MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ġlham Məmmədzadə, fəlsəfə elmləri doktoru, professor. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
200
hörmətin, digər
mədəniyyətlərin xüsusiyyətlərinin dərk olunmasında zərurətin, ideoloji kontekstin aktualliğını ləğv etmir. Dördüncüsü, multikulturalizm haqqında düĢüncələrimizin kontekstində biz qərb fəlsəfəsində multikulturalizm məsələlərinin dərkində çoxlu əlavələr olduğuna diqqət yönəltmək istərdik və bizim bunları dərk etməyimz lazımdır. Ġlk növbədə söhbət XX əsrin II yarısının fəlsəfəsi haqqında, Y.Xabermas və milli dövlət və modernlə əlaqədar onun diskursu haqqında, həmçinin fransız xalqının təĢəkkül tapması, fransız mədəniyyətində digər mədəniyyətlərin əhəmiyyətini əsaslandıran M.Fuko haqqında gedir.* Fransız və almanların tarixdə yekdil etnos qurumunun bir neçə milli mədəniyyətin formalaĢmasına təkan verməsi, XIX əsrin sonlarında Fransa yəhudilərinin Fransa vətəndaĢı sayılması çox maraqlıdır. BaĢqa sözlə desək, milli eyniliyin təĢəkkül problemi bu və ya digər millətə mənsub olanlarların düĢüncəsindəki dəyiĢiklik prosesini özündə ehtiva edir. Yəni etnos və millət anlayıĢı fərqlidir, vətəndaĢlıq təkcə siyasi-hüquqi anlayıĢ deyil, o özündə mədəni, dini, etnik fərqləri birləĢdirir.
BeĢinci, qloballaĢma prosesi mədəniyyətlərin qarĢılıqlı əlaqə proseslərinə yeni çalarlar daxil etdi və eyni zamanda onları kəskinləĢdirdi. Y.F.Fukuyamanın sözlərini yada salaq. O belə hesab edirdi ki, demokratiya «tarixin sonuna» gətirib çıxaracaq, ideoloji qarĢıdurmalar dövrü baĢa çatacaq. Əslində ideoloji qarĢıdurmalar, dövlətlərarası münaqiĢələr bütün dünyanı əhatə etdi. Yeni imperializmdən və yeni millətçilikdən əbəs yerə danıĢmırlar. Fransızlar ərəb mənĢəli fransızlardan, Rusiyada ―qafqazlılardan‖ narazıdırlar, Ermənistan isə nəyin bahasına olursa-olsun, «öz mədəniyyətinin və qanının təmizliyini» qoruyub saxlamağa cəhd edir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 201 Altıncı, multikulturalizmin dissiplinar tədqiqatlarının zərurəti iki vacib Ģəraiti nəzərdə tutur: etnokulturologiya və etnopolitologiyanın təmin etdiyi konkret sosioloji tədqiqatlar, statistika lazımdır. Lakin konkret göstəricilər öz növbəsində anlayıĢların məzmununun tədqiqinə imkan verən fəlsəfi yanaĢmanın spesifikliyini Ģərtləndirir (yeni metafizika). Bu kontekstdə fəlsəfənin germenevtik funksiyalarını yada salmaq yerinə düĢərdi. Bu halda müqayisəli təhlil təkcə əlamətlərin müqayisəsinə yönəlmir. Belə ki, multikulturalizmin digər ölkələrdə və mədəniyyətlərdə necə qavaranıldığından, reallıq qazanmasından və s.-dən çıxıĢ edərək müqayisə aparmaq vacibdir.
Yeddinci, müasir multikulturalizmin spesifikasını, onun mümkün inkiĢaf tendensiyasını və qloballaĢma Ģəraitində kütləvi Ģüura reaksiyasını anlamaq üçün onu yanaĢı gedən üç proses kimi təsəvvür etmək lazımdır. Və nəhayət müxtəlif mədəniyyətlərdə müxtəlif tezliklə dini, etnik və fərdilik arasındakı ierarxiya pozulur. Cəmiyyət bu proseslərə yalnız kütləvi Ģüurda təzyiq göstərə bilər, lakin onları tədqiq etməkdən ötrü müasir ictimai elm, ekspert zəmanəti və idarəedici qərarlar lazımdır.
Səkkizinci, multikulturalizm, əlbəttə
ki, mədəniyyətlərin dialoqudur, lakin bu dialoq cəmiyyətin daxilində də, submədəniyyətlər və
mədəniyyətlər arasında da gedir.
Azərbaycanda digər submədəniyyətləri özündə birləĢdirən mədəniyyəti qəbul etmək ənənəsi formalaĢıb. Yəqin buna görə də kütləvi Ģüurda multikulturalizmə münasibət ümumilikdə pozitivdir. Lakin digər cəmiyyətlərin bizə münasibətində müəyyən inamsızlıq mövcuddur. Müasir informasiya texnologiyalarına dərindən yiyələnmək «mozaik Ģüur» adlanan anlayıĢı geniĢləndirir, halbuki universal Ģeylər getdikcə daha çox arxaikləĢir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
202
Doqquzuncu, sosioloqlar çox vaxt bir insanda bir neçə bənzərliyi müəyyən edirlər: etnik, dini, peĢəkar, cinsi və s. Onların hər biri konkret bir məqamda əsas kimi qəbul oluna, sonra isə onu digəri əvəz edə bilər. Bir çox sosioloji tədqiqatlar göstərir ki, diasporlarda etniklik,vətəndaĢlıq, dini etniklik, ruhani diaspora anlayıĢları iĢlədilir.
Və nəhayət qeyd etmək lazımdır ki, multikulturalizmin həm empirizmə, həm nəzəriyyəyə, həm də fəlsəfəyə ehtiyacı var. Multikulturalizmin fəlsəfəsi mədəniyyətdə, insanların Ģüurunda rasionallığın təsdiqinə can atmalı, bu anlayıĢı müxtəlif mədəniyyətlərdə müqayisə edib geniĢləndirməklə humanizm ideallarını təsdiq etməlidir. Buna görə də fəlsəfə müxtəlif təcrübələrin məlumatlarını özündə birləĢdirən metadil kimi çıxıĢ etməlidir.
Ġlham Məmmədzadə, fəlsəfə elmləri doktoru, professor. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq Ġnstitutunun direktoru
Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|