalizm sayəsində dünyanın mədəniyyət potensialı bir məkana cəlb olunur. Multikulturalizm xalqın və dövlətin dünyəviliyini təmin edir və xalqın, millətin, dövlətin dünyada sürətlə tanıdılmasını həyata keçirir. Multikulturalizm dünyanın əksər xalqlarından ibarət olan bütövü yaradır və ümummədəniyyət müstəvisini meydana gətirir.
Multikulturalizm fərdin beynəlmiləlləĢməsini təmin edir, xalqların mədəni bütövlüyünü meydana gətirir. Burada milli mədəniyyətin inkiĢafını digər mədəni çalarlar hesabına təmin edir.
Multikulturalizm monoton dövlətlərin və cəmiyyətlərin yaranmasının qarĢısını alır və kasıb mədəni regionların formalaĢmasına mane olur. Bu baxımdan da regionlarda müharibələrin qarĢısını alan faktorlar rolunda çıxıĢ edir.
Multikulturalizm mədəniyyət sisteminin regional formasını yaradır və bu da özlüyündə regionun maddi-mənəvi resurslarından istifadədə yumĢaq yanaĢma metodlarının formalaĢmasına gətirib çıxarır.
Multikulturalizm milli mədəniyyətin qarıĢıq mədəniyyətlər hesabına sürətlə tanıdılmasını təmin edən zəngin sistem rolunu oynayır.
Multikulturalizmin formalaĢması sayəsində mədəni cəhətdən bir- birinə bağlantılar yaranır ki, bu da özlüyündə yaradıcılıq və quruculuq bütövlüyünün yaranmasını Ģərtləndirir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
620
Multikulturalizm millətlərin və onların nümayəndələrinin birliyini Ģərtləndirir və mədəni dəyərlərin transferini təĢkil edir. Bu da milli mədəniyyətin məkanlar üzrə sürətlə yayılmasını Ģərtləndirir.
Multikulturalizm xalqın və dövlətin beynəlxalq təhlükəsizliyini təmin edir. Regional qarıĢıq mədəni elementlər bu elementlərə xas olan dövlətlərin gücünü artırır, əlaqələrini geniĢləndirir və sərhəd təhlükəsizliklərini təmin edir. Məsələn, bir dövlət ərazisində yaĢayan digər xalqlar hesabına (qonĢu xalqlar nəzərdə tutulur) həmin dövlətin beynəlxalq təhlükəsizliyi təmin olunur və iqtisadi əlaqələri də geniĢlənir. Multikulturalizmin əhəmiyyəti həm də ondan ibarət olur ki, kiçik saylı xalqlar mədəni inteqrasiya Ģəraitində böyük xalqların mədəni elementlərindən faydalanmaq imkanları əldə edirlər. Bu da özlüyündə kiçik xalqların ruhunu zənginləĢdirir.
Multikulturalizm çoxlu sayda xalqların adət-ənənələrini, vərdiĢlərini ümumiləĢdirir. Bunun da sayəsində yaradıcılıq və quruculuğun geniĢlənməsi prosesləri baĢ verir. Multikulturalizm özünün müəyyən inkiĢaf mərhələsində siyasi inteqrasiyaya keçidlər edir.
Multikulturalizmdə risklər də meydana gələ bilir. Ən böyük risq assimilyasiyadan ibarətdir. Digər bir risq isə dövlətin unitar əsaslarını vurula biləcək zərbələrdən ibarətdir. Deməli, mədəni və siyasi risqlər multikulturalizmdə yaĢana bilər.
http://strateq.az/ara%C5%9Fd%C4%B1rma-t%C9%99hlil/17058- alim-bax%C4%B1%C5%9F%C4%B1-color-red-multikulturalizm-
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 621 n%C9%99dir-v%C9%99-onun-%C3%B6lk%C9%99- %C3%BC%C3%A7%C3%BCn-n%C9%99- %C9%99h%C9%99miyy%C9%99ti-var.html
“Böyük əksəriyyət multikulturalizmə “hə” deyir”
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
622
Xəbər verdiyimiz kimi, Azərbaycanda multikulturalizm ənənələrinin qorunub saxlanması, daha da inkiĢaf etdirilməsi və geniĢ təbliğ olunması məqsədilə 2016-cı il―Multikulturalizm ili‖ elan edilib.
Nazirlər Kabinetinə Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi, Mədəniyyət və Turizm, Təhsil nazirlikləri, Dini Qurumlarla ĠĢ üzrə Dövlət Komitəsi və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının təkliflərini nəzərə
alaraq, 2016-cı
ilin Azərbaycanda ―Multikulturalizm ili‖ elan edilməsinə dair tədbirlər planını bir ay müddətində hazırlayıb Prezidentə təqdim etmək tapĢırılıb.
"Azərbaycanda multikulturalizm həyat tərzidir, cəmiyyətimizin sosial mədəni münasibətlər sisteminin daxili təbii tələbatının aparıcı komponentlərindən biridir".
Bunu millət vəkili Hikmət Babaoğlu Prezident Ġlham Əliyev tərəfindən 2016-cı ilin Azərbaycanda "Multikulturalizm ili" elan olunmasına münasibət bildirərkən deyib. Onun sözlərinə görə, bu keyfiyyət multikulturalizmi cəmiyyətimizin birgəyaĢayıĢ ənənəsi kimi müəyyən edir.
Millət vəkili deyib ki, multikultural dəyərlərin bu səviyyədə mövcud olması bir qədər də bizim tarixi keçmiĢimizlə əlaqədardır: "Siyasi mədəni və siyasi etnik coğrafiya olaraq Azərbaycan həmiĢə çox komponentli və mozaik daxili mikrostruktura malik olub. Bu cür zəngin mədəni keçmiĢ isə müasir cəmiyyətimizin əasa multikultural və tolerant keyfiyyətlərini müəyyən edir. Bu isə kütləvi sosial təfəkkürun və sosial fəlsəfənin Azərbaycan modelini yaradir. Multikulturalizimin Azərbaycan modeli
hazırda Azərbaycanda dölət tərəfindən dəstəklənir və qlobal mədəni sistemə milli dəyərlərimizin aparıcı komponentlərində biri kimi təqdim
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 623 edilir. Bu qüruverici bir hadisədir. Ona görədə Prezident Ġlham Əliyev 2016-cı ili "Multikulturalizm ili" elan etdi".
Deputat vurğulayıb ki, etnik və dini dəyərlərin toqquĢma və qarĢıdurma vasitəsinə çevrildiyi bir vaxtda bu, əslində, Prezidentin dünyaya bir mesajı, bir çağırıĢı kimi baĢa düĢülməlidir. Hal-hazırda etnik, dini və mədəni, hətta məzhəb fərqliliyinə görə insanlar biri- birilərini öldürürlər. Azərbaycanda isə bu fərqliliklər ölkəmizin milli sərvəti kimi qəbul edilir və birgəyaĢayıĢ qaydalarını müəyyən edir.
H. Babaoğlu əlavə edib ki doğurdan da bu məsələdə ġərq və elə Avropanın ozü də Azərbaycandan cox Ģey öyrənə bilər: "Ona görə də Azərbaycanın multikultural modeli dünyaya yaxĢıca tanıdılmalıdır . Hazırda bu istiqamətdə cox böyük iĢlər görülür".
―Azərbaycanda birgəyaĢayıĢ və multikulturalizm‖ kitabının müəllifi, ―Kamillik VətəndaĢların Hüquqi Maarifləndirilməsi‖ Ġctimai Birliyinin sədri Niyaz Niftiyev bildirib ki, ―2016-ci ilin ―Multikulturalizm ili‖ elan olunması gözlənilən idi.
QHT sədri qeyd edib ki, hələ 2008-ci ilin dekabrından baĢlayaraq "Bakı prosesi" elan olundu və Bakıda keçirilən Avropa ġurası üzv dövlətləri mədəniyyət nazirlərinin konfransında cənab prezident bir neçə təkliflə çıxıĢ etdi. ―Onlardan biri də "Bakı prosesi"nin əsasının qoyulması və bu təĢəbbüsün qlobal prosesə çevrilməsi idi. Çox sevindirici haldır ki, 2008-ci ildən baĢlayaraq Azərbaycan həm çoğrafi, həm tairixi, həm də mədəni əsaslara malik olan multikulturalizmi inkiĢaf etdirdi. Çünki ölkəmizdə bütün xalqların nümayəndələri əsrlər boyu bir ailə kimi yaĢamaqdadırlar, tolerantlıq yüksək səviyyədədir və böyük əksəriyyət multikulturalizmə ―hə‖ deyir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
624
2008-ci ildə əsası qoyulan "Bakı prosesi" dayanmadı, inkiĢaf etdirildi. 2009-cu ildə Bakıda Ġslam ƏməkdaĢlığı TəĢkilatı ölkələrinin mədəniyyət nazirlərinin toplantısı keçirildi. Bu toplantıya Avropa ġurası dövlətlərinin mədəniyyət nazirləri də dəvət edilmiĢdi. 2011-ci ilin aprelində Bakıda Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu keçirildi. Bu forumun ölkəmizdə keçirilməsi Ġslam, Avropa mədəniyyətlərini özündə ehtiva edən Azərbaycan mədəniyyətinin beynəlxalq səviyyədə təbliğ olunmasına köklənmiĢdi‖.(modern.az)
N. Niftiyevin sözlərinə görə, Azərbaycan bu kimi tədbirlərə ev sahibliyi etməklə sübut etdi ki, multikulturalizm həqiqətən də bizim həyat devimizdir. ―Biz bu ənənəni istər dövlət, istər vətəndaĢ cəmiyyəti çərçivəsində davam etdiririk. DüĢünürəm ki, 2016-ci ilin ―Multikulturalizm ili‖ elan olunması çox sevindirici haldır. Sərəncamdan da göründüyü kimi bu iĢin həyata keçirilməsinə sırf bu iĢlə məĢğul olan bir çox dövlət təĢkilatları cəlb olunub. Onların hər bir spesifikasına diqqət yetirsək görərik ki, məsələn, Bakı Multikulturalizm Mərkəzi bilavasitə bu mədəniyyətin həm ölkə, həm də beynəlxalq aləmə çatıdırılmasında böyük rol oynayır. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Azərbaycanda yaĢayan xalqların rəqsləri, geyimləri, adət-ənənələri və digər mədəni tədbirlərinin inkiĢafında mühüm rol oynayır. Dini Qurumlarla ĠĢ üzrə Dövlət Komitəsində məsələnin dini tolerantlıq tərəfdən öyərilməsinə cəhd
göstərilir. Təhsil
Nazirliyi Azərbaycanda yaĢayan xalqların təhsil məsələlərini özündə əhatə edir. DüĢünürəm ki, dövlət qurumlarının bu Ģəkildə iĢləməsi ilə 2016-ci ildə Azərbaycanda elan olunan multikulturalizmin istədiyimiz nəticəni verəcəyi təbii ki, Ģübhəsizdir. Bunlar bir ay müddətində tədbirlər planı hazırlamladır. Təklif edirəm ki, tədbirlər planı ictimailəĢdirilsin və bu sahədə olan ekspertlər, araĢdırmaçılar kimi öz münasibətimizi bildirək‖. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 625
http://qhtxeber.az/news/a-53773.html Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|