Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
73 hakimiyyət hərisliyi o dərəcəyə çatdı ki, Vaqifi oğlu ilə birgə asmaq planı hazırlandı və həyata keçirildi. Bu bir növ geniş kütlənin, eləcə də hakimiyyət elitasında olanların gözünü qorxutmaq, hakimiyyətin ömrünü uzatmaq istəyindən qaynaqlanırdı. Digər bir məsələ isə son anda belə Vaqifin oğlu ilə bağlı istəyinə belə güzəştin gedilməməsidir. Xalqın isə qəlbində bir Vaqif sevgisi, Vaqif böyüklüyü və xeyirxahlığı vardı. Ancaq bu üzdə deyil, daha dərində, qəlblərdə idi. Məhz M.P.Vaqifin öldürülməsi ilə onun yaradıcılığı da böyük təqiblərlə üzləşdi. Bütün nəyi vardısa məhv olunmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qaldı və məhv də edildi. Mənbələr bunu aydınlıqla vurğulayır. Bu gün bizim əlimizdə olanlar Vaqif yaradıcılığının xalq yaddaşından toplananlardı. Zəngin yaradıcılıqdan heç şübhəsiz bizim öyrəndiyimiz, təhlil etdiyimiz ancaq və ancaq yaddaşlarda olanlarla bağlıdır. Mirzə Camal, Mirzə Adıgözəl bəy, Əhməd bəy Cavanşir, Mir Mehdi Xəzani, Rzaqilu bəy Mirzə Camal oğlu, Mirzə Yusif, F.Köçərli, M.M.Nəvvab və başqaları bu məsələlərə bu və ya digər dərəcədə münasibətdə olmuşlar. N.Axundov “Qarabağ salnamələri” əsərində yazır: “Ha- zırda Cıdır düzü ilə qarşı-qarşıya Qarqar çayı sahilində meşə ilə örtülmüş dağ “Xəzinə qayası” adlanır. (5, 122). Bütün olanlar müqabilində bir məqama da diqqət yetirək, Əhməd bəy Cavanşir yazır ki, İbrahim Xəlil xan Məhəmməd bəyin Şuşada törətdiyi özbaşnalıqdan xəbər tutan kimi “ləzgi” qoşunları ilə birlikdə Qarabağa tələsdi” (22, 40). Bütün bunlar M.P.Vaqif- dən sonrakı vəziyyətin də elə rahat olmadığını, gərginliklərin çoxalan istiqamətdə getdiyini aydınlaşdırır. Heç şübhəsiz, Vaqifin zəngin yaradıcılığı, bütün külliyyatı ciddi təqiblərin faktı olaraq bir neçə on il gərginliklər yaşamış və xalq öz 74 şairini baş verənlər timsalında yaddaşında saxlamaqla təskinlik tapmışdır. Digər bir məsələni də deyək ki, bu qədər şeirin yaddaşlardan bərpa olunmasının özü Vaqifin yaradıcılığına, şəxsiyyətinə, ictimai xadim kimi etdiklərinə müqabil olaraq qalmışdır. M.P.Vaqifin ikinci həyatı məhz əfsanələşmələrlə, yaddaşlarda yaşamalarla, zəngin yaradıcılığının təzədən xalqa çatdırılması ilə reallaşır. Bütün bu hadisələrin, baş verən ictimai, siyasi, mədəni mühitin olanları timsalında bizim marağımıza müqabil ən birincisi məhz M.P.Vaqifin ədəbi məktəb yaratma timsalında onun istedadını şərtləndirən istiqamətləri və qaynaqları müəyyənləşdirməkdir. Əlbəttə bunlar bir tərəf olaraq incəlikləri ilə üzdədir, ancaq onun alt qatlarının genetik fondunun, qaynaqlarının bir problem olaraq müəyyənləşməsi və əvvəlki məktəb yaratmış böyük simalarla müqayisəsi, oxşarlıq və yaxnlıqları, fərqlilikləri bizi daha çox düşündürən məsələlərdir. Lakin yenə təkrar edirik ki, XVIII əsr timsalında baş verənlər, siyasi gərginliklər, xalqın çəkdiyi zillət heç də diqqətimizdən uzaqda deyil və Vaqif ucalığının bir tərəfi şair olaraq xalqla birgə olması, onun nəbzinin döyüyntülərini hər an öz nəbzinin pulslarında hiss etməsidir. Məhz ona görə də M.P.Vaqif şeirinin qaynaqlarını xalq şeiri üslubunda, türk şeir ənənəsində, xalq məişətində olanlarda, klassik ənənənin yaşarlığında axtarmaq lazımdır. Yəni Vaqif yaradıcılığı hansısa xəttin tutulub təhlili ilə qiymətləndirilən yaradıcılıq deyildir və məsələnin aydınlaşması bütünlükdə Qarabağ ədəbi mühiti, mühitin tarixi və Vaqif mərhələsi timsalında, eləcə də Azərbaycan ədəbiyyatının keçib gəldiyi yolda aydınlaşmalıdır. “Kitabi-Dədə Qorqud”dan, “Koroğlu”dan, “Tahir və Zöhrə”dən, “Abbas və Gülgəz”dən, “Əsli və Kərəm”dən, “Aşıq 75 Qərib”dən, nəğmədən, bayatıdan, səmavilərdən, qəhrəmanlıq türkülərindən gələn enerji damarları Vaqif şeirinə, istedadına ölməzlik gətirmiş, onun parlaması üçün əsas mənbə olmuşdur. M.P.Vaqif və Qarabağ ədəbi mühiti timsalında aydın- laşmalı olan məsələlərdən biri Qurbani və M.P.Vaqif, Sarı Aşıq və M.P.Vaqif, Lələ və M.P.Vaqif xətlərinin izlənməsidir. Məlum olduğu kimi, Şah İsmayıl sarayına yaxınlığı ilə seçilən Qurbani təkcə şəxsi münasibətləri, fərdi qabiliyyəti ilə bu münasibətə nail olmamışdı. Burada daha çox ruh yaxınlığı vardır, çünki M.Füzuli kimi böyük sənətkarın Şah İsmayıl sarayına yaxınlıq tapa bilməməsi ilə müqayisədə Qurbaninin daha qabaqda olması məhz ilk öncə ruh bağlantılarından qaynaqlanırdı. Qurbaninin ayrı-ayrı şeirlərində vurğulanan müraciətlər (“Şeyx oğlu”, “mürşidi-kamilim”, “mürşüdüm” və s.) hamısı məhz bu münasibətin əsasında dururdu. Vaqifə gələn yolun inkişafında, pərvəriş tapmasında məhz XVI və XVII əsr Azərbaycan mühitinin müstəsna rolu olmuşdur və Qarabağ mühiti də öz məzmunu, mündəricəsi ilə bu qaynağın üzərində pərvəriş tapıb rövnəqlənmişdir. Çünki Vaqifə qədərki Qarabağ mühiti ilə Vaqif dövründəki Qarabağ mühiti arasında kəsişən və kəsişməyən xətlər vardır. Vaqif dövründə də bu xətlər özünü göstərmiş və bir istiqamət olaraq fars dilli ədəbiyyatın, daha doğrusu, poeziyanın, eləcə də əruz vəznində yazıb yaratmanın üstünlüyü müşahidə olunmuşdur. M.P.Vaqif Qurbanidən, Sarı Aşıqdan, Lələdən qaynaqlanan ruhun qan daşıyan damarları üzərində dayanmış və ondan yararlanmaqla Qarabağ ədəbi mühitinə, bütünlükdə XVIII əsr Azərbaycan poeziyasına istiqamət vermişdir və bununla da mühit səviyyəsində Qarabağ mühitini poeziyanın dan ulduğuna çevirmişdir. “XVII-XVIII əsrlərdə milli özünüdərkin tərkib Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|