Mavzu: Areallar Bir tekis va ayrilgan areallar

• Mavzu: Areallar

• Bir tekis va ayrilgan areallar

• Endemik, kosmopolit va relikt turlar

• HAR bir sistematik bosqich (tur, va boshqalar) faqat morfologik va fiziologik farqi bilan emas, uning ma'lum bir tarqalishi bilan xarakterlanadi. Hech bir tur o'zining arealining maydonida to'liq qatlam paydo qila olmaydi. U bir uchastkalarda kop, bir yerlarda kam yoki dizyunktiv bo'ladi. Bir tekis areallarning barcha uchastkalari tur osobi uchun qulay bo'lib keladi. Boshqacha qilib aytganda bir tekis areallarning ichida uni ayrim uchastkalarga bo'lib turuvchi kuchi yetmaydigan bo'lagi bo'lmaydi. Tur arealining ichida bemalol birinchisidan ikkinchisiga o'tib yuraveradi

• Iqlimning o'zgarishiga bog'liq areallarning bo'laklanishiga misol qilib Janubiy qutbning muz bosish davri bilan bog'liq bo'lgan sovuqni aytishga bo'ladi. Evraziya materigida keng tarqalgan keng yaproqli o'rmonlar muz bosishdan keyin faqat Yevropada Volino-Podol chhqqilarida, O'rta rus cho'qqisining shimoliy bo'limida Stavropol cho'qqisida, Shimoliy Ural va bir qator Osiyo tumanlarida shuning ichida Kuznets Olatog', Primorskiy kray va boshqa regionlarning boshponalarida saqlanib qolgan.

• Turlarning kelib chiqishi va ularning areallarining tuzilishi haqidagi hozirgi fikrlar (ko'rinishlar) zoolog E.Mayr (Zoologik tur va evolyutsiya,1968) va botanik V.Grant (O'simliklarda tur paydo bo'lish,1984) tomonidan ishlab chiqilgan. Turlarning populyatsiyalari bir tekis bo'lmaydi. Ular uchun gen oqimi va ularning perekombinatsiyalari bilan bog'liq genotopik o'zgarishi xarakterli. Genotiplarning muhit bilan o'zaro ta'siri natijasida shu guruh osoblarning morfologik, fiziologik va ekologik o'zgachaligiga ega bo'lgan fenotiplar kelib chiqadi. Genotip va fenotiplarning geografik o'zgarishi-tur populyatsiyalarining yashash sharoitlarining geografik o'zgarishlarining natijasi.

• Areallarning chegaralari jimjimali (qo'zg'almali), progressivli (kengayuvchi) yoki regressivli (tarqaluvchi) va doimiy bo'ladi. Madaniy o'simliklarning kelib chiqishi haqidagi fan ko'plab olimlar tomonidan ishlangan. Unga Ch.Darvin va A.De-Kandoll katta xissa qo'shdi. Biroq bu yo'nalish bo'yicha ahamiyatli ishlar rus genetigi va botanik geograf N.I.Vavilov tomonidan ishlangan. Birinchi navbatda u tur ichidagi savol bilan shug'ullandi.

• N.I.Vavilov madaniy o'simliklarning 8 asosiy kelib chiqish markazlarini ishlab chiqdi. Hozirgi vaqtda madaniy o'simliklarning kelib chiquvchi 10 o'chog'i sanaladi.

•