MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
194
dövlət təbii ki, daha sabit qalmaq üçün ―əridən qazan‖dan imtina edə bilməz. Nəhayət, məsələnin digər bir tərəfi bütün deyilənlərin kütləvi mədəniyyət səviyyəsində ifadəsidir. Hər Ģeydən əvvəl xatırladaq ki, kütləvi mədəniyyət XX əsrin ortalarından, yəni kütləvi informasiya vasitələri bütün sosial təbəqələr arasında yayılmaq imkanı qazanandan sonra ortaya çıxmıĢdır. Maraqlı bir faktı da qeyd edək ki, hələ XX əsrin əvvəllərində sovet hakimiyyəti qurulanda yüksək mədəniyyəti xalqın səviyyəsinə endirmək məqsədi ilə alman marksist Roza Lüksemburqun ―Ġncəsənət xalq üçün anlaĢıqlı olmalıdır‖ fikrini əsas götürmüĢdülər. Lakin sonradan aydın oldu ki, əslində Lüksemburq ―Xalq incəsənəti anlamalıdır‖ demiĢdir. Əgər birincidə incəsənətin, ümumiyyətlə mədəniyyətin primitivləĢməsindən söz gedirsə, ikinci halda söhbət xalqın ümumi intellektual və mədəni səviyyəsinin yüksəlməsindən gedir. Bəs kütləvi mədəniyyət bu gün nəyə xidmət edir? Məlum olduğu kimi, kütləvi mədəniyyət elit və xalq mədəniyyətinə nisbətdə daha az bədii dəyərə sahib olsa da, daha geniĢ auditoriyaya malikdir. Daha çox əhalinin gündəlik həvəsləri üçün nəzərdə tutulan kütləvi mədəniyyət təbii ki, yüksək mədəniyyətlə müqayisə edilə bilməz. Yüksək və milli mədəniyyət xalq və ya etnos tərəfindən deyil, cəmiyyətin savadlı və intellektual təbəqəsi – yazıçı, rəssam, filosof, alimlər tərəfindən yaradılır. BaĢqa sözlə desək, milli nüvəni formalaĢdıran və qoruyan da məhz bu intellektual Ģəxsiyyətlər, ziyalı təbəqəsidir. Təsadüfi deyil ki, ilk vaxtlar yalnız yüksək təfəkkürlər və zövqlər üçün nəzərdə tutulmuĢ mədəniyyətin yüksək səviyyəsi, mütəxəssislərin də bildirdiyi kimi, yalnız 50 ildən sonra qeyri-mütəxəssislər aĢağı təbəqə üçün anlaĢılır. Müasir dövrdə informasiya ötürücülərinin artması həm də kütləvi mədəniyyətin daha geniĢ miqyas kəsb etməsi deməkdir. Kütləvi mədəniyyət daha çox populyar, primitiv, eyni zamanda, xüsusi dəyər kəsb etməyən keyfiyyətlərin tərənnümüdür və bu səbəbdən
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 195 onların hər gün dəyiĢməsi, itirilməsi az qala bir zərurətə çevrilir. Yəni kütləvi mədəniyyətdə bir nihilist ruh hakim olmaqdadır. Ġnsanın mənəviyyatsızlaĢmasına istiqamətlənmiĢ və hansısa xarici qüvvələr tərəfindən məqsədyönlü Ģəkildə idarə olunan veriliĢlərin, filmlərin, musiqilərin yayılmasına xidmət edən kütləvi mədəniyyət o dərəcədə geniĢ miqyas almıĢdır ki, kəmiyyət keyfiyyəti üstələməkdədir, yəni kütləvi mədəniyyət artıq xalq, hətta elit mədəniyyət kimi təqdim olunmaqdadır. Bunun qorxulu tərəfi məhz ondadır ki, kütləvi mədəniyyət bütün məkanı doldurmaqla bir tərəfdən yüksək mədəniyyətin xalqa açılan yolunu kəsir, digər tərəfdən, daha geniĢ auditoriyanı əhatə etməklə və bir növ yeganə mədəniyyət növü kimi qalmaqla xalqın təfəkkürünün, ümumiyyətlə mənəvi dünyasının istiqamətvericisi kimi çıxıĢ edir. Deyilənlər ilk baxıĢda çox ziddiyyətli görünə bilər. Lakin məsələyə bir neçə kiçik Ģərhlə aydınlıq gətirək. Bəli, multikulturalizm üçün siyasi və iqtisadi yüksəliĢ azdır, mənəvi inkiĢaf lazımdır. Elə bir inkiĢaf ki, özünü dərk etmiĢ ―milli mən‖ baĢqalarından qorxmur və onları tanıya-tanıya, özü ilə müqayisə edə-edə özünün müsbət keyfiyyətlərini kəĢf edir. Belə dialoq da hər kəsə yüksək tolerantlıq nümunəsi ola bilir. Bu mənada Azərbaycanı nümunə göstərmək olar. Muğamını dünyaya tanıdan Azərbaycan özü də musiqi festivallarına ev sahibliyi edə bilir. Təsadüfi deyil ki, tədqiqatçılar multikulturalizmi səslərin polifoniyası da adlandırırlar. Bu gün dünya vətəndaĢına çevrilmiĢ, eyni zamanda öz Ģəxsiyyətini də qoruyub saxlayan Cəlaləddin Ruminin məlum tezisini bura tətbiq edərək demək olar ki, Azərbaycan ―bir pərgar kimidir, bir ayağı milliliyinə, dərin köklərinə bağlı, digər ayağı ilə yetmiĢ iki milləti dolaĢır‖. Göründüyü kimi, burada iki əsas nöqtə vurğulandı – identiklik və multikulturalizm. Bir ayaq yerdə nə qədər möhkəm dursa, çevrə də o qədər aydın və düzgün çəkilər.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
196
Könül Bünyadzadə, fəlsəfə elmləri doktoru
Multikulturallıq
Əziz dostlar, doğrudan da iki gündür çıxıĢlara qulaq asıram, və görürəm ki, onlar nə qədər maraqlı, insanlar və bəĢəriyyət üçün nə qədər əhəmiyyətlidir. Mən 5-6 dəqiqə ərzində çıxıĢ edərək bir neçə söz demək və mədəniyyətin, mədəni dəyərlərin təbiətindən bəhs etmək istərdim. Allah bizi yaratdığı kimi, bizimlə birlikdə qidanı, suyu və havanı – bir sözlə, dünyada yaĢayan canlı varlıqlar üçün hər Ģeyi yaradıb. Lakin Ģüurlu varlıq olan insan üçün O haqqında artıq ikinci gündür bəhs etdiyimiz daha bir qidanı yaradıb. Bu mədəni qida, mədəni dəyərlərdir. Bəlkə də insan elə məhz bu qidanı qəbul etdiyinə görə insan olub. Necə? Biz necə yediyimizi, su içdiyimizi, hava ilə nəfəs aldığımızı və bunun orqanizmimizə necə təsir etdiyinə bilirik. Bəs əgər mədəniyyət qidadırsa, bizim orqanizmimizə necə təsir edir. Məsələ bundadır ki, bizim bildiyimiz bütün mədəni dəyərlər – musiqi, incəsənət, rəsm əsərləri, teatr, kino, arxitekturadır. Demək olar ki, onların hamısı harmonika xüsusiyyətə malikdir, yəni əgər musiqiyə nəzər salsaq, o, musiqidəki spektrlərin cəmi, tezliklər, harmoniyadır. Gözümüzlə qəbul etdiyimiz əsərlər –rəsmlər, rənglər – də müəyyən tezliyə, harmoniyaya malikdir. Deməli, beynimiz mədəni dəyərləri qulaq, göz və məhz tezlik spektrləri vasitəsilə qəbul edir. Belə çıxır ki, bu halda beynimiz həmin mədəni dəyərlərin spektral analizatoru kimi çalıĢır. Və bu spektrlar, bu harmoniklər bizim daxili orqanlarımız
Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|