Ma’ruza Mashg’ulotlarining ta’lim texnologiyasi
Таълим бериш технологиясининг Тери-таносил юкумли касалликлари
Yüklə 23,57 Mb.
|
15.1 Таълим бериш технологиясининг Тери-таносил юкумли касалликлари захм, гонорея микоплазма, хламидия кузгатувчилари. Трансмиссив юкумли касаллик кузгатувчилари риккетсиозлар
MORFOLOGIYaSI VA TINKTORIAL XUSUSIYaTLARI Zaxmni kuzgovchi spiral shaklida, uzunligi 6-20 mkm,eni 0,2-0,8 mkm tanasi 10-14 marta buralgan, xarakatchan spiroxetad ir. Tanasi bir tekis buralib spiral xosil bo’lgan . Zaxmning spiroxetasi bir me’yerda xarakat kiluvchidir. U turt xil xarakat kila oladi: vint shaklida buralib xarakatlanadi, oldinga siljib xarakatlanishi, ba’zan tanasini bukib, tanasini rostlab tulkinsimon xarakatlanishi mumkin. Elektron mikroskopda ayrim spiroxetalarda xivchin borligi va ular lofotrixligi bilinadi.Rangsiz spiroxetaning anilin bueklar bilan buyalishi kiyin, uni Romanovskiy-Gimza buyogi bilan buyaladi. Shu usulda buyalganda spiroxeta och-kizil rangda kurinadi. Treponemalarni surtmalarni Burri usulida xamda kumushlab (syerebrenie) aniklash mumkin. Bundan tashkari ularni korongi doirada tiriklayin urganish mumkin.Zaxm kuzgatuvchisida kapsula va spora yuk. KULTURAL XUSUSIYaTLARI. Zaxm spiroxetasi anaerobdir. Oddiyozukalarda kupaymaydi. Zaxm spiroxetasini ustirish uchun probirkaning ostiga kuyon tukimsidan bir bulak solib, ustiga assitli agar kuyib ustirishga imkon topgan. Shyereshevskiy bu mikrobni ustirish uchun otning kon zardobini bir oz kuyuklashtirib ishlatgan. 35-36 S da 5-12 kunda sekin usadi.Zaxm spiroxetasini tuxumda usib kelayotgan tovuk embrionining xorion-allantois to’qimasida kupaytirish mumkin, bu sharoitda spiroxeta uz patogenligini saklab koladi. Vazelin katlami ostida miya to’qimasi kushilgan kuen zardobida xam yaxshi usadi.Fermentativ xususiyatlari. Treponemalarda fermentativ xususiyat rivojlanmagan. Ammo kultural shtammlari indol, syerovodord ajratish kobiliyatiga karab, uzaro farklanadilar. Treponemalar sun’iy oziq muxitlarda ustirilganda viruletligini yukotadi. Tovuk embrionida ustirilganda uz virulentligini saklab koladi. Toksin xosil kilishi aniklangan. Antigenlik strukturasi. Syerogruppa, syerovarlari aniklanmagan. Zaxm treponemasi uz tarkibida murakkab antigenlik xususiyatiga ega bo’lgan lipidli, polisaxaridli, "proteinli"komplekslarni saklaydi.Rezistentligi. U issikda 45-48 S 1 soatda uladi. Sulema 1:1000 va fenol uni bir necha minutda uldiradi. Ular ogir metallar ta’siriga sezgir.Patogenligi. Tabiiy sharoitda zaxm xayvonlarda kurilmaydi.Kuenga, maymunga zaxmni xar xil usulda kiritib yuktirish mumkin.Zaxmning manbai va yukish yullari. Tabiiy sharoitda zaxm "antroponoz" kasallikdir. Shunga kura uning manbai kasal odamdir. Kasaldan bu infeksiya kupincha jinsiy aloka natijasida,idish, kiyim-kechak, kurpa-estik orkali yuqadi. Xomiloadorlikvaqtida kasallik onadan bolaga yuldosh orkali utish mumkin.Kasallik patogenezi va klinikasi. Bu kasallikda tyeri,jinsiy organlar shillik pardasi, ogiz bushligi infeksiya darvozasi xisoblanadi. Shuning uchun zaxm treponemalari birlamchi tyeriga, ogiz bushligi va jinsiy organlar shillik pardalarida joylashib olib, u yerda kupayadilar va prolifyerativ xamda destruktiv uzgarishni chakiradilar.Zaxmda inkubasion davr urtacha 3 xafta davom etadi. Zaxm boshlanish davridan darrov davolanmasa, u 4 davr bilan utadi: Zaxmning birinchi davri: Spiroxetaning kirish joyida in- filtratdan iborat bir tuguncha paydo buladi. Bu tugunchaning usti yaralanadi, keyin yara kattalashib "kattik shankr" xosil bu- ladi. Birlamchi davr 6-7 xafta davom etadi. Bezlar kattalashadi. Zaxmning ikkinchi davri: bu davrda kasallik butun orga- nizmga limfa, kon yullari bilan eyilib, kasallikning belgilari tyerida va shillik paradalarda xar xil toshmalar paydo buladi. Bu davr 2-4 yil davom etadi. Zaxmning uchinchi davri. Tananing ayri joylarida granulematoz to’qimalar paydo buladi. Tyeri, tyeri osti toshmalar, chukur organlarda, pyerifyerik va markaziy nyerv sistemasida maxalliy yalliglanish vujudga keladi. B ujoylarda tutash infiltasiya boshlanadi, "gumma" xosil buladi.Zaxmning turtinchi davri. Bu davrda markaziy nyerv sistemasi shikastlanib, orka miyaning kasalligi va yildan-yilga rivojlanuvchi falaj yuzaga chikadi, chunki treponemalar katta mikdorda miya to’qimalarida buladilar va markaziy nyerv sistemasida funksional uzgarish chakiradilar. Immuniteti. Nostyeril immunitet buladi. Limfositlar lipolitik fyerment xosil kiladi va spiroxetalarni xazm kilish xususiyati paydo buladi. Bu immunitetni "shankrli" deb atashadi,chunki takroriy yukganda shankr xosil bulmaydi, lekin boshka kasallik davrlari rivojlanadi. Zaxmda G va M immunoglobulinlari topiladi va E immunoglobulin reaginlari paydo buladi, bu reaginlar kardiolipidli antigen borligina komplementni biriktiradilar. Immunoglobulin G va M spesifik antitelolar xisoblanadilar, ular zaxm kuzgatuvchisining proteinli antigenlari ta’siri natijasida ishlab chikariladilar. Zaxm uchun infeksion allyergiya xolati xaraktyerli. Bu xolat treponemalar kulturasidan eki zararlangan to’qimalardan tayyerlangan.Zaxmning mikrobiologik tashxisoti. Uning davriga karab xar xil usullar bilan aniklanadi.Kasallikning birinchi davrida kattik shankrdan olingan eki limfatik bezdan punksiya kilib olingan material tekshiriladi. Olingan materialdan oddiy surtma preparat yasab, keyin Romanovskiy-Gimza buegi bilan buyab, mikroskopda tekshirilsa, spiroxeta och-kizil rangda kurinadi. Kattik shankrli davrida kasaldan olingan materialning bir tomchisini buyamasdan mikroskopda korongilantirilgan doirada tekshirish xam yaxshi natija byeradi.Bu uculda tekshirilganda spiroxetani tirik va xarakatlanib turgan xolda kurish mumkin.Kasallikning ikkinchi davrida kasal organizmida immun-biologik uzgarishlar vujudga kelganini Vassyerman reaksiyasi yerdamida diagnozni aniklash mumkin. Vassyerman reaksiyasi Serologik reaksiya bo’lib, uning uchun kasalning kon zardobi tekshiriladi. Bu reaksiya komplementning boglanishiga asoslangandir. Vassyerman reaksiyasida spesifik antigen urnigagina bironta organdan olingan lipoidli ekstrakt qo’llaniladi.Bulardan tashkari immunoflyuoressensiya reaksiyasi (RIF) treponemalarni immobilizasiyalash reaksiyasi, Kan, Zaks-Vitebskiy chuktirish reaksiyalaridan foydalanib diagnoz kuyiladi. Davolash. Salvarsan, neosalvarsan, penisillin, prodigiozan bilan bisillin, bioxinol, vismut, yod reparatlari.Oxirgi yillarda ekstensillin antibiotik juda kul byermokda.Profilaktikasi. Maishiy buzuklik, foxishabozliklarga yul kuymaslik kyerak. Kasallikka vaqtida diagnoz kuyib, davolash,sanitariya, madaniy okartuv ishlarini utkazish. SUZAK (GONORREYa) KUZGATUVChISI Suzak kasalligini kuzgatuvchisi gonokokklar. Gonokokklar 1879 yilda Neyssyer suzak bilan kasallangan odamning uretrasi- dan okkan yiringdan topgan. Bu gonokokkning sof kulturasini ajratib olib, uni soglom odamda sinab kurgan va bu mikrob su- zakni yuzaga chikarishini isbotlagan. Suzak kuzgatuvchisi Neiserriacea oilasiga , Neisseria zotiga kiradi. Morfologiyasi va tinktorial xususiyatlari. Gonokokk loviyasimon diplokokk bo’lib, shaklan meningokokkga uxshaydi, xarakatsiz, kapsula va spora xosil kilmaydi. Xajmi 1,2-1,3 X 0,7-0,8 mkm. Gram usulida och kizil rangda buyaladi. Ular xujayra ichida (leykositlarda) joylashadi.Kultural xususiyatlari. Gonokokk sun’iy oziq muxitlarda talabchan bo’lib, oziq muxitga kon, assit suyukligi, kon zardobi kushilmasa kupaya olmaydi. Oddiy oziq muxitlarda usmaydi. Gono- kokk kat’iy aerob, kuyuk oziq muxit sirtida juda mayda, dumalok, beti tekis, shisha rangiga uxshash Ko’kimtir, tinik, koloniya xosil kiladi. Konli muxitda gemoliz byermaydi. Suyuk muxitda zaif loykalanish va parda xosil kiladi. Biokimeviy aktivligi, toksin xosil kilishi va tiplari.Gonokokk uglevodli muxitlardan fakat glyukozani kislota xosil kilib parchalaydi. Proteolitik aktivligi yuk. Endotoksin ajratadi. Gonokokk isskka chidamsiz bo’lib, 40 S da uladi. Past xarorat kuritish 1% li protorgol , 1% fenol 10 minutda uldirishi ma’lum. Antigenlik strukturasi. Gonokokklar ikkita antigenli kompleksni saklaydi: 1) proteinli, u meningokokklar oksili,antigenlari Str.pneumoniae uchun umumiy. 2) polisaxaridli,ularni syerovarlarga ajratadigan antigenli kompleks. Patogenligi. Gonokokk fakat odamda kasallik kuzgatuvchi mikrobdir.Infeksiya manbai. Kasal odam.Patogenezi va klinik belgilari. Gonokokk siydik yullari va jinsiy organning shillik pardasida yiringli yalliglanimsh kasalligini kuzgaydi. Bunday kasallikka gonorreya - suzak deyiladi. Kasal jinsiy yuldagi shillik parda, bachadon buynida yi- ringli yalliglanish boshlanadi. Zararlangan organdan yiring chikara boshlaydi, siyish vaqtida achib ogrish seziladi. Suzakning utkir formasida kupincha gonokokklar kushni organlarga tarkalib, erkaklkrda prostati, testikulit, epidemit byerishi mumkin. Gonokokklar ba’zan kuzning kon’yunktivasida xam yiringli yalliglanishni vujudga keltiradi, bunga "blennoreya" deyiladi. Aellarda bachadon yalliglanishi, vulvaginitlar ruy byeradi. Bachadon buynidan gonokokklar yugon ichakka utishi mumkin.Infeksiyaning ekstragenital formasiga endokarditlar, meningitlar, artritlar, stomatitlar, kon’yunktivitlar, septisemiyalar kiradi.Gonokokklarning patogenlik faktori bo’lib ularda pililar borligi isobolanadi. Pililar silindrik epiteliyning mikrovorsinkalari bilan birikib, gonokokklarning epiteliy xujayrasi ichiga kirishini ta’minlaydi. Shu vaqt shillik pardada utkir yalliglanimsh jaraenini ta’minlaydi.Suzak siyganda achib ogrish, siydik yullari, kindan yiring ajralishi kabi klinik belgilar kuzga tashlanadi.Kasallik utkir, ba’zan surunkali formada utadi.Diagnostikasi. Diagnozni aniklash uchun gonokokklarni topish, gonokokklarga karshi antitelolarni aniklash kyerak. Baktyerioskopik, baktyeriologik va Serologik usullar qo’llaniladi.Tekshirish uchun uretra, kin, bachadon buyin kismi, yugon ichak, kuz kon’yunktivasidan olingan material, siydikdagi chukma,iplar va spyerma material sifatida olinadi. MORFOLOGIK VA KULTURAL XUSUSIYaTLARI Rikketsiylar shakli uzgaruvchan mikroorganizmdir;ular kupincha mayda kokk,diplokkokk,ayrimlari ipsimon eki taekcha shaklida buladi.Rikketsiylarning kattaligi 0,2-0,3mkm kimeviy tarkibida nuklein kislotasi,polisaxarid va kupincha lipoidlar bor.Rikketsiylar Gram usulida Gram manfiy buyaladi,kupincha Romanovskiy-Gimza usulida buyaydilar.KUltural xususiyati tubandagiga: rikketsiylar xuddi viruslardek tirik-xujayralar ichiga kirib yashaydi, shuning uchun ular probirkada sun’iy ovkatda kupaya olmaydi. Rekketsiylarni ustirish uchun bir necha usullar taklif etilgan:a) Maytlend usudlida tirik to’qimani Tirode eritmasiga solib kon zardobida aralashtirilib 36-37 gradusda 8-14 kun ustirish:b) Sinssyer usulida tayyerlangan agarlik va tirik to’qimalik ovkatda ustirish. Sinssyer usuli rikketsiylarni kuplab ustirib vaksigna tayyerlashda ishlatiladi:v) Koks usulida 6-7 kun inkubatorda saklangan tuxum ichida rivojlanib kelaetgan jujani sarik kopchasida ustirish Rikketsiylar sarik kopcha ichida juda yaxshi usadi.g) efir bilan narkozlab, ok sichkonlarga nafas yulidan rikketsiylarni yuktirish. Bu usulda rikketsiylar upkada kupayib rikketsiyali pnevmoniya yuzaga chikadi, keyin ok sichkonni uldirib upkasini vaksina tayyerlay uchun material kilib ishlatiladi.ChIDAMLILIGI. Kimeviy antiseptiklarga - fenol-farmalinga juda chidamsizdir. 80 gradusda 1 minutda uladi.Kulturani ustirish uchun optimal tempyeratura 32-37 gradusdadir:40-41 gradusda ularning aktivligi pasayadi, 50 gradus issikda 15 minutda uladi.Past tempyeraturaga ancha chidamlidir. Masalan, kizilchali tif kasalidan olinib, fibrinsizlashtirilgan kondagi rikketsiylar 37 gradusda 3 kunda inaktivasiya bo’lgan xolda,muz xonada-5 gradusda 8 kungacha virulentligini saklay oladi /Pshenichnikov Rikketsiozga uchragan kuenni upkasi minus 4 gradusda muzlatilsa,unddjagi rikketsiylar 14 kungacha vyerulent xolatda saklanadi /Zdradovskiy tajribalari/. Umuman minus 23 gr minus 77 gr sovukda rikketsiylar virulentligini saklashi mumkin.Rikketsiylar kuruklikka xam chidamli bo’lib, kuritilgan bit va uning chikindisida 2 oygacha tirik saklanishi mumkinTOKSINI VA ANTIGENLIK XUSUSIYaTI Rikketsiylarning zaxarli moddasi bor,ular mikrob xujayrasiga boglik bo’lib,rikketsiy ulgandagina ajrab chikadi.Bu xususiyatiga karab uni endotoksin deyish mumkin,lekin uning endotoksindan ancha farki xam bor.Endotoksin odatda tyermostabil buladi,rikketsiylarning bu zaxarli moddasi bulsa,60grda 30 minutda parchalanibkyetadi,bu jixatdan u baktyeriyalarning ekzotoksiniga yakindir.Rikketsiylarning zaxarli moddasi oksil moddadan iborat.Baktyeriyalardagi endotoksin esa polisaxarid-lipoidli birikmalirdir.Rikketsiylarning zaxarli moddasi shu jixatdan xam fark kiladi.Rikketsiylarning zaxarli moddasi kuchli antigenlik xususiyatiga xam ega.Kasallikdan tuzalganlarning kon zardobi 1;800,1:6000 nisbatan suyultirilganda xam agglyutinasiya byerishi mumkin.Rikketsiyylardagi zaxarli moddaning bunday kuchli antigen ekanligi uning ekzotoksin emasligini kursatuvchi belgidir.Toshmali tifni kuzgatuvchi rikketsiyda ikki xil aktigen topilgan: bir xili tyermostabil,ikkinchisi tyermobil antigendir.Tyermobil antigen spesifik antigen bo’lib,riketsiylar turiga xosdir.Rikketsiylarda spesifik antigendan tashkari umumiy antigen bor.Ular antigeni Bact.proteus vulqarisning X19,OX2vaOX4 variantlaridagi antigenga uxshashdir,shuning uchun xam ba’zi rikketsiozga uchraganlarning kon zardobida bu baktyeriyaning (proteus)yukorida keltirilgan variantlarni agglyutinasiya kilish xususiyati bor.Shu xodisaga asoslanib,Veyl-Feliks reaksiyasi toshmali tif diagnozida ishlatiladi.Rikketsiyalarning turlarini aniklashda ularning antigenlik xususiyati asos kilib olinadi. Rikketsiylarning klassifikasiyasi Rikketsiyalarni klassifikasiya kilishda ularning antigenlik xususiyatiga,masalan,bir xil rikketsiozdan tuzalgan odamda rikketsiozning 2chixiliga xam immunitet bo’lib kolishiga va rikketsiy bilan bast. proteusning qaysi tipi orasida umumiy antigen borligiga karaladi.Zdradovskiy odamga patogen rekketsiylarni besh gruppaga buladi; 1.Toshmali tifni kuzovchi rikketsiylar gruppasi. 2.Dogli isitma kasalligini kuzgovchi rikketsiylar 3.Susugamushi isitmasini kuzgovchi rikketsiylar. 4.Pnevmotrop rikketsiozining kuzgovchilari. 5.Paroksizmal rikketsiozning kuzgovchilari. Rikketsiyalarning kuzgaydigan kasalliklari asosan zoonoz va transmissiv infeksiya bo’lib, kupchiligada tabiiy uchogi bor. Toshmali tifni kuzgovchi rikketsiyalar odamga bit, ba’zan burga eki kana vositasida utib, kasallikni kuzgaydi. Toshmali tif. Toshmali tifning bit vositasida yuqadigan xili kadimdan ma’lum bo’lib, uni utmishda bir necha nomlari bor: Evropa tifi, tarixiy, xarbiy,kosmopalit va bitlitif ded atab kelingan. Bu kasallik bit vositasida tarqalgani uchun kupincha epidemik tus olib keng tarkab ketuvchi infeksiyadir. Shuning uchun bu kasallikni epidemik toshmali tif deb aloxida kayd kilib utiladi.Kasallikni kuzgovchi Rickttsia prowazeki dir. Bu kasallikni kuzgovchi mikrobni kasal odamning konida bo’lishini birinchi bo’lib rus vrachi O. Mochutkovskiy isbotladi. U toshmali tif kasallik konni uziga in’eksiya kilib, uzi ogir tifga yulikdi (1876 yil) va shu tajribasi bilan bu kasallikning mikrobi konda bo’lishini isbotladi. Lekin kasallikni kuzgovchi kanday mikrob ekanligi xali aniklanmagan edi. 1909 yilda amyerikalik doktor Govard Teylor Rikkets kana vositasida tarkaydigan tif kasalligini tekshirib,kasal odam konida va kasal kana tanasida mayda tanachalarni topadi.Keyinrok (1910 yilda Rikkets Meksikada uchraydigan va bit vositasida tarkaluvchi tif kasalligi \maxalliy ismi ''Tabardillo")ni tekshirib,kasal odamda va bit tanasida kiska taekcha shaklli mikroorganizmlarni topgan,shu tekshirish davrida Rikketsga usha kasallik yukib,xalok buldi.Rikketsdan keyin 1916 yilda Provachek va Rox-Lim toshmali tif ustida ishlab,kasal odamdan olingan bitlardan Rikkets kurgan mayda tanachalarni bular xam topdi.Ilmiy teshirish paytida shu kizilchali tif kasalligi Roxa-Lima bilan Provachekka yukib,natijada Provachek vafot etadi.Roxa-Lima esa kasallikdan tuzalib, sungra kasal konida va bitda kuringan mayda dumalok va taekcha shaklli narsalar kizilchali tifning xakikiy kuzgovchisi ekanligini isbotlab, shu mikrobni tekshirishda xalok bo’lgan Rikkets va Provachek nomlarini bu topilgan mikrobga kuydi. Shunday kilib,kizilchali tifning mikrobi topildi va uni Rickettsia prowazki- deb ataldi.Bora-bora rekketsiylarning boshka xillari xam topildi va ular oilaga birlashtirildi. PATOGENLIGI.Toshmali tifni kuzgovchi rikketsiyalarni maymunga parentyeral ravishda kiritilsa eki shillik pardasiga surilsa maymunda kasallik boshlanadi. Bu rikketsiylar paxtazorda yashovchi kallamushlarga va dengiz chukkasiga patogendirlar. Ularda tempyeratura kutariladi, mikrob miya to’qimalarida,talokda, buyrak usti bezida, kisman konida paydo buladi.Toshmali tifning manbai kasal odamdir.Undan atrofdagilarga kupincha kiyim biti, (pedicules) vestimenti vositasida yuqadi. Boshdagi biti (p.capiti) va chovdagi bit - (Pediculus pulis) lar xam bu kasallikni tarkatishi mumkin. Bu kasal odamning konini surgandan keyin 5 kun utgach u xam yukumli buladi, bu paytda rikketsiylar bitning korin devorida kupayib, keyin uning axlatit bilan sirtga chika boshlaydi. Bunday yukumli bit sog odamni chaksa, uning axlatijdagi rikketsiylar bit chakkan joyga eki shu joyni koshish natijasida tirnalgan tyerida joylashib infeksiya yuqadi.Bitning uzi rikketsiozdan 7-10 kunlarda uladi. Kasallikning inkubasion davri 10-12 kun,ba’zan 3 xaftagacha chuzilishi mumkin. TOShMALI TIFNING BELGILARI Kasallikni kuzgovchi rikkesiy bitdan odamga utib, avval konda,keyin butun organizmda kupayadi. Kasal odamda tempyeratura 39-40 kutariladi, kattik bosh ogrigi buladi, kasal allaxlaydi, 4-5-8 kunlardan keyin Ko’krak kafasining en atroflari, elkada va bilakning old tomonidagi kizil toshmalar (roziolalar), ba’zan tuk-kizil (petexial) toshmalar paydo buladi. Kon bosimi pasayadi, ba’zan kollaps bulishi mumkin.Kasallik avjiga chikkanda leykositoz (10-12 minggacha) kuriladi. Kasallining tan xarorati 10-11 kungacha baland bo’lib, kasallning asab sistemasida ogir intoksikasiya belgilari yuzaga chikadi, kasal xaddan tashkari tinchsizlanib, ba’zan meningo-ensefalit, ba’zan psixoz bulishi xam mumkin.Kupincha kasallning tempyeraturasi 11 kunlardan keyin pasayib kasallik tuzala boshlaydi. Toshmali tif ba’zan ogir utadi, kasallik kolamps natijasida ulim bilan tamomlanishi mumkin. Bu kasallikdan ulim 20 % gacha bulishi mumkin.TAShXISOTI. Serologik usulda agglyutinasiya reaksiyasi bilan aniklanadi. Bu usulni Veyl va felekslar joriy kilganlar. Udlar kizilchali tif kasalligiga uchragan odamning siydigidan Bact proteus X19 ni topib, bu mikrob kizilchali tif kasalligining kon zardobi bilan agglyutinasiya bo’lishini aniklashgan. Bu xodisaning sababi shuki, Bact proteus X 19 da Ric Ketsis prowarekira uxshash umumiy antigen borligidir.Kizilcha tifning diagnozi uchun VEYL-Feliks reaksiyasidan tashkari yana Epshteyn reaksiyasidan xam foydalanish mumkin.Bu reaksiya xam agglyutinasiya asosida yuz byeradi.Bu reaksiya uchun kasalning kon zardobiga antigen sifatida rekketsiylarni,odamda buladigan toshmali tifni boshka rikketsizlardan diffyerensiyasiya kilib byerishi mumkin.(Rivyers).Kizilchali tifning diagnozi uchun Kastaneda (1945yil)rikketsiylarnikasalning kon zardobi bilan buyum shishasida agglyutinasiya kilish usulini taklif etadi.Bu usulda kilingan agglyutinasiya spesifi bulishi bilan birga,diagnoznitezlashtirishi jixatidan xam muximdir.Ayrim vaqtlarda toshmali epidemik tifni diffyerensiya kilish,kana vositasida tarkaydigan endemik rikketsiozdan ajratish talab kilinadi,buning uchun kasal konini dengiz chuchkasiga (korin bushligiga) kiritiladi.Agar endemik rikketsioz bulsa, dengiz chuchkasining jinsiy bezlarida rikketsiozli yalliglanish-pyeriorxid (skrotalfenomen) boshlanadi. DAVOLASh Immunmoddali kon zardobi kasallikning boshlangich davrida yaxshi natija byeradi. Antibiotiklardan levomisitin va tyeramisin foydalidir.Sulfamid preparatlar kasallikni ogirlashtiradi. (snaydyer,1948 yil). PROFILAKTIKASI.Kasallikni tarkatuvchi bitga karshi DDT (dexlar-difenil trixla-etan) eki geksa xlora ishlatiladi, bemor olam izolyasiya, uning kiyim kechaklari dezinfeksiya kilinadi. Kasallikkka uchragan odamni yaxshilab yuvintirib tanasidagi bit, sirkasini batamom yukotish kyerak. Toshmali epidemik tifga karshi spesifik profilaktik chora xam bor. Buning uchun vaksina qo’llaniladi. tirik vaksinaga karaganda rikketsiy provachekni uldirib tayyerlarngan Koks vaksinasi yaxshi natijpa byeradi. Bu vaksina tovuk embrionining sarik kopchasida kupaygan rikketsiylardan tayyerlanadi.Koks vaksinasi 2 Jaxon urushi davrida birnecha million askarlarga kullanilgandi.Uzimizda Krantovskaya eki Maevskiy vaksinasi qo’llaniladi. Kratkovskaya vaksinasi-rikketsiy provacheklarni ok sichkonlar upkasiga yuktirib, keyin ularning upkasini ezib formalin aralashtirilgan ulik rikkesiylardan iborat. Maevskiy vaksinasi xam shu usulda tayyerlanadi,fakat rikketsiylarni uldirish uchun efir qo’llaniladi. IMMUNITET. Epidemik ravishda tarkovchi toshmadli tifga karshi odamda tabiiy immunitet bulmaydi. Bu kasaldlik kattalarda va bolalarda xam bulishi mumkin. Bolalarda 15 eshga etguncha bu kasallik engilrok utib, ulim xam kamrok buladi.Toshmali tifdan tuzalganlar bu kasallikka kup yillargacha immunitetli bo’lib koladi. Fakat turmush sharoiti xaddan tashkari ogir bo’lgan larda (front sharoitida) toshmali tif bilan takror ogrish xodisalari yuz byerishi mumkin. Takror infeksiyasi ancha engil utadi. Bu infeksiyadan keyin rikketsiylarni tashib yuruvchilar bulmaydi.EPIDEMIOLOGIYaSI.Epidemik tif Evropa, Osie, Afrika, Amyerika va boshka joylarda uchraydigan infeksiyadir. Yilning sovuk paytlarida, odamlar orasida tozalikka rioya eta olmaslik sharoiti vujudga kelgan (urush, ocharchilik) paytida bit kupayib, bu infeksiya keng tarkay boshlaydi. Shuning uchun utmishdagi bir kancha urushlarda bu kasallik katta epidemiyaga aylanib, xarbiy kismlarda kup kurbonlar sabab bo’lib kelgan. Foydalanilgan adabiyotlar 1.Entyerobaktyerii ( rukovodstvo) pod redaks. Okrovskogo V.I. M.1985. 2. Pokrovskiy V.I., Pozdeev O.K. Medisinskaya mikrobiologiya. Moskva 1999. 3. Mikrobiologiyadan laboratoriya mashgulotlariga doir kullanma. Borisov L.B. taxriri ostida. Tarjimon Zokirov N.A. Toshkent 1992. 4. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. Korotyaev A.I., Babichev S.A. 1998. Sankt- Petyerburg. 5. Vorobev A.A. i dr. Mikrobiologiya. Moskva 1998. 11.Entyerobaktyerii ( rukovodstvo) pod redaks. Okrovskogo V.I. M.1985. 12. Pokrovskiy V.I., Pozdeev O.K. Medisinskaya mikrobiologiya. Moskva 1999. 13. Mikrobiologiyadan laboratoriya mashgulotlariga doir kullanma. Borisov L.B. taxriri ostida. Tarjimon Zokirov N.A. Toshkent 1992. 14. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. Korotyaev A.I., Babichev S.A. 1998. Sankt- Petyerburg. 15. Vorobev A.A. i dr. Mikrobiologiya. Moskva 1998. 16. Muxammedov I.M. va boshkalar. Tibbiy mikrobiologiya. Toshkent 2002. 11.Entyerobaktyerii ( rukovodstvo) pod redaks. Okrovskogo V.I. M.1985. 12. Pokrovskiy V.I., Pozdeev O.K. Medisinskaya mikrobiologiya. Moskva 1999. 13. Mikrobiologiyadan laboratoriya mashgulotlariga doir kullanma. Borisov L.B. taxriri ostida. Tarjimon Zokirov N.A. Toshkent 1992. 14. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. Korotyaev A.I., Babichev S.A. 1998. Sankt- Petyerburg. 15. Vorobev A.A. i dr. Mikrobiologiya. Moskva 1998. 16. Muxammedov I.M. va boshkalar. Tibbiy mikrobiologiya. Toshkent 2002. Yüklə 23,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|