46
Ploşko, Termikelov, Edel və tanınmış başqa istedadlı mütəxəssislər ürəkdən
çalışırlar.
İlk mərhələdə bulvar «Qafqaz-Merkuri» körpüsündən (Kukla teatrının
binasından) Seyid Mirbabayevin (Azneft) binasınadək uzanacaqdı. Bu arada
sahildə sınıq-sökük qayıqlar, köhnə yelkənli gəmilər vardı, çirkab sular axıb
dənizə tökülürdü.
1910-cu ildə bulvarda əkilmiş ağaclar, kol-kos və çiçəklər artıq göz
oxşayırdı.
Quba meydanı şəhərin ən qələbəli yerlərindən biri idi. Parapetlə
bərabər
əsas
meydan
hesab
edilirdi.
Buradakı
karvansaralarda,
mehmanxanalarda bütün Azərbaycan qəza və kəndlərindən gəlmiş müsafirlərə,
alverçilərə, tacirlərə, sənətkarlara təsadüf edilərdi. Qoçuların əsas məskən və
yığıncağı Quba meydanı idi, bütün şər əməllər, fitva vermək, adam öldürmək,
qız qaçırtmaq, mağaza, anbar yarmaq, dövlətlilərdən rüsum almaq, ev
yarmaq və digər şər əməllərin tədbiri Quba meydanında tökülər, qət edilərdi.
Burada Balaxanı, Bondarnı, Çadrovı, Sisyaanov, Bazar və Şamaxı küçələri
çarpazlaşırdı. Binaların birinci mərtəbələrində baqqal, bəzzaz, xırdavatçı,
çarıqçı, (iki cür çarıq tikərdilər: əyan, ruhani və varlılar üçün xüsusi Şiraz
çarığı, qara camaat üçün isə xam göndən), qəssab dükanları, aşxana, cızbızçı,
çayxana, kababçı dükanları, sərrac və sənətkar emalatxanaları yerləşirdi.
Binaların üst mərtəbələri isə mehmanxana və mənzillər idi. Meydanın
bir tərəfində taxta budkalarda yəhudilər min bir əşya alış-verişi edirdilər.
Xüsusi emalatxanalarda dəmirdən, misdən, hətta gümüşdən cürbəcür
formalarda təkbaşlı, qoşabaşlı, üç, dörd və hətta beş-altı başlı, bərli-bəzəkli,
naxışlı şamdanlar, eynilə fanarlar qayırardılar.
Quba meydanından haçan keçilsəydi, çayxana və aşxanalardan
qramafon və şarmanka səsi eşidilərdi.
Payız və qış aylarında sələbçilər iri sələbdanlarda sələb satar və
qışqırardılar: «Sələb var», «Məlhəm var», «Sinə dərmanı», «Döş davası»,
«Məcundur», «Cana xeyirdir». Bitki kökündən hazırlanan sələb süd rəngində
olar, ətri, dadı adama ləzzət verərdi.
Quba meydanındakı yeməkxanalardan biri də Həsən Pervoyun adı
dillər əzbəri «İslam» restoranı idi. O zaman ev, dükan, restoran, mağaza
yiyəsinin adı ilə tanınardı. Həsənə də xörəklərin ləzizliyinə görə «Pervoy»
ləqəb qoymuşdular. Səkili mərtəbədəki bu restoran səhərdən gecə yarısına
qədər müştərilə dolu olardı. Burdakı xörəklər kimi dadlı xörək heç yerdə yox
idi; şəhərdəki müştərilərdən başqa ətraf qəsəbə və hətta mədənlərdən,
kəndlərdən - Sabunçu, Suraxanı, Ramana, Bibiheybət, Keşlə, Ağşəhər,
Qaraşəhərdən faytonda, qazalaqda bu restorana nahara gələr, yeyib-içib qəlyan
çəkər, söhbət edər, sövdələşər, mal alıb satardılar. Handa bir dövlətli, tanınmış
47
qoluzorba sövdəgər, tacir, çodar və digər adamlara burda rast gəlmək olardı.
Fayton, qazalaq küçəboyu bir-birinin dalınca düzülərdi.
Bir gün nahara gələn müştərilər görür ki, «İslam» restoranı bağlıdır;
səs-küy salırlar, başlayırlar Həsən Pervoyu axtarmağa. Əlaltılarından birini
tapıb soruşurlar, bu nə əhvalatdır... Deyir ki, xəbərim yoxdur, işə gəldim
gördüm ki, lələ köçüb yurdu qalıb... Müştərilər dilxor olurlar. Xörəklərin belə
ləzzətli olmasının səbəbini Həsən Pervoyun əlaltısı nəql edir: biz hər şeyi
hazırlayırdıq, Həsən Pervoy sirrini öyrənməsinlər deyə hamını mətbəxdən
çıxardıb əti qazanlara, küpələrə, tavalara özü təklikdə töküb yerbəyer edər,
ocağa asandan sonra bizi mətbəxə buraxardı. Deməyinən Həsən Pervoy bütün
qablara ölçüsünə, Həcminə görə müəyyən miqdarda tiryək sürtüb sonra ət
tökərmiş, ədviyyat da əlavə edərmiş; bu qayda ilə az doza ilə müştəriləri
tədrislə tiryəki etmişdi. Yaxşı da pul qazanıb dövlətlənmişdi.
Həsən Pervoy özü İranın Zəncan şəhərindən idi. Bakıdakı
zəncanlıların çoxusu şatır-çörəkçi idilər; onlar da xeyli pul qazanandan sonra
gözlənmədən yoxa çıxardılar.
Yarım kilometr aralı Kömürçü meydanında əvvəllər kömür basdırıb
satardılar, sonralar döndərmişdilər oranı bazara, əksərən köhnə pal-paltar
və ev müxəlləfatı satılardı. Bələdiyyə idarəsi ora Voronsov meydanı adı
qoydusa, camaat tərəfindən qəbul edilmədi, köhnə adı Kömürçü meydanı qaldı
üstündə. Burda da qramafon və şarmanka çalınardı. Kömür meydanında da
xoruz və qoç döyüşdürərdilər, qoçlar kəllə-kəlləyə gələndə zərbin səsindən,
şaqqıltıdan adam diksinir, elə bir təsəvvür oyanırdı ki, hər iki qoçun başı tikə-
tikə olub ətrafa səpələndi; xoruzlar al qan içində olar, tez-tez gözləri deşilər,
döşlər yırtılardı, amma ən maraqlı oyun-tamaşa dəvələrin döyüşməsi olardı;
elə ki, küçəbəküçə carçılar hərlənib xəbəri yayardılar, səbrsizliklə oyun
gününü gözləyərdilər. Dəvələrin döyüşməsini heç bir heyvan döyüşməsi ilə
müqayisə etmək olmaz. Bu eyni cinsli heyvanın bir-birinə tutduqları
divandan insan dəhşətə gəlirdi. Quduz itlərin, canavarların vəhşiliyi qızışmış
dəvələrin qəzəbi yanında oyuncaq hesab oluna bilər. Heyvanda nə qədər
dərin kin, qəzəb, rəhmsizlik olarmış. Ağızlarından köpük püskürərdi; gözləri
elə dumanlanardı ki, sanki heç nəyi görmür. Ayaqları ilə təpikləyir, bir-birini
çeynəyir, parça-parça, tikə-tikə etmək istəyirdilər. Qızmış gözlər qan çəkib
az qalırdı hədəqəsindən çıxsın. Hikkədən əsim-əsim titrəyirdilər. Canlı aləmə
müvafiq necə də ad tapıblar: vəhşi, yırtıcı. Üstün gəlmək, xudpəsəndlik
görünür ibtidadan canlıların xilqətindədir ki, ondan ötəri ölümə gedir, məhv
olurlar.
Kömür meydanında tez-tez pəhləvanlar da güləşər, güclərini
göstərərdilər. Kəndirbazlar məharətlərini nümayiş etdirmək üçün kəndirin
üstündə qəribə oyunlar çıxarardılar.
Dostları ilə paylaş: |