104
Darvazaların ortasında «bala qapı» vardı, gediş-gəliş ordan olardı; tez də
arxadan bağlayardılar.
Bütün məhəllələrdə şəriət məktəbi - mollaxana vardı ki, uşaqlara əvvəl
çərəkə, sonra da Quran oxumağı, ərəb hürufatını öyrədir, yazmağı da təlim
edirdilər.
Mollanın amansız, qəddar cəza üsulları vardı: qısa, orta və uzun
çubuq, fallağa, noxudun üstündə diz-üstə oturmaq. Mollaxananın avadanlığı:
manqal, həsir, üstündə oturmağa şəlpə. Bunlar mollaxanaların «bəzəyi» idi.
Adətən dərs keçilən otaq zirzəmidə, ya da birinci mərtəbədə yerləşərdi. Dərs
otaqları torpaq-qır döşəmədən, palçıq suvaqlı divarlardan, tavanları çürük tir,
köhnə taxtadan ibarət idi. Bütün bunlar vərəm, yel azarı və digər xəstəliklər
mənbəyi idi. Xırda pəncərələr məktəbi dustaqxanaya oxşadırdı, içəri nəmli,
ürək sıxan, qaranlıq və havasız idi...
Qızlar da mollaxanalarda mollabacıdan «təlim», «dərs» alırdılar;
adətən Quranı alayarımçıq öyrənər, əsasən mollabacıya qaravaşlıq edər, onun
uşaqlarına baxar, toyuq-cücəyə dən tökər, su qoyar, həyət-bacanı süpürər,
quyudan su çəkərdilər. Tez-tez də mollabacının çubuğunun zərbəsini
dadardılar.
QAFQAZ MÜSƏLMAN MÜƏLLİMLƏRİNİN 1-Cİ QURULTAYI
Bəzi kitab və sənədlərdə Azərbaycan müsəlman müəllimlərinin
qurultayı adlandırılır. 1906-cı ilin may ayında «Nicat» maarif cəmiyyətinin
qiraətxanasındakı yığıncaqda müəllimlərin avqust ayında qurultayının
çağırılması qərara alınır və aşağıdakı tərkibdən ibarət komissiya təşkil edilir: H.
B. Zərdabi (Məlikov), F. Ağayev, N. Nərimanov, Ə. Cəfərzadə, A. Əfəndiyev,
H. Mahmudbəyov, H. M. Hacıbababəyov, M. Y. Əfəndiyev, Ciddi hazırlığa
başlanır. H. B. Zərdabi «Kaspi», N. Nərimanov «Həyat», F. Ağayev «İrşad»
qəzetlərinə məktub yazır, qurultayın məqsəd və təkliflərini aydınlaşdırırlar.
Təsis komissiyasının sədri N. Nərimanov var qüvvəsilə çalışır,
qurultayın açılmasına az qalmış dərs, təlim və müəllimlər barədə bir neçə
məqalə yazır, onun açılış günü isə «Bu gün» adlı məqaləsini dərc etdirir.
1906-cı ildə, avqust ayının 15-də, səhər saat 10-da şəhər məktəbinin
salonunda qurultay işə başlayır. Təsis komissiyasının sədri N. Nərimanov qısa
giriş sözü ilə qurultayı açır. H. B. Zərdabi sədr, N. Nərimanov onun müavini,
Fərhad Ağayev isə katib seçilir.
Qurultay Azərbaycanda xalq maarifinin bir sıra, mühüm məsələlərini:
ibtidai və orta rus-tatar məktəblərində ana dilinin icbari bir fənn kimi təlimi,
yeni dərs proqramının tərtibi, vahid dərs metodunun hazırlanması, kənd
müəllimlərinin
həyat
şəraitinin
yaxşılaşdırılması,
Qori
müəllimlər