“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда
Yüklə 2,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Айтматов Ч., Шохонов М.
Чўққида қолган овчининг оҳи-зори. –Тошкент: Шарқ, 1998, 103-б. 2. Tasviriy matnlar (Le texte descriptif - deskriptiv matn). Bunday matn tinglovchiga noma’lum bo‘lgan biror kishi, joy, hayvonot va nabotot olamiga mansub mavjudot yoki qandaydir narsa- buyum hamda voqea-hodisani batafsil tasvirlab berish maqsadida tuzilgan bo‘ladi. Tasviriy matnda ham monologik nutq ko‘rinishi yetakchilik qiladi. Partonimik tasvir bunday matnning eng xarakterli xususiyati hisoblanadi. Ya’ni, tasvirlanayotgan obyektning dastlab, birlamchi xususiyati tilga olinadi. Keyin unga aloqador xususiyatlar va qismlardan so‘z yuritiladi. Masalan: Yakan degan o‘simlik bo‘ladi. Nima uchundir san’atkorlar, aniqrog‘i otarchilar pulni «yakan» deyishadi. Aslida esa yakan – qamishzorda o‘suvchi o‘simlik. Yakanni o‘rib olib, quritib uzum osadilar yoki savat qalpoq to‘qiydilar. Ma’lumki, qamish uzun, yakan esa, aksincha, pastak o‘simlik. Shunday bo‘libdiki, bir kuni yakan qamishga qarab: -O‘, birodar, hadeb g‘o‘ddayaverma, salgina egil. Ollohning quyoshi nuridan biz ham bahramand bo‘laylik,-debdi. Qamish unga qaragisi ham kelmabdi, javob ham bermay burnini jiyirib qo‘ya qolibdi. Vaqti-soati kelib avval qamishni, so‘ng yakanni o‘ribdilar. Tasodifni qarangki, o‘sha qamishdan yasalgan bo‘yrani bir uyga to‘shabdilar. Tasodifni qarangki, shu uy to‘sinlariga uzumlarni osibdilar, yakandan to‘qilgan savat qalpoqlarni esa devordagi qoziqlarga ilibdilar. Oradan kunlar o‘taveribdi. Qamish pastda, oyoq ostida, yakan esa tepada ekan. Oyoqosti bo‘laverib xorlangan qamish axiyri yakanga qarab zorlanibdi: -Meni o‘rib olib quritdilar, tepkilab qovurg‘alarimni sindirdilar, so‘ng suvga bo‘ktirdilar. So‘ng qayirib-bukib mana shu bo‘yra holiga keltirdilar. Endi esa tinimsiz, har kuni tepkilaydilar. Bu ham yetmaganday sal qayirib, ostimga noslarini tupuradilar. Bu zorlanishni eshitib yakan debdikim: -Siz bekorga g‘o‘ddaydingiz. G‘o‘ddayib o‘saverdingiz. Ichingiz g‘ovak ekanini unutdingiz. G‘ovak bo‘lganingiz uchun ham tepkilashdan bo‘lak narsaga yaramadingiz. Hali ham kech emas, siz o‘sgan yerda ildizingiz qolgan. Siz o‘sajak qamishlarga yetkazing. Sizning holingizga tushmasinlar. Qamishni ba’zan tomga ham to‘shaydilar. Lekin baribir uning basharasiga loy chaplanadi… 100 Keltirilgan matnda yakan deb nomlanadigan bir o‘simlik tasvirlanadi. Buni Yüklə 2,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|