Mavzu: falsafaning bahs mavzulari

MAVZU: FALSAFANING BAHS MAVZULARI

Hayot qonuniyatlarini yaxshi biladigan, umrning o'tkinchi ekani, abadiyat insonga emas, olamga xosligini yaxshi anglab yetgan, o'zi va o'zgalar qadrini to'g'ri tushunadigan kishi hyech qachon «men — donishmandman» deya ochiq e'tirof etmaydi. Ayniqsa, Sharq xalqlari hayotida bu hol yaqqol ko'zga tashlanadi. Ammo, Farobiy ta'kidlaganidek, hikmatni qadrlash, olam va odam hamda hayotning qadriga yetish - boshqa gap. Shu ma'noda, bizda qadim zamonlarda faylasuf deganda, ko'pdan-ko'p ilm sohalarini egallagan, ustoz va muallim sifatida shuhrat qozongan alloma va mutafakkir kishilar tushunilgan.

• Hayot qonuniyatlarini yaxshi biladigan, umrning o'tkinchi ekani, abadiyat insonga emas, olamga xosligini yaxshi anglab yetgan, o'zi va o'zgalar qadrini to'g'ri tushunadigan kishi hyech qachon «men — donishmandman» deya ochiq e'tirof etmaydi. Ayniqsa, Sharq xalqlari hayotida bu hol yaqqol ko'zga tashlanadi. Ammo, Farobiy ta'kidlaganidek, hikmatni qadrlash, olam va odam hamda hayotning qadriga yetish - boshqa gap. Shu ma'noda, bizda qadim zamonlarda faylasuf deganda, ko'pdan-ko'p ilm sohalarini egallagan, ustoz va muallim sifatida shuhrat qozongan alloma va mutafakkir kishilar tushunilgan.
• Falsafa, avvalo, muayyan ilmiy bilimlar tizimidir. U, bir tomondan, insonning voqyelikni aql vositasida idrok etishi, ikkinchi tomondan, ongning afsona va rivoyatlar asosidagi shakllardan uzil-kesil ajralish jarayoni natijasidir. Bu ikki jihat bir-biri bilan uzviy bog'liq. Chunki behuda xayolparastlik, havoyi va afsonaviy fikrlash tarzidan xalos bo'lish ilmiy bilimlarni egallash orqali ro'y beradi. Eng muhimi, falsafa kundalik turmushda uchrab turadigan eskilik asoratlari, bid'at va cheklanishlarga muxolif bo'lgan hurfikrlikdir. Falsafa aynan ana shunday yangi dunyoqarashning shakllanishi uchun asos bo'ldi.

Falsafa» atamasi odatda keng va tor ma'nolarda ishlatiladi. Keng ma'noda uni «donishmandlikni sevish» (antik - qadimiy falsafa), «to'g'ri fikrlash orqali bilishga erishish» (ingliz faylasufi T. Gobbs, 1588-1679), «umuman predmetlarga fikriy yondashish» (nemis faylasufi Gegel), «bor narsani bilish» (Lyudvig Feyerbax), «foydali narsalarni bilish jarayoni» (hozirgi zamon pragmatizm ta'limotida) deya talqin etilgan.

• Falsafa» atamasi odatda keng va tor ma'nolarda ishlatiladi. Keng ma'noda uni «donishmandlikni sevish» (antik - qadimiy falsafa), «to'g'ri fikrlash orqali bilishga erishish» (ingliz faylasufi T. Gobbs, 1588-1679), «umuman predmetlarga fikriy yondashish» (nemis faylasufi Gegel), «bor narsani bilish» (Lyudvig Feyerbax), «foydali narsalarni bilish jarayoni» (hozirgi zamon pragmatizm ta'limotida) deya talqin etilgan.
• «Falsafa» tushunchasi tor ma'noda madaniyat, san'atda aqliy yoki hissiy bilish usuli, vositasi tarzida ta'riflanadi. Falsafaga ijtimoiy ong shakli bo'lgan madaniyat, san'at, qadriyat nuqtai nazaridan qaraydigan bo'lsak, uning milliyligini aks ettirish imkoniyati tug'iladi. Ammo ontologiya, gnoseologiya, naturfilosofiya, antropologiya kabi fan sohalari nuqtai nazaridan qaralsa, ushbu ta'rifda umuminsoniylik va universallik falsafaning asosiy xususiyati ekanini ta'kidlash lozim bo'ladi.