40
1916-cı ildə baş verir. Payız günlərinin birində bir general iki polkovnikin
müşayiəti ilə gəlib girir «Cəvahir» mağazasına. Bakıda generala çox az rast
gəldiyindən adamlar heyrət edirdi. Cəvahirfüruş bərk sevinir ki, yağlı müştəri
düşüb tora. Hörmətlə yer göstərir, başlayır dil-ağıza. Polkovnikin biri deyir ki,
bizim general xanımı üçün bir qədər bər-bəzək əşyası almaq istəyir, ona layiq
bir şey varsa göstərin, yoxsa, başqa mağazaya gedək.
Cəvahirfüruş brilyant, zümrüd, yaqut, zəbərcəd, mirvari dolu
qutuları düzür stolun üstünə və tərifləyə-tərifləyə bir-bir nişan verir.
Polkovniklər ən qiymətli zinət-bəzək əşyası ilə dolu bir neçə qutu
ayırıb, generalla astadan danışırlar, o da başı ilə razılığını bildirir; polkovniklər
cəvahirfüruşa deyirlər ki, general qalır burda, biz ikimiz bu qutuları aparıb
göstərək onun xanımına, nəyi bəyənsə götürər, qalanını qaytarıb gətirərik,
haqq-hesabı da çürüdərik. Cəvahirfüruş o saat yoldan ötən faytonu çağırıb
onları oturdur, faytonçunun haqqını da verib, yola salır. Bir saat keçir, iki saat
keçir həriflərdən xəbər çıxmır... Cəvahirfüruş səbrini itirir, nə edəcəyini bilmir;
generaldan da qorxur ki, danışsa qəzəblənər. Axırda dözə bilmir; cəsarətini
yığıb generala yaxınlaşır və soruşur ki, cəvahiratı aparanlar harda qaldı, niyə
gəlib çıxmırlar? General dinmir. Çək-çevirdən sonra məlum olur ki, hərif laldır.
Polisi çağırırlar... İstintaq vaxtı Rostov macəraçılarının, lal bir adama general
libası geyindirib gətirib girov qoyub cəvahir qutularını götürərək aradan
çıxdıqları aydınlaşır.
Şəşəə mağazası: «Cəvahir»in qonuşuluğundakı bu dükan da şəhərdə
məşhur idi; uzun, çilçil qranit pilləkanında iri, qara hərflərlə «Blestyaşi
maqazin» həkk edilmişdi; dükanın üstündə isə daş güzgüdən düzəldilmiş
hərflərdə eyni sözlər yapışdırılmışdı... Bakıda «Şəşəə» təki təmtəraqlı ikinci
mağaza yox idi. Gözlər qamaşır, baxan məftun olur, çaşırdı... Vitrinin
tavanı və divarları daş güzgüdəndi, yerinə qara mərmər döşənmişdi; tavandan
asılmış səkkiz qəndilli büllur çıraq yana-yana fırlanırdı; güzgülər isə min bir
əlvan ziya saçır, ətrafa əfsanəvi şəfəq yayırdı. Vitrində qoyulmuş çini qab-
qacağın gözəlliyk mənzərənin təsirini birə min artırırdı. Min bir diyardan
gətirilmiş qab-qacaq rəngarəng şəfəqlər altında sanki bir-birilə bəhs edir,
rəqabətə girir. Hər biri özünün daha qiymətli olduğunu gözə çarpdırmaq
çalışırdı. Bu mənzərənin hər iki tərəfdəki vitrin güzgülərində əks olması həm
əşyaların saylarını, həm də təsir qüvvəsini qat-qat artırırdı. «Şəşəə»də bütün
ölkələrin: rus, yapon, fransız, alman, çin, ingilis, italyanların çini qabları
tapılırdı. Qabların haşiyələrini, nəqşlərini, şəkillərini, bəzəklərini, ürək açan
rənglərini nə təsvir, nə də təsəvvür etmək mümkündür. İri nimçələrin içində
imperatorların, şahların, kral və hökmdarların, sərkərdələrin, onların
arvadlarının şəkilləri, dövrədə xoş rəngli abı, qızılı, gümüşü, yaşıl, al, sumağı,
sarı, bənövşəyi, qırmızı, sürməyi və ağ naxışlar, zolaqlar və haşiyələr olardı.
41
Xörək dəstgahı hər biri əlli-altmış adamlıq, xırdadan tutmuş lap irilərə
qədər hər cür nimçə, dayaz və dərin boşqab və sairə... qəhvə-çay dəstgahı,
meyvə-şirniyyat dəstgahları... İnanmaq olmurdu ki, bunları insan yaradıb... Əl
vurmağa, toxunmağa adamın heyfi gəlirdi... Vitrinin tavanından sallanan səkkiz
qəndilli büllur çilçıraq işıq saça-saça fırlandıqca əfsanəvi bir mənzərə
canlanırdı.
Torqovı (Nizami) və Telefonnı (28 Aprel) küçələrində o tay, bu tay
hərəsi bir memarlıq incisi, sənət nümunəsi, bir-birindən fərqli, eyni dərəcədə
diqqəti cəlb edən, gözləri oxşayan, qürur hissi doğuran əzəmətli binaların
birinci mərtəbələrində təmtəraqlı mağazalar vardı.
Şəhərdə hər məhəllədə əyləncə evləri vardı. Onlardan ikisi -
«Çanaxqala» lokantası və «Qış klubu» - «Kazino» barədə xüsusi qeyd etmək
maraqlı olardı, «Çanaxqala» Olkinski (Caparidze) küçəsindəki üçmərtəbəli
binada yerləşirdi; fasadlardakı yarım dairə, xudmani eyvanlara paslanmayan
poladdan qayrılmış çiçəklərlə bəzədilmiş gözəl metal şəbəkələr vurulmuşdu.
Girəcəyin üstündə iri hərflərlə, hüsnxətlə yazılmış lövhə uzaqdan müştəri
çağırırdı. Birinci mərtəbənin yarısında eyni adlı kafe vardı; bura dövlətli
möhtəkirlərin, maliyyəçi, sənayeçi və tacirlərin məskəni idi. Yığışıb paxlava,
şəkər çörəyi, şor qoğalı yeyə-yeyə, kofe, mineral suları, limonad, kakao içə-içə
söhbət edər, müxtəlif sərgüzəştlər danışar, sevdalaşardılar.
Binanın üstündə - «Çanaxqala» lokantasında kübarlar bütün keçəni
kefdə, ziyafətdə, əyləncədə olardılar.
Lokanta axşam saat onda işləməyə başlardı; bir neçə iri və xırda
salonu vardı. Musiqi çalınırdı, xanımlar qəhqəhə ilə gülürdülər. Ləziz
xörəklərin ətri bütün məhəlləni bürüyərdi. Musiqi sədaları, xanəndələrin avazı
səhərə qədər susmaq bilməz, rəqs davam edərdi. Bu lokantanın rəqqasələri
gözəllikdə, məlahət, naz-qəmzədə dillər əzbəri idi. Milyonçulardan çoxları
buradan məşuqə və aşna tapardı. Buradakı qızlara vurulub evlənənlər də
olurdu. Yeri gəlmişkən belə bir «aşiqanə» macəradan danışmaq yerinə düşər.
Onu altıncı ildən maliyyə və iqtisadiyyatın qeyri-sabitliyindən valyuta alış-
verişi daha da rəvac tapmağa başladı. On doqquzuncu ildə lap kəlləçarxa
qalxdı. Valyuta alverçiləri arasında Çəpgöz Kazım ad çıxarmışdı. Vücudca
cılız, gözə çarpmayan, görkəmi kifir bir adam idi.
Məktəbi yarımçıq qoyub atasının əli altında sərraflığa başlayır,
sonralar valyuta alıb-satmağa qurşanır, tez-tez Tiflisə, Batuma, Türkiyəyə -
İstambula gedib qayıdır, ingilis, italyan, türk lirələri gətirir, birə iki baha
qiymətə satır, axırda Çəpgöz Kazım dönüb olur milyonçu. Gündüzlər
küçələrdə, bulvarda veyllənib, keçələr kazino və lokantalarda əylənir. Çox vaxt
«Çanaxqalada» ilişib qalır.
«Çanax qala» lokantasında iyirmi-iyirmi iki yaşlarında bir yəhudi qızı
vardı. Çoxları onun aludəsi və məftunu idi. Ona görə hər gecə lokantada
Dostları ilə paylaş: |